ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ
«Քալիֆորնիա Քուրիըր» թերթի հրատարակիչ եւ խմբագիր»
Ազրպէյճանի կառավարութիւնը չի գիտեր, որ միշտ կարելի չէ ուզածդ ստանալ` կաշառելով քաղաքական գործիչներ եւ վճարելով անոնց: Սահման մը կայ, որմէ անդին չես կրնար դրամով բան մը գնել: Երբեմն ճշմարտութիւնը աւելի մեծ արժէք է:
Ըստ երեւոյթին, Ազրպէյճանի ղեկավարները այս կարեւոր դասը չեն սորված: Անոնք տասնեակ միլիոն տոլարներ վատնած են` վճարելով լոպիիստական ընկերութիւններուն եւ քաղաքական կաշառուած գործիչներուն:
Նման անօգուտ գործունէութեան օրինակ է Ազրպէյճանական մոլուցքը` փորձելու շահարկել 1992-ի արցախեան պատերազմի ժամանակ Խոջալուի մէջ քանի մը հարիւր ազրպէյճանցիներու սպանութեան վիճայարոյց միջադէպը: Այս մասին կան տարբեր վարկածներ, թէ իսկապէս ի՛նչ տեղի ունեցած է Խոջալուի մէջ: Այսուամենայնիւ, Ազրպէյճան մեծ ջանքեր գործադրած է աշխարհին յերիւրանքով համոզելու համար, որ հայերը «ցեղասպանութիւն» իրականացուցած են Խոջալուի մէջ…
Միացեալ Նահանգներու մէջ եւ ամբողջ աշխարհի տարածքին ազրպէյճանական սովորական մօտեցումը այն է` կաշառել քաղաքական գործիչները` Խոջալուի սպանութիւններու տարելիցին նուիրուած հռչակագիրներ հրապարակելու համար: Ազրպէյճանի առաջին նախագահ Այազ Մութալիպով 1992-ին չեխ լրագրող Տանա Մազալովայի հետ ունեցած հարցազրոյցին մէջ ըսած է, որ իր ազրպէյճանցի քաղաքական հակառակորդները այս միջադէպը օգտագործած են զինք իշխանութենէն հեռացնելու համար: Ան նաեւ ըսած է, որ հայ զինեալներ Խոջալուի ազրպէյճանական բնակչութիւնը յորդորած են, որ վերջիններս փախուստի դիմեն բաց ձգուած ճամբով, սակայն Ազրպէյճանի Ազգային ճակատը խոչընդոտած է անոնց ելքը քաղաքէն:
Ազրպէյճան յաջողած է նաւթի տոլարներով հասնիլ հոն, որ Միացեալ Նահանգներու 23 նահանգները Խոջալուի մահերը ոգեկոչեն իբրեւ «կոտորած»: Հակառակ Ազրպէյճանի լոպիիստական յամառ ջանքերուն` այս նահանգներէն ոչ մէկը ընդունած է Ազրպէյճանի ենթադրեալ «ցեղասպանութիւն» եզրոյթը` նկարագրելու համար այդ քանի մը հարիւր ազրպէյճանցիներու մահը Խոջալուի մէջ: Ազրպէյճան նաեւ իր լեցուն գրպանները օգտագործած է այս սպանութիւններուն ճանաչումը ստանալու համար ութ երկիրներու խորհրդարաններու կողմէ, ինչպէս` Ազրպէյճանի (բնականաբար), Փերուի, Փանամայի, Հոնտուրասի, Պոսնիոյ եւ Հերցեկովինայի, Սլովենիոյ, Ճիպութիի եւ Փարակուէյի: Աւելի՛ն հետեւեալ եօթը երկիրներու` Թուրքիոյ, Փաքիստանի, Մեքսիքայի, Քոլումպիոյ, Չեխիոյ, Սուտանի եւ Կուաթեմալայի խորհրդարաններու արտաքին յարաբերութիւններու յանձնախումբերը ոգեկոչած են Խոջալուի սպանութիւնները:
Ազրպէյճան օգտագործած է յիշատակի այս բանաձեւերը, որպէսզի վնասէ Հայաստանի հեղինակութեան եւ հակազդէ աւելի քան 30 երկիրներու եւ Միացեալ Նահանգներու 49 նահանգներու կողմէ Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման:
Թէեւ երբեմն դրամը կրնայ օգնել` ստանալու համար ձեր ուզածը, սակայն ուրիշ ատեն դրամը կրնայ խայտառակել ձեզ, ինչպէս որ պատահեցաւ յատկապէս անոնց, որոնք աւելի կանուխ ոգեկոչած ըլլալով Խոջալուի յիշատակը` այժմ կը հերքեն զայն եւ ներողութիւն կը խնդրեն ու չեղեալ կը համարեն իրենց ճանաչումը հասկնալէ ետք, որ իրենք խաբուած են:
Ինչ որ տեղի ունեցաւ Սան Տիեկոյի` Քալիֆորնիոյ երկրորդ մեծ քաղաքին մէջ, այս ըսուածին նորագոյն խայտառակ օրինակն էր: 14 հոկտեմբերին ազրպէյճանական լրատուական միջոցները եւ Լոս Անճելըսի մէջ Ազրպէյճանի գլխաւոր հիւպատոս Նասիմի Աղաեւ պարծենալով յայտարարեցին, որ Սան Տիեկոյի քաղաքապետ Թատ Կլորիա հռչակագիր հրապարակած է` 18 հոկտեմբեր 2021-ը սահմանելով իբրեւ «Ազրպէյճանի անկախութեան վերականգնման օր»:
Հռչակագրին մէջ ստայօդ կը պնդուէր, որ` «Ազրպէյճան միջազգայնօրէն կը նկատուի յաջողակ օրինակ մահմետականներու, քրիստոնեաներու եւ հրեաներու խաղաղ ու ներդաշնակ համակեցութեան համար»: Գլխաւոր հիւպատոս Աղաեւ այս առիթով բոլորին յիշեցուց, որ 2021-ին «կ՛ամբողջանայ Պաքու-Սան Տիեկօ համագործակցութեան տասնամեակը»: Աղայեւ նաեւ նշեց, որ` «1991-էն ի վեր ազրպէյճանցիները առաջին անգամ այս տարեթիւը պիտի նշեն իբրեւ յաղթանակած ժողովուրդ, որ վերականգնած է իր երկրի տարածքային ամբողջականութիւնը»:
Սակայն գլխաւոր հիւպատոսին ոգեւորութիւնը տեւեց միայն մէկ օր: Հոկտեմբեր 15-ին, Միացեալ Նահանգներու Արեւմտեան շրջանի Հայ դատի յանձնախումբը տարածեց մամլոյ հաղորդագրութիւն` կոչ ընելով Սան Տիեկոյի քաղաքապետին` չեղեալ համարել իր հռչակագիրը, որ «կ՛արդարացնէ Ազրպէյճանի մարդկային իրաւունքներու ոտնահարումները»: Նոյն օրը, Սան Տիեկոյի քաղաքապետը չեղեալ յայտարարեց նախապէս ընդունած ազրպէյճանամէտ իր հռչակագիրը: Քաղաքապետը գրեց. «Ցաւով կը նշեմ, որ այս հռչակագիրին հրապարակումը սխալմունք է, եւ պէտք է որ անիկա աւելի մանրակրկիտ քննուէր անձնակազմին կողմէ, քանի որ հոն հաշուի չեն առնուիր Ազրպէյճանի եւ Հայաստանի միջեւ յարաբերութիւնները, պատմութիւնը եւ ընթացիկ իրադարձութիւնները»: Աւելի կարեւորը անոր յայտարարածն է. «Թէեւ նախկին վարչակազմերու կողմէ Սան Տիեկօ քաղաքը հռչակագիրներ հրապարակած է Ազրպէյճանի անկախութեան օրուան եւ նմանատիպ առիթներով, սակայն, իմ գրասենեակը, այս պահէն ետք բաւարարութիւն պիտի չտայ այդ խնդրանքներուն: Այս նպատակով ալ ես չեղեալ կը համարեմ այս հռչակագիրը, իսկ Սան Տիեկօ քաղաքը 18 հոկտեմբերին պիտի մերժէ ճանչնալ զայն: Կը խնդրեմ` ընդունեցէք իմ խորին ափսոսանքը այս սխալին համար, միաժամանակ ընդունեցէք գնահատանքս` իմ ուշադրութիւնը այս հարցի վրայ հրաւիրելու համար»:
Ասիկա «Պաքու-Սան Տիեկօ համագործակցութեան» աւարտն է: Զարմանալի չէ, որ Ազրպէյճանի գլխաւոր հիւպատոսը մուկի մը պէս լուռ էր այն պահէն սկսեալ, երբ քաղաքապետը չեղեալ յայտարարեց իր իսկ հռչակագիրը: Գլխաւոր հիւպատոսը ոչինչ ըսաւ…
Չեղեալ յայտարարուած ազրպէյճանամէտ հռչակագիրներու շղթան Սան Տիեկոյով վերջ չի գտներ: 26 փետրուար 2021-ին Պոսթոնի քաղաքապետ Մարթին Ուոլշ հռչակագիր հրապարակեց «Խոջալուի օրը» նշելու մասին: Այսուամենայնիւ, 10 մարտ 2021-ին քաղաքապետը փոխեց իր կարծիքը եւ գրեց. «Ես կ՛ուզէի ներողութիւն խնդրել ամերիկահայ համայնքէն… Ամերիկահայ համայնքի ղեկավարներու հետ մեր ունեցած զրոյցներէն ետք մենք կը հասկնանք, որ այս հռչակագիրը վիրաւորական եղած է ձեզմէ շատերուն համար… Ես որոշած եմ չեղեալ յայտարարել այս հռչակագիրը»: Քաղաքապետ Ուոլշ, որ այժմ Միացեալ Նահանգներու աշխատանքի նախարար է, բարձր գնահատական տուած է տեղւոյն հայ համայնքին եւ անդրադարձած` Հայոց ցեղասպանութեան ոգեկոչման: Այն, ինչ որ սկսաւ իբրեւ ազրպէյճանական քարոզչական ջանք, աւարտեցաւ իբրեւ Հայաստանի եւ հայերու հանրային կապերու մեծ յաղթանակ:
Նոյն բեմագրութիւնը կրկնուեցաւ Մէյն նահանգի Փորթլենտ քաղաքին մէջ: Քաղաքապետ Քեթլին Սնայտըր ի սկզբանէ հռչակագիր հրապարակած էր 17 փետրուար 2021-ին` ի յիշատակ «Խոջալուի յիշատակի օրուան»: Այսուամենայնիւ, 1 ապրիլ 2021-ին քաղաքապետը գրեց. «Ես որոշեցի չեղեալ յայտարարել քաղաքապետին հռչակագիրը» եւ աւելցուց. «Անգամ մը եւս ներողութիւն կը խնդրեմ այն ցաւերուն եւ վիրաւորանքին համար, զորս պատճառած է այս հռչակագիրին հրապարակումը…»:
Նմանապէս, Քալիֆորնիոյ Թորընս քաղաքը յայտարարութիւն տարածած է 15 հոկտեմբեր 2021-ին` «Ազրպէյճանի օրը» նշելու մասին: Անիկա Սան Տիեկոյի հռչակագիրին ճշգրիտ պատճէնն է: Նոյն օրը, աւելի ուշ, Թորընս քաղաքի քաղաքապետ Փաթրիք Ֆիւրի յայտարարեց, որ քաղաքը` «Սխալմամբ հռչակագիր մը հրապարակած է: Նախապէս քաղաքային իշխանութիւններ Թորընս քաղաքի մէջ յայտարարած էին Ազրպէյճանի ազգային օրը` հռչակագիրը ուժի մէջ մտնելու օրը: Համապատասխան տարածաշրջանի մէջ վերջին իրադարձութիւններու լոյսին տակ, քաղաքը յարգանքով խնդրած է Լոս Անճելըսի մէջ Ազրպէյճանի գլխաւոր հիւպատոսութենէն` հռչակագիրը ջնջել լրատուական բոլոր միջոցներէն»: Այսուամենայնիւ, Սան Տիեկոյի եւ Թորընսի չեղեալ նկատուած յայտարարութիւնները տակաւին գլխաւոր հիւպատոս Աղայեւի դիմատետրեան էջի մէջ են:
Ասիկա նաեւ օրինակ մըն է Ազրպէյճանի գլխաւոր հիւպատոսին ի գործ դրած քարոզչական անյաջող ջանքերուն: Քալիֆորնիոյ հայերուն բախտը բերած է, որ Ազրպէյճան Լոս Անճելըս ուղարկած է նմանօրինակ ապիկար գլխաւոր հիւպատոս մը: Ոչ ոք պէտք է զարմանայ, եթէ շուտով զայն յետս կոչեն Պաքու:
Բազմաթիւ այլ օրինակներ կան ազրպէյճանական քարոզչութեան անյաջող փորձերուն մասին: 25 փետրուար 2021-ին Մինեսոթայի նահանգապետ Թիմ Ուալս հռչակագիր հրապարակեց «Ազրպէյճանի օրուան» կապակցութեամբ, սակայն մերժեց անոր մէջ ներառել «Խոջալու»-ի յղումը: Այսուհանդերձ, ազրպէյճանական լրատուական միջոցներ կեղծ տեղեկութիւններ տարածեցին այն մասին, որ իբր թէ նահանգապետը ստորագրած է «Խոջալուի ցեղասպանութեան» յիշատակի հռչակագիր մը:
Փոխանակ չեղեալ յայտարարելու Ազրպէյճանի լոպիիստներու յորդորով հրապարակուած յերիւրածոյ հռչակագիրները` ամերիկահայ համայնքը պէտք է կանխարգելիչ քայլերու դիմէ, որպէսզի ազրպէյճանամէտ կեղծ հռչակագիրները նախ եւ առաջ երբեք լոյս չտեսնեն:
