Վ. ԱՒԱԳԵԱՆ
Եթէ մարդու մը համար ապրիլը գոյութիւն ունենալ է, ազգի մը համար ապրիլ կը նշանակէ յարատեւել, կեանքը երկարաձգել իրմէ անդին: Իսկ ազգերը կը յարատեւեն մշակոյթով: Ուրիշ ամէն բան կրնայ մեծցնել կամ պզտիկցնել ազգ մը: Միայն մշակոյթն է, որ կրնայ ազգ մը ապրեցնել իբրեւ ազգ:
Լեզուն առաջին օղակն է մշակոյթին: Առանց ազգային լեզուի չկայ ազգային մշակոյթ: Ուիլիըմ Սարոյեանը ամերիկեան մշակոյթ է, Մայքըլ Արլենը` անգլիական, Հանրի Թրուայան` ֆրանսական: Ազգային մշակոյթը Խորենացին է, Նարեկացին է, Նահապետ Քուչակն է, Աբովեանն է, Ահարոնեանն է, Վարուժանն է: Ազգային մշակոյթը Մուշեղ Իշխանն է, Պօղոս Սնապեանն է:
Այսօր, երբ նոյնիսկ մեծ պետութիւններ իրենց ժողովուրդներուն կոչ կ՛ուղղեն տէր կանգնելու իրենց ազգային լեզուին: Ու երբ այդ կոչին կարիքը կը զգացուի պետական կեանքի բոլոր բարիքները վայելող ժողովուրդներու համար, մեր պարագային ա՛լ աւելի հրամայական կը դառնայ մեր լեզուին պահպանումը` ո՛չ միայն խօսակցական մակարդակով, այլեւ` աւելի լայն հասկացողութեամբ, իր բառամթերքով, լեզուամտածողութեամբ, քերականութեամբ եւ դասական ուղղագրութեամբ:
Դէմ չենք օտար լեզուներ սորվելու եւ գործածելու: Աբովեանի պատմական կոչը երբեք չի կորսնցներ իր այժմէականութիւնը. «Ձեզի կ՛ըսեմ, ձեզի, հայոց նորահաս երիտասարդներ, ձեր անունին մեռնիմ, ձեր արեւուն մատա՛ղ, տասը լեզու սորվեցէ՛ք, ձեր լեզուն, ձեր հաւատքը ամուր պահեցէ՛ք»:
Հայ մարդը պայմաններու բերումով միշտ ալ սորված եւ խօսած է օտար լեզուներ, բայց այդ մէկը բնաւ պատճառ եղած չէ ազգային լեզուի հանդէպ յարգանքի իր պարտաւորութենէն զերծ մնալու: Նման բան կրնայ դաստիարակութեան, կրթութեան եւ ընթերցանութեան պակասի հետեւանքը ըլլալ:
Երբ ժողովուրդ մը լեզուի մէջ կը նահանջէ, ամէն բանի մէջ կը նահանջէ: Այսօր այբը մոռցողը, վաղը բենն ալ կը մոռնայ, մանաւանդ… երբ հաշտուի մոռնալու գաղափարին հետ:
Դարեր առաջ մեր ժողովուրդը իր հաւատքը փոխել փորձող Յազկերտին մեծ վճռակամութեամբ ըսաւ. «Այս հաւատքէն մեզ ո՛չ ոք կրնայ խախտել, ո՛չ սուրը եւ ո՛չ հուրը, ո՛չ հրեշտակներ եւ ո՛չ ալ մարդիկ…»: Այսօր, նոր օրերու տեսակ-տեսակ Յազկերտներուն դիմաց, նոյն ժողովուրդին շառաւիղները նոյն վճռակամութեամբ պէտք է կարենան ըսել` հայու հաւատքով պահպանուած եւ նահատակներու արեամբ շաղախուած մեր լեզուէն ո՛չ ոք կրնայ հեռացնել մեզ:
Յարգանքը մայրենի լեզուին հանդէպ կ՛առաջնորդէ սեփական մշակոյթի յարգանքին: Անդադար պէտք է կրկնել այս ճշմարտութիւնը:
Հետեւաբար իւրաքանչիւր Թարգմանչաց տօն մեզի կը թելադրէ միշտ հայերէն խօսիլ, հայերէն մտածել եւ հայերէն գրել: Ու մանաւանդ` մայրենի լեզուի ճամբով պահպանել մեր ազգային մշակոյթը, ազգային ինքնութիւնն ու նկարագիրը: Այսինքն` հայ մնալ եւ խանդավառուիլ հայկական արժէքներով:
Հայերէն պէտք է խօսիլ նախ մեր ընտանիքներուն մէջ, հայերէն պէտք է խօսիլ մեր գործատեղիներուն մէջ, ու նաեւ` ակումբը, եկեղեցին, դպրոցն ու փողոցը: Ամչնալու կամ ստորակայութեան բարդոյթ ունենալու պատճառ չունինք երբեք:
Պէտք է խօսիլ ճիշդ հայերէնով, առանց աղաւաղումի եւ աղարտումի: Պէտք է խօսիլ հարուստ բառապաշարով, անսխալ ոճով եւ հայերէն լեզուամտածողութեամբ եւ ոչ թէ արաբերէն, անգլերէն կամ ֆրանսերէն մտածելով եւ… հայերէն արտայայտուելով:
Ու ո՛չ միայն պէտք է խօսիլ, այլեւ պէտք է գրել հայերէն պաշտօնական խօսքերու, դպրոցական յայտարարութիւններու, ե-նամակներու թէ ընկերային ցանցերու մէջ:
Գրել բծախնդրութեամբ, խնամքով ու մանաւանդ, ըստ կարելիութեան, անսխալ ուղղագրութեամբ եւ քերականութեամբ: Ըստ կարելիութեան, որովհետեւ գիտենք, որ ամէն մարդ չի կրնար անսխալ գրել, բայց չէ՞ որ բառարան գոյութիւն ունի, համացանց գոյութիւն ունի: Երբ կարիքը ունինք, կրնանք շատ արագ ստուգել բառի մը ուղղագրութիւնը, այնպէս` ինչպէս կը ստուգենք որեւէ նիւթի մասին որեւէ տեղեկութիւն:
Չի բաւեր հոգիով հայ ըլլալ: Հոգին կարեւոր է, բայց բաւարար չէ: Առանց հայերէն գիտնալու` հոգի ունենալը կը նմանի առանց պատրաստութեան, խանդավառութեամբ մը ճակատամարտ դիմող մարդուն, որ առաջին բախումէն տեղի պիտի տայ կամ յուսախաբ ըլլայ եւ կռուի դաշտէն հեռանայ:
Բաւարար ծանօթութիւնը` հայ լեզուին, գրականութեան, մշակոյթին, պատմութեան եւ եկեղեցւոյ, հայը հայ պիտի պահէ:
Ի վերջոյ ամբողջ հարցն ալ հայ ըլլալու եւ հայ մնալու պայքարն է, որովհետեւ երկուքը տարբեր բաներ են: Բոլորս հայ ենք ծնունդով, մականունով եւ ազգութեամբ, բայց բոլորս ալ հայ չենք գիտակից պատկանելիութեամբ եւ ամբողջական յանձնառութեամբ:
Ըսել, որ հայ լեզուի նահանջը սփիւռքեան պայմաններու հետեւանք է եւ բաւարարուիլ այդքանով` ճիշդ չէ,
Ըսել, որ մտահոգութիւնը համատարած է, եւ լուծումը միայն համահայկական ճիգերով կարելի է գլուխ հանել, այդ ալ ճիշդ չէ,
Որովհետեւ այս հարցին մէջ մեզմէ իւրաքանչիւրը ընելիք մը ունի, քանի իւրայատուկ ինքնութիւն մը ունի: Հայ եւ ուրիշ բան չի կրնար ըլլալ միասին: Հայը կա՛մ հայ է իր ինքնութեամբ, լեզուով ու մշակոյթով եւ կա՛մ հայ չէ: Նոյն անձին մէջ երկու ինքնութիւններու խաղաղ գոյակցութիւն դժուար է, չըսելու համար անկարելի է: Մէկուն կամ միւսին յաղթանակով մարդ կամայ թէ ակամայ ենթակայ կ՛ըլլայ մէկ ինքնութեան:
Հետեւաբար հայերէն գրելու, մտածելու եւ խօսելու պարտքը կը դրուի իւրաքանչիւր հայու վրայ: Յարգանքը մեր լեզուին եւ մշակոյթին հանդէպ կը պահանջուի բոլորէն, որովհետեւ պայքարը, զոր սփիւռքի եւ հայրենիքի մէջ կը մղենք մեր այլասերման դէմ, համազգային նկարագիր ունի եւ կենաց-մահու խնդիր է մեզի համար:
Այս մօտեցումով միայն կարելի է նշել Թարգմանչաց տօնը եւ տեւականացնել մեր ժողովուրդին գոյութիւնը:
Ու եթէ ամէն հայ գիտակցի այս իրողութեան, ապահով կրնանք ըլլալ մեր ապագայէն, այլապէս հարցը շատ աւելի ծանրակշիռ է, քան մենք կը կարծենք:
