«ԱՊԱՌԱԺ»
Արցախի Հանրապետութեան Ասկերանի շրջանի Ներքին Սզնէք գիւղը արցախեան առաջին պատերազմի ժամանակ ապաստարան կը ծառայէր շրջակայ բնակիչներուն համար, իսկ այս պատերազմէն ետք յայտնուած է թշնամիի ուղիղ նշանառութեան տակ: Ազրպէյճանական դիրքերը տեղակայուած են որոշ բնակելի տուներէն միայն 100-200 մեթր հեռաւորութեան վրայ:
Համայնքի ղեկավար Էդուարդ Մուսայէլեան ներկայ ահաւոր վիճակը կը բաղդատէ 1990-ական թուականներուն հետ, երբ տարբեր էր գիւղին մէջ տիրող մթնոլորտը: Անոր խօսքով, գիւղացիները իրենց երդիքին տակ կ՛ընդունէին Ստեփանակերտի, Շոշի, Քարինտակի բնակիչները: «Նրանք մնում էին մեր տներում, հաց էինք կիսում: Այն ժամանակ որոշ բնակավայրերում հացի խնդիր էլ կար: Հիմա թէկուզ այդ առումով խնդիր չկայ, բայց այն ժամանակուայ ոգին, տրամադրուածութիւնն ուրիշ էր: Այս անսպասելի վիճակը ազդել է բոլորի վրայ: Հիմա զէնքի կռիւ է… կռիւ` հերոսութեան եւ հայրենասիրութեան», կը յայտնէ Մուսայէլեան:
Արցախեան առաջին պատերազմին պատճառով գիւղէն 12 զոհ, մէկ անհետ կորած կային, իսկ այս պատերազմի ընթացքին հայրենիքի պաշտպանութեան ժամանակ նահատակուած են հինգ տեղացի զինուորներ եւ վիրաւորուած` հինգը:
Երկու կողմէն ալ ազրպէյճանական դիրքերով շրջափակուած Ներքին Սզնէքի բնակիչները զրկուած են գիւղատնտեսութեամբ եւ անասնապահութեամբ լիարժէք զբաղելու հնարաւորութիւնէն: Թշնամիի վերահսկողութեան տակ յայտնուած է վարելահողերուն, արօտավայրերուն, խոտհարքերուն մէկ մասը: Համայնքին սեփականութիւնը համարուող անտառներուն մէկ մեծ մասը մնացած է սահմանագիծէն այն կողմ: Խիստ կարեւոր է գիւղին համար անտառային զանգուածէն օգտուիլը, որ հիմա հնարաւոր չէ:
Պատերազմի օրերուն գիւղը բազմիցս ռմբակոծուած է: Վնասուած են քսանէն աւելի բնակելի տուներ, որոնք մեծամասնութեամբ վերականգնուած են:
Սակայն թշնամական դիրքերը այնքան մօտ են, որ այնտեղէն տուներու ներսն ալ տեսանելի է, գիշերները լուսարձակներ կը միացնեն եւ օդը կը կրակեն: Էդուարդ Մուսայէլեանի կարծիքով, այդպէս կատարելով` անոնք կը փորձեն ճնշուած պահել ժողովուրդը եւ ստիպել, որ յուսահատին ու դուրս գան: «Եթէ յուսահատուող լինէին, չէին մնայ», կը յայտնէ Մուսայէլեան:
Գիւղին առաջնահերթ խնդիրներէն է ջուրի ներքին ցանցին կառուցումը եւ ճանապարհներու բարեկարգումը: «Բայց այս բոլոր խնդիրները երկրորդական են համարւում, ամենակարեւորը բնակիչների անվտանգութեան ապահովումն է: Մեզ համար կռիւը դեռ չի վերջացել: Ինչքան տեսնում եմ, մեզնով հարց չի լուծւում, խաղաքարտերը մեծ տէրութիւնների ձեռին են: Մեզնից կախուածն այն է, որ կարողանանք բանակը պահել, եղածը պահել, վերականգնուել: Բայց կարգավիճակի հարցը պիտի լուծուի», կ՛եզրակացնէ ՄուսայԷլեան:
