«Անկարեւորութիւնը, բարեկամս, գոյութեան էութիւնն է: Անիկա մեզի հետ է ամէն տեղ եւ ընդմիշտ: Անիկա ներկայ է մինչեւ իսկ հոն, ուր ոչ ոք կ՛ուզէ զայն տեսնել` սարսափներու, արիւնալի պայքարներու, ահաւոր դժբախտութիւններու մէջ»
Միլան Քունտերա («Անկարեւորութեան փառատօնը»)
Վերոյիշեալ նախադասութիւնն ու վերնագիրը պերճախօս իրապաշտութեամբ կը ներկայացնեն ներկայի մեր` հայութեան ու Հայաստանի իրավիճակը:
«Անկարեւորութեան փառատօնը» (The Festival Of Insignificance) հանրահռչակ չեխ գրագէտ Միլան Քունտերայի գրած վերջին նորավէպերէն (2013) մէկն է, որուն մէջ իր շատ աւելի հանրածանօթ «Գոյութեան անհանդուրժելի թեթեւութիւնը» (The Unbearable Lightness of Being) գիրքին նման` քանի մը տիպարներու ընդմէջէն կը ստեղծէ հոգեբանական բարդ կացութիւններ` Քանթի, Շոփենհաուըրի կամ Հեկելի փիլիսոփայական գաղափարները պեղելով, օգտագործելով եւ ներմուծելով:
Հայաստանի այսօրուան իշխանաւորներուն համար, յատկապէս` կրթութեան բնագաւառի վարիչներուն, այս անունով նախարարութեան վերջին քանի մը տարիներուն կատարած վերաորակաւորումներուն (ինքնին` այլ փառատօն մը) լոյսին տակ, հաւանաբար Խաչատուր Աբովեանի «Վէրք Հայաստանի »-ն ալ պիտի նետուէր փոշիներու մէջ թաղուած շտեմարանի մը մէջ` փոխարինուելով կիսատ-պռատ հայերէնի թարգմանուած Քունտերայի այս գործով (հաւանաբար ճիշդ որոշում մը` բաղդատած այլ անմակարդակ թարգմանութիւններու):
Սակայն, նախքան արագ եզրակացութիւններ կատարելը, մեր միտք բանին` Քունտերայի իւրայատուկ գրիչին մասին վերլուծական գրութիւն մը ներկայացնելը չէ, ոչ ալ` նոյնինքն անոր նկարագրած տիպարներուն ընդմէջէն բաղդատական մը կատարելը:
Այսուամենայնիւ, անոր արձանագրած գաղափարներն ու նախադասութիւնները կարելի է դիւրութեամբ եւ ուղղակիօրէն բաղդատել մեր ներկայ իրավիճակին հետ:
Այսպէս, Երեւանի մէջ «կեանքը ինչպէս որ է» կը շարունակուի: Զբօսաշրջիկներ, լեցուն ճաշարաններ, ձեռնարկներ, հարսանիքներ… Եռուն է կեանքը: Այնքան մը, որ Սիւնիքի եւ Արցախի մէջ պատահած դէպքերն ու տիրող դժնդակ կացութիւնը չի նկատուիր կամ ալ լոկ հպանցիկ արձագանգի կ՛արժանանայ: Սխալ չհասկցուինք. դէմ չենք, որ մարդիկ ուրախ ապրին, բնական կեանք վարեն, սակայն երբ երկիրը կ՛ապրի պատմական ողբերգութիւն, ու անիկա հեռու կը պահուի զանգուածին տեսողութենէն ու կեանքէն…
Նոյնիսկ մոռցած ենք մեր քիթին տակ աճող աշխարհի մրցանանակիր, ամենախիտ եւ ամէնէն երիտասարդ անշունչ հողաշերտին` Եռաբլուրին գոյութիւնը (այս տողերը կ՛արձանագրենք դառնութեամբ, երբե՛ք «սեւ կատակ»-ի մօտեցումով):
Պէտք է տեսնել ու հետեւիլ Ազրպէյճանին յանձնուելիք, իբրեւ նոր նուէր տրուելիք Աղաւնոյի, Բերձորի եւ շրջանի գիւղերու բնակիչ հայորդիներու ողբալի վիճակին:
Ո՜ղբ, սո՜ւգ, կո՜ծ: Անոնք վաղուց տեղեկացած էին, որ շրջանի պարպումին պայմանաժամի մը մասին կը խօսուի, սակայն յստակ չէին գիտեր ճիշդ թուականն ու մանրամասնութիւնները:
Եւ ահաւասիկ… 25 օգոստոս, 2022: Նոր սուգ սփռող թուական մը:
Այս շրջաններն ալ պիտի անցնին եւ վաղը նշուին, Շուշիի նման, անբախտ եւ տժգոյններու շարքին: Քարվաճառէն հեռացողներուն պատկերը մոռցուա՞ծ է արդեօք: Եւ այսքան արա՞գ…
Աւելի՛ն. թափթփածութիւնը, անկարեւորութիւնն ու անտարբերութիւնը այնպիսի «բարձունքի» հասած են որ յստակ չէ տարագրութեան մատնուողներուն այլընտրանքի ծրագիրը:
Ո՛չ մօտակայ շրջաններուն մէջ պատրաստ բնակարաններ, ո՛չ ալ Ստեփանակերտի մէջ յատուկ իջեւան, ո՛չ իսկ… Երեւանի Հիւսիսային շքեղ պողոտային վրայ բարձրացած եւ մեծ մասամբ անբնակ մնացող (զարմանալիօրէն) յարկաբաժիններուն բանալիները… Վստահաբար կը պատրաստուին հսկայական նոր գումարներ մսխել եւ իշխանութեան գործակից դարձած «գործարարներուն» գրպաններուն մէջ շոգիացնել, աւելի եւս տրտմեցնելով եւ անորոշութեան մատնելով այս անբախտները:
… Այս բոլորին դիմաց, դեռ որքա՞ն կարելի է սպասել «ազգընտիր վարչապետ»-ին եւ իր վարչակազմին հատընտիր որոշումներուն, հանդուրժել հայրենիքին օր-ցերկով կրճատումները:
Անկարեւորութեան եւ անկարողութեան շարունակուող այս անհեթեթ փառատօնը, պարզ ու մեկին, պէտք է ամէ՛ն գնով կասեցուի:
