ԱՇՈՏ ՇԱՐՈՒՐԵԱՆ
Ֆրանց Վերֆելի գրական ժառանգութեան մէջ, որ բոլորիս է քաջ յայտնի իր «Մուսա Լերան քառասուն օրը» վէպով, կարեւոր տեղ է զբաղեցնում 1937 թուականին լոյս տեսած «Երեմիա. լսէք ձայնը» անունով վէպը, որն ի վերջոյ գերմաներէնից թարգմանուեց հայերէն եւ հասանելի դարձաւ հայ ընթերցողին: Գրքի շնորհահանդէսը տեղի ունեցաւ Հայոց ցեղասպանութեան զոհերի յիշատակման տարելիցի նախօրէին, ապրիլի 20-ին, Երեւանի «Հոլիտէյ ինն» հիւրանոցի դահլիճում` մշակոյթի ճանաչուած գործիչների եւ արուեստասէր հասարակութեան ներկայութեամբ:
Երեմիան մեծագոյն մարգարէներից է միաստուածեան բոլոր երեք կրօններում` քրիստոնէութեան, յուդայականութեան եւ իսլամութեան մէջ: Վէպն, ըստ էութեան, աստուածաշնչեան նրա կենսագրութիւնն է: Նա լսում է Աստծու ձայնը, որ նրան պատուիրում է նախազգուշացնել Իսրայէլի ժողովրդին մօտալուտ վտանգի եւ կործանման մասին, եթէ այդ ժողովուրդը չկատարի Աստծու կամքը: Եթէ նա հաւատարիմ չգտնուի իր Տիրոջը, ապա կը դատապարտուի պարտութեան եւ ստրկացման Բաբելոնեան կայսրութեան կողմից: Երեմիան կատարում է Տիրոջ հրամանը, բայց մերժւում իր ազգակիցների, արհամարհւում` թագաւորների կողմից, նուաստացւում է, հալածւում` որպէս բաբելոնեան լրտես եւ ենթարկւում մահացու տանջանքների: Այնուամենայնիւ, նա չի հիասթափւում եւ շարունակում է քարոզել Աստծու ճշմարտութիւնը:
Իր ստեղծագործութեան մէջ Վերֆելը Սուրբ Գրքից առանձնացրել է առաւել տպաւորիչ դրուագները` հնարաւորինս ամբողջականօրէն ներկայացնելով աստուածաշնչեան հերոսների կերպարները: Ամբողջ եղելութիւնը հեղինակը շարադրում է պատմողական ժանրով, որը տեղի է ունենում Երուսաղէմում կամ նրա շրջակայքում` իր իսկ ներկայութեամբ: Վերֆելը Աստուածաշնչի ոգուն համահունչ ցոյց է տալիս, որ Իսրայէլի ժողովրդի բոլոր դժբախտութիւնները կայանում են Աստծուն չհնազանդուելու եւ սեփական կամքն ու մտածողութիւնը Արարչի կամքից վեր դասելու մէջ:
Աստծուն հնազանդուելը, սեփական անձի ներսում Նրա ձայնին ունկնդիր լինելը, Նրա կամքը կատարելը եւ այդպիսով ներկայ աշխարհի իրարանցման ազդեցութիւնից զերծ մնալը` սրանք են հանդիսանում գրքի ուղերձը: Այդ ձայնն աւելի իրական է եւ զօրեղ, քան` աշխարհիկ այն աղմուկը, որը փորձում է խլացնել նրան, միայն թէ հարկաւոր է կարողանալ ունկնդիր լինել նրան:
«Երեմիա. լսէք ձայնը» գիրքը գեղեցիկ հայերէնով թարգմանել է Հայ առաքելական եկեղեցու Ուրուկուէյի թեմի առաջնորդ Յակոբ արք. Գլնճեանը, որ իր հոգեւոր ծառայութեանը զուգահեռ` իրականացնում է նաեւ գրական ստեղծագործական գործունէութիւն եւ հանդիսանում է արժէքաւոր գրքերի հեղինակ: Իսկ գրքի շքեղ հրատարակութիւնը ձեւաւորուած է յայտնի նկարիչ Մայիս Մխիթարեանի` Երեմիայի կեանքը ներկայացնող գեղեցիկ ու հետաքրքիր քսանհինգ կրաֆիքական աշխատանքներով, որոնց բնօրինակների ցուցադրութիւնն իրականացաւ գրքի շնորհահանդէսի ընթացքում:
Որքան էլ զարմանալի թուայ, «Մուսա Լերան քառասուն օրը» վէպից յետոյ գրուած Վերֆելի տուեալ ստեղծագործութեան հերոսը նոյնպէս առնչւում է մեր ժողովրդին: Աստուածաշնչում Երեմիա մարգարէն իբրեւ իւրայինների Արարատի թագաւորութեանն ու Ասքանազի գնդին էր կոչ անում մարտնչել Բաբելոնի դէմ` ասելով. «Իմ կողմից հրամա՛ն տուէք Այրարատեան թագաւորութիւններին եւ ասքանազեան գնդին, նրա շուրջը նետաձիգ սարքե՛ր կ՛անգնեցրէք, յարձակուեցէ՛ք նրանց վրայ…»: Իսկ Հայոց թագաւորութեան աւարտի մասին իր ողբում պատմահայր Խորենացին նոյն Երեմիա մարգարէին էր դիմում` արթնանալ «մեզ ճառակից լինելու» ու «մեր տրտմութեանը մասնակցելու» համար. «Ո՞վ մեզ այս բաներում ճառակից կը լինի` մասնակցելով մեր տրտմութեանը, ո՞վ մեզ կ՛ընկերանայ` ցաւակցելով մեր ողբին, կամ արձանների վրայ փորագրելու: Զարթի՛ր, Երեմիա, զարթի՛ր եւ մարգարէանալով հանդերձ, ողբա այն, ինչ թշուառութիւններ որ կրեցինք եւ ինչ պիտի կրենք, գուշակիր, որ տգէտ հովիւներ պէտք է երեւան գան, ինչպէս (գուշակեց) Զաքարիասը իսրայէլացիների համար»:
Մեծ մարգարէի նկատմամբ թերեւս այս հոգեհարազատութիւնն էր պատճառ հանդիսացել, որպէսզի Գրիգոր Մովսիսեան եւ Նաիրա Կարապետեան ամուսինները ձեռնամուխ լինեն Ֆրանց Վերֆելի «Երեմիա. լսէք ձայնը» գրքի հայերէն թարգմանութեան հրատարակութեան շնորհակալ գործին: Գրիգոր Մովսիսեանի բոլոր բարեգործութիւններն էլ ունեն շեշտուած հոգեւոր ուղղուածութիւն` իրենց մարդասիրական, հայասիրական ու եկեղեցասիրական դրսեւորումներով հանդերձ: Նա իր անձնական մասնակցութիւնն է բերում իւրաքանչիւր բարեբեր իր նախաձեռնութեանը, սկզբից մինչեւ վերջ ապրում նրանով: Խօսքի մէջ նա ասաց, որ գրքի հրատարակութեան ընթացքում երեք անգամ կարդացել է եօթհարիւրէջանոց այս աշխատութիւնը եւ ամէն անգամ ստացել մեծ բաւականութիւն: Իւրաքանչիւր մի նոր ծրագիր նրան հոգեկան անասելի բերկրանք է պատճառում եւ այդ վարձատրութեան համար նա երախտապարտ է Աստծուն…
Այո՛, ճշմարիտ է, որ ինչպէս երէկ, այնպէս էլ այսօր Աստծու պատիժն անխուսափելի է, եթէ մարդ անհատը, ազգն ու երկիրը կամ էլ համայն մարդկութիւնը հեռանան Աստծուց: Այնժամ նրանք գերեվարւում եւ նուաճւում են մերօրեայ Բաբելոնը խորհրդանշող` փողապաշտութիւնից ու փառասիրութիւնից, ընչաքաղցութիւնից ու բարքերի ապականութիւնից…
Այս գիրքը մեզ բոլորիս մտորելու առիթ է տալիս, գուցէ հէնց այն` աստուածաշնչեան եղելութեան օրինակով ազդակ հանդիսանայ ականջալուր լինելու Տիրոջ ձայնին, տեսնել ճանապարհը, մօտենալ Աստծուն եւ ազգովի բնակուել Նրա ապահով տանիքի ներքոյ: Դա կարող է տեղի ունենալ յատկապէս այն ժողովրդի հետ, որ Տիրոջ ընտրութեամբ դարձել է առաջին քրիստոնեայ ազգ, եւ ում ամբողջ պատմութիւնը միախառնուած է այս հաւատքին:
