ՄԱԿԱՐ ի Գաղիա
Կեդրոնականցին երբ այցի չի գար, միշտ կապ կը պահէ, չի լռեր, նամակ կը գրէ համացանցով: Կը լսէ եւ կը տեսնէ բաներ, որոնց հանդէպ խուլ եւ կոյր են մանրուք բաներով չզբաղող հանգամանաւորները. նախագահ, ատենապետ, խմբագրապետ, ղեկավարներ:
Առաւօտեան սուրճէն ետք սեփական կապի նախարարիս` համակարգիչիս դիմեցի: Նամակներու մէջ էր Կեդրոնականցիին ել-նամակը: Թերթերու սովորական ըսած-գրածէն առաջ կարդացի Արմենակի նամակը:
«Մակա՛րս,
«Գարնան տօթէն եւ հեղեղներէն ետք հիմա երբ օրացուցային ամառ է, բայց կարծես ձմեռնամուտ է: Մոլորակ եւ կլիմայ մարդոց պէս շուարած են:
«Բնապահպանները կ’ըսեն, որ մարդը խանգարած է բնութեան կարգը:
«Խանգարուելու համար խանգարող պէտք է: Այդպէս է հայ կեանքը, ուր կանոն է կամաւոր բանգիտական անտիրութիւնը:
«Հայ քաղաքներու մասին հետաքրքրական գիր մը ստացայ: Բնավայրեր: Հայոց պատմութիւն` ժողովուրդին կառուցած քաղաքներով: Գիրքը արեւելահայերէն էր, անոր աբեղեանական ուղղագրութիւնը վերածուած էր մեսրոպեան հարազատի:
«Ուշադրութիւնս վրիպեցաւ եւ գնաց անտիրացած հայերէնի: Այլեւս անզօր ենք եւ պարտուած` աբեղեանական կոչուած աբեղ-ցփեղ ուղղագրութեան աւերին դէմ: Գէթ արեւմտահայերէնը պէտք է պաշտպանել անոր վարակին դէմ, որ փոխած է հայերէն բառերու տեսքը եւ սխալագրութեան հետեւանքով` իմաստները:
«Ուշադրութիւնս գրաւեց ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿ բառը, որ այդպէս կը գրեն աբեղեանականները: Դպրոցի աշակերտները ինչպէ՞ս պիտի հասկնան, որ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿ-ի ՎԱՆԴԱԿ-ը իրենց տան պատշգամի գունաւոր փետուրներով թութակի վանդակը չէ, Հայաստան լեռնադաշտն է:
«Բառերու ստուգաբանութենէն անտեղեակ եւ աշխարհագրութիւն չգիտցողը անմիջապէս կը հասկնայ, որ բարձր տեղ մը վանդակ կայ: Եւ կ’եզրակացնէ, որ հայկական քաղաքները ԲԱՐՁՐ ՎԱՆԴԱԿ-ի մէջ են:
«Հրատարակիչները ներածականին մէջ գործածած են ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿ-ը: Ի՞նչ պիտի հասկնայ ընթերցողը: Մի՞թէ բարձր վանդակի մը մէջ պիտի բանտարկենք հայոց արծիւը:
Այնպէս` ինչպէս վասն արդիականութեան հայերէնի հարազատ ուղղագրութիւնը «վանդակեցուած է»:
Բազմանդամ խմբագրական կազմը ինչպէ՞ս չէ անդրադարձած սխալագրութեան պատճառով ստեղծուած իմաստի անհեթեթութեան եւ մեր լեզուի ԱՆԴ-ը յայտնուած է ՎԱՆԴԱԿ-ի վիճակի մէջ: Միայն այս զարտուղութիւնը բաւարար չէ՞, որ կրկին մտածուի հարազատ ուղղագրութեան վերականգնումի մասին:
Զոյգ աշխարհաբարներու մերձեցման փո՞րձ է ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿ-ի մուտքը արեւմտահայերէնի մէջ:
Արեւմտահայերէն գրող խմբագիրներ, բանաստեղծներ, հրատարակիչներ եթէ երբեմն բառարան բանան, կը տեսնեն, որ հոն կան ԱՆԴ, ԱՆԴԱՍՏԱՆ, ԲԱՐՁՐԱՒԱՆԴԱԿ եւ զանազան այլ բառեր, նաեւ` ԶԵՂՉ եւ ԶԻՂՋ:
Այսպէս ալ կ’ըլլայ, այնպէս ալ կ’ըլլայի (չ)իմաստութեան աւերի առաջքը ո՞վ պիտի առնէ եւ ինչպէ՞ս:
«Մակա՛ր, գրէ՛ ընկեր բարեկամներուդ, որ մեծ ու պզտիկ քայլերով կը նահանջենք եւ կ’երթանք դէպի վերջնական պարտութիւն:
«Ի քաղցր տեսութիւն`
«Քոյդ` Արմենակ Կեդրոնականցի»
Նամակի ընթերցումէն ետք մտածեցի, որ եթէ վերջին կեդրոնականցիներն ալ լռեն, ի՞նչ պիտի մնայ բազմահազարամեայ հայ ազգէն եւ անոր ինքնութենէն: Ծակպտուկ իմաստուն մը օր մը կ’ըսէր, որ նման իրարանցում «ջուրի մակերեսին տրուած սուրի հարուած էր»:
28 յունիս 2022
