ՌՈԶԷԹ ԱԼԵՄԵԱՆ-ՄԱՀՍԵՐԵՃԵԱՆ
Էշրեֆիէի Հայ աւետարանական կեդրոնական բարձրագոյն վարժարանի ծննդոցն ու հարիւրամեայ երթը սերտօրէն առնչուած են լիբանանահայ գաղութի կազմաւորման, տարիներու ելեւէջներուն եւ դիմագրաւուած մարտահրաւէրներուն` հասնելով մինչեւ 2022 թուական:
Ներկայիս, Էշրեֆիէի բարձունքին, Հայ աւետարանական եկեղեցիի կողքին կը գործէ հարիւրամեայ պատմութիւն կերտած Հայ աւետ. կեդրոնական վարժարանը` տնօրէնութեամբ Մարալ Տէյիրմենճեանի (2007-էն սկսեալ): Վարժարանը մանկամսուրէն մինչեւ երկրորդական 12-րդ բաժին կը պարփակէ 316 աշակերտներ եւ 59 ուսուցիչ-պաշտօնեաներ: Դժբախտաբար, օգոստոս 4-ի չարաբաստիկ պայթումը մեծ վնասներ պատճառեց դպրոցի շէնքին եւ եկեղեցւոյ, սակայն, շնորհիւ Ամերիկայի Աւետարանչական ընկերակցութեան, վարժարանի շրջանաւարտներու եւ բարեկամներու ճիգերուն, հիմնապէս վերանորոգման ենթարկուեցաւ:
Այսօր, հակառակ լիբանանեան ճգնաժամի պատճառով ստեղծուած տնտեսական ծանր վիճակին, վարժարանի տնօրէնութիւնը եւ հոգաբարձութիւնը մեծ զոհողութիւններու գնով գերագոյն ճիգ կը թափեն, որ հայ աշակերտը դպրոցազուրկ չմնայ, եւ հայ ուսուցիչը արժանապատիւ կեանք ունենայ:
Հայ աւետարանական վարժարանի առաքելութիւնը միշտ ալ եղած է գիտութիւն, ուսում եւ դաստիարակութիւն ջամբել գիտական, դաստիարակչական եւ մանկավարժական արդի մեթոտներով` շեշտը դնելով հայեցի եւ հոգեւոր դաստիարակութեան վրայ: Այդ մասին կը վկայեն վարժարանի հարիւրաւոր շրջանաւարտները, որոնք իրենց նուաճած բարձունքներով լաւագոյնս կը ծառայեն հայկական տարբեր գաղութներուն` իբրեւ կառավարական պաշտօնեաներ, վաճառականներ, բժիշկներ, երաժիշտներ, ուսուցիչներ, արուեստագէտներ, հոգեւոր հովիւներ, ճարտարապետներ: Նաեւ իբրեւ լիբանանցիներ` տեղական լեզուին, գրականութեան եւ մշակոյթին տիրանալով, կը սատարեն երկրի վերելքին:
Կեդրոնական բարձրագոյն վարժարանի աշակերտները ինքնանպատակ ուսում չեն ստանար, կը մասնակցին գաղութի մէջ կազմակերպուած մարզական, մշակութային զանազան գործունէութիւններու եւ մրցումներու` յաճախ ապահովելով պատուաբեր դիրքեր:
Ինչպէ՞ս հիմնուեցաւ եւ կառուցուեցաւ Հայ աւետ. կեդրոնական բարձրագոյն վարժարանը:
Արդարեւ, Մեծ եղեռնէն, բռնագաղթէն ու մանաւանդ Կիլիկիոյ պարպումէն ետք, Միջերկրական արեւելեան ափերը ապաստանած հայութիւնը անմիջապէս կը լծուի օտար հողի վրայ հայ կեանքը վերականգնելու անյետաձգելի աշխատանքին: Այս սրբազան գործին առաջին առաքեալներէն մէկը կ՛ըլլայ վերապատուելի Ենովք Հատիտեան, որ զգալով աւետարանական կրթարանի մը անհրաժեշտութիւնը, գործնական քայլերու կը դիմէ` հիմը դնելով նախակրթարանի մը, նպատակ հետապնդելով հայեցի տոհմիկ, աւետարանական կրթութիւն տալ ու գիտական օգտակար գիտելիքներով եւ սկզբունքներով օժտուած հայ նոր սերունդներ թրծել:
16 մայիս 1922-ին այս վարժարանին առաջին ճիւղը, վերապատուելի Ենովք Հատիտեանի նախաձեռնութեամբ, կը հիմնուի Պէյրութի Ատանա ապաստարանի բնակարանին մէջ, որ ներկայիս կը գտնուի Սէն Միշել եւ Նոր Հաճըն շրջաններուն միջեւ: Արեւմտեան Հայաստանէն եւ Կիլիկիայէն գաղթած խլեակներու զաւակներ կը հաւաքուին անշուք կրթավայրին գիրկը` կազմելով մօտաւորապէս 120 աշակերտներ: Դպրոցը թիթեղաշէն կառոյց մըն էր` քանի մը սենեակներէ բաղկացած եւ շրջապատուած մէկ մեթր բարձրութեամբ կտաւէ ցանկապատով մը:
Դասաւանդութիւնները տեղի կ՛ունենային շատ խեղճ պայմաններու տակ. ձմեռը անձրեւն ու հովը ազատ մուտք ունէին թիթեղաշէն պատերուն ճեղքերէն: Միւս կողմէ, տարբեր դասարաններու դասաւանդութիւններու ձայները զիրար կը խանգարէին: Իսկ գարնան ու ամրան` տաքն ու փոշին առաւել կը դժուարացնէին ուսումնական գործը:
Կարճ ժամանակ մը ետք, նոյն թուականին (հոկտեմբեր 1922) հիմնուեցաւ երկրորդ աւետարանական դպրոց մը Իսկենտերուն ապաստարանի բնակարանին մէջ` շուրջ 200 աշակերտներ ունենալով:
1924-ին այս երկու դպրոցները միանալով, միասին կազմեցին վարժարան մը, որուն անունը եղաւ Հայ աւետարանական երկսեռ վարժարան: Այս դպրոցին պաշտօնական արտօնագիրը կը ստորագրուի 12 օգոստոս 1925 թուականին, զօր. Սարայի կողմէ` իբրեւ լրիւ նախակրթարան: 1927-ին կ՛ունենայ մանկապարտէզի բաժին:
Իսկ 10 տարիներ ետք դպրոցը կը տեղափոխուի ու կը հաստատուի Էշրեֆիէ շրջանը: Վարժարանը կը նկատուի Լիբանանի ամէնէն հին կրթական հաստատութիւններէն մէկը: Վերապատուելի Հենրի Պարնըմ Ռիկզի նուիրատուութեամբ` Էշրեֆիէի հայահոծ շրջանին մէջ, դպրոցի եւ եկեղեցիի նոր շէնք մը կը կառուցուի` ի յիշատակ նուիրատուին կնոջ եւ դստեր, որոնք զոհուէր էին Առաջին համաշխարհային պատերազմին ընթացքին հայութեան ծառայութեան ատեն:
Այսպիսով 20 մարտ 1932-ին հիւղաւանի խեղճուկ իրավիճակէն դուրս կու գայ դպրոցը եւ աւելի նպաստաւոր պայմաններու մէջ կը շարունակէ իր կրթական ծառայութիւնը` մանկապարտէզի եւ նախակրթարանի բաժիններով, մինչեւ 1938: 1939-1940-ին դպրոցը կ՛օժտուի Է. եւ Ը. դասարաններով: 1945 թուականէն սկսեալ դպրոցը կը կոչուի Հայ աւետարանական կեդրոնական բարձրագոյն վարժարան: 1945-ին կու տայ իր առաջին հունձքը` երկրորդական բաժինէն:
1946-ին տնօրէն կը նշանակուի Մանասէ Շնորհօքեանը: Բացումը կը կատարուի դպրոցին ճոխ գրադարանին: Իսկ 1947-ին կը նշուի դպրոցին հիմնադրութեան քսանհինգամեակը: 1948-ին կ՛օժտուի ԺԱ. դասարանով մը, որով կ՛ամբողջանայ նախակրթարան-միջնակարգ-երկրորդական կառոյցը:
Տնօրէն կը նշանակուի Պետրոս Յակոբեան (1956): Աւարտական երկու դասարանները կը բաժնուին Գիտական եւ Արուեստից ճիւղերու: Աւարտական աշակերտներ կը մասնակցին Լոնտոնի առեւտրական գրասենեակի քննութիւններուն: Ամերիկեան համալսարանը կ՛առանձնաշնորհէ դպրոցը` ազատ մուտք տալով շրջանաւարտ սաներուն:
Կեդրոնական բարձրագոյն վարժարանի նոր շէնքին բացումը կը կատարուի 1969-ին:
1975-ին վարժարանի երեսնամեայ շրջանին (1945-1975) հունձքը կը հաշուէ 633 շրջանաւարտներ: Տնօրէն կը նշանակուի Արամ Պուլղուրճեան:
Արդարեւ, 1975-ին Լիբանան կը մխրճուի տասնհինգամեայ երկարատեւ, ճգնաժամային տագնապալի ճախճախուտի մը մէջ: Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմը իր տխուր, շատ ծանր հետեւանքներն ու անդրադարձը կ՛ունենայ բոլորին վրայ: Ապահովութիւնը պատճառ կը դառնայ, որ Լիբանանի կրթական ցանցը փակէ իր դպրոցները` ակամայ կորսնցնելով 1975-1976 կրթական տարեշրջանը: 1977-ին երկրորդական բաժինը կ՛ունենայ իր երրորդ դասարանը` 12-րդ, լիբանանեան պետական Բ. պաքալորէայի ոււսողութեան եւ փորձառական գիտութիւններու բաժիններով:
1 հոկտեմբեր 1980-ին լիբանանահայ կրթական վերին մարմիններու որոշման համընթաց, ԿԲՎ-ն կը վերահաստատէ նիւթական թերացումի կամ վճարման անկարելիութեան պատճառով հայ աշակերտը ուսումէ չզրկելու իր անգիր օրէնքը:
1990-ին Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներուն մէջ կը հիմնուի ԿԲՎ-ի Շրջանաւարտներու միութիւնը: Իսկ 1992-ին կը հիմնուի անձեռնմխելի հիմնադրամ: Վարժարանը իր
70-ամեակը կը տօնէ 1992 թուականին` հրատարակելով դպրոցին յուշամատեան ալպոմը:
1975-1990 մէկուկէս տասնամեակը Լիբանանի պատմութեան մէջ պիտի մնայ իբրեւ պատերազմի շրջան, իսկ վարժարանին պատմութեան մէջ` իբրեւ պատերազմի փորձաքարին տոկացող եւ գոյատեւումի փուլ մը:
Այսօր եւս, կը հաւատանք, թէ բազում դժուարութիւններ դիմակալած Հայ աւետ. կեդրոնական բարձրագոյն վարժարանը, Տիրոջ յոյսին ապաւինելով, պիտի շարունակէ իր առաքելութիւնը եւ նորահաս սերունդին մօտ անմար պահէ հաւատքի եւ գիտութեան ջահը` պատրաստելով քրիստոնեայ եւ գիտակից առաջնորդներ, կեանքի բոլոր բնագաւառներուն` մանաւանդ եկեղեցական, կրթական եւ ազգային մարզերու համար:
