Ազգային Որակի Պահպանումը Սփիւռքի Առջեւ Ծառացող Նոր Մարտահրաւէրն Է

Յ. ՊԱԼԵԱՆ

«Մարդու մը իրաւ մեծութիւնը չի չափուիր իր ունեցած այն պահերով, երբ ան հանգիստ է, այլ երբ ան կը գտնուի վէճերու եւ մարտահրաւէրներու պահու մէջ»:

ՄԱՐԹԵՆ ԼՈՒԹԵՐ ՔԻՆԿ

Մարտահրաւէր բառը չեմ գործածեր նորոյթի հետեւելու կամ ուշագրաւ ըլլալու համար:

Հայ ժողովուրդի մեծամասնութիւնը կազմող սփիւռքը հետզհետէ նուազ կը տագնապի իր ազգային որակի պահպանումով, ինչ որ մաշումի եւ վերջնական անհետացման պիտի առաջնորդէ: Տոկացողներու եւ դիմադրողներու փոքրամասնութեան ներկայութիւնը պէտք չէ վարագուրէ իրականութիւնները:

Մարտահրաւէրը պէտք չէ ըմբռնել` միայն տոկացող եւ դիմադրող փոքրամասնութիւնը նկատի ունենալով, այլ նաեւ` սփիւռքի մեծամասնութիւնը, որուն ապահայացումը պէտք է դիտել որպէս համազգային աղէտ: Եթէ կարենայինք իսկական վիճակագրութիւններ կազմել, իրատես կ’ըլլայինք: Թերեւս այստեղէն ալ պէտք է սկսիլ:

Սփիւռքի որակի պահպանումը, առանց հայկական հարցի քաղաքական լուծման, միայն ժամանակաւոր կրնայ ըլլալ, քանի որ ան իր միջավայրի մշակոյթի եւ բարքերու ճնշման ենթակայ է, անհաւասար պայքարի մէջ է: Փաստ է, որ սփիւռքի մեծամասնութիւնը արագ կը պատշաճի, կը մերուի, կը լուծուի: Երբ ազգային-քաղաքական հեռանկար չըլլայ, ան ներգրաւուած չ՛ըլլար իր ժողովուրդի քաղաքական պայքարին մէջ:

Շրջապատը պիտի չորդեգրէ սփիւռքահայու ազգային որակները եւ բարքերը, արագ կամ դանդաղ ընթացքով ինք պիտի պատշաճի, այդ ըլլայ արագ թէ դանդաղ: Նոյնիսկ եթէ Հայաստանի պետութիւնը, յաղթահարելէ ետք իր դժուարութիւնները, լայն միջոցներ յատկացնէ սփիւռքի ազգային որակի պահպանման, որոնք, ինչպէս եղած է մինչեւ հիմա, առաւելապէս սահմանափակուած են այցելութիւններով, երգչախումբերով, թատերախումբերով եւ զբօսաշրջութեամբ, արդիւնքը մասնակի եւ ժամանակաւոր պիտի ըլլայ, եթէ սփիւռք-կացութիւնը չյանգի իրաւունքի, ինքնութեան եւ արմատներու վերականգնումի քաղաքական լուծման:

Միացեալ Նահանգներ ճանչցան Հայոց  ցեղասպանութիւնը: Արդ, սփիւռքը (խօսքս մասնակի խմբաւորումներու մասին չէ) քաղաքական-դիւանագիտական նոր իրադրութեան մէջ հանդէս պիտի գա՞յ որպէս պահանջատէր` հաւաքական կամքով, ինչպէ՞ս պիտի հասնի այդ հաւաքական կամքի ձեւաւորման եւ պիտի խօսի ԲՈԼՈՐին անունով: Այս ՄԷԿ կամքը կարեւոր է համախմբման համար, ոչ միայն անոնցմով, որոնք պատնէշի վրայ են (բազմապատկուած պատնէշներու վրայ), այլ` անոնց համար նաեւ, որոնք տկարացած են, նահանջած են, դարձած են կամ կը դառնան սոսկ ծագումով հայեր:

Անցեալի իմաստազուրկ դարձած կոտորակումներով չենք կրնար դիմագրաւել ներկայ մարտահրաւէրները, պահանջները ներկայացնել տարբերութիւններով, այլ` բիւրեղացնել նպատակը եւ մէկտեղել (պիտի կարենա՞նք, պիտի ուզե՞նք) կարելիութիւնները, դառնալ նկատառելի ուժ, որուն անունով պիտի խօսի անսակարկ վստահութիւն վայելող առաջնորդը կամ առաջնորդող մարմինը:

Առանց դաշնակիցներ եւ աջակիցներ ունենալու` հայոց իրաւունքի վերականգնումը կարելի չէ իրականացնել: Դաշնակիցներ ունենալու համար պէտք ըլլալ վստահելի եւ իմաստուն, ունենալ ուժ: Երբ հաւանական դաշնակիցին հետ խօսողները բազմաթիւ ըլլան, ի՛նչ ալ ըլլայ անոնց որակը, անոնք լուրջ չեն համարուիր, քանի որ անպայման կը դրսեւորուին հակասութիւններ:

Սփիւռքը պէտք է լուծէ իսկական հաւաքական կամք ներկայացնող առաջնորդութեան հարցը:

Ներսփիւռքեան բաժանումները, նոյնիսկ երբ երեւութապէս պառակտումներ եւ անցեալի պայքարները չկան, նման առաջնորդութիւն ստեղծելու գծով լաւատեսութիւն չեն ներշնչեր ո՛չ մեր ժողովուրդին, ո՛չ ալ մեր հաւանական խօսակիցներուն: Կան ժառանգուած եւ կարծրացած ըմբռնումներու տարբերութիւններ, կան նորերու փառասիրութիւնները, գրքունակ բանգիտութիւնները: Հաւաքական կամք արտայայտող առաջնորդութիւն յառաջացնելու ձեւերը եւ կառոյցները չկան, չունինք: Մեր պատմութիւնը եւ կեանքի ընթացքը այնպէս եղած են, որ բազմաթիւ եղած են եւ բազմաթիւ են ճիշդին ու ճշմարտութեան լուսապսակը ինքնաշնորհածները, անոնք ըլլան անհատներ, յաճախ` ընտանիքներ (ժառանգական իրաւունքով), խմբակցութիւններ եւ կազմակերպութիւններ:

Սփիւռքի պայմաններուն մէջ հայկական համրանքը միշտ չնչին է` ընդհանուրին բաղդատած: Յարգելի ուժ ըլլալու, դաշնակից ունենալու, բանակցող կողմ ըլլալու համար Առաջնորդը, կամ Առաջնորդութիւնը պէտք է կռթնի ընդհանուր եւ միացեալ համրանքին վրայ, սփիւռքի միլիոններուն վրայ: Այն ատեն յաւակնութիւն կ’ունենանք նկատի առնուելու, լսուելու, աջակից ունենալու: Կ’ունենանք կշիռ ունեցող ներկայացուցչութիւն: Սփիւռքը նման ներկայացուցչութիւն չունի:

Մի՞թէ հայկական ախտ է բազմապատկուող ներկայացուցչութիւններ ունենալ, Հայաստան եւ սփիւռք: Հարիւրաւոր տասը հոգինոց խմբակցութիւններ, տասնեակներով հարիւր հոգինոց խմբակցութիւններ եւ աւելի բազմաթիւ անդամներ ունեցողները գլխաւորելու նոյնատեսակ յաւակնութիւններ ունին` տարբեր բաներ ըսելով: Ինչպէ՞ս համադրել ընդհանուր նպատակին բաղդատած` գոյութեան իրաւունք չունեցող հակամարտութիւնները, ինչպէ՞ս յաղթահարել սովորական դարձած կարծրացումները, որոնք պէտք է յաղթահարուին եւ ձուլուին իրաւունքի վերականգնումի պայքարի յաջողութեան համար:

Չի բաւեր խօսիլ առաջնորդութեան մասին: Ան պէտք ունի զինք պահող եւ իրեն նեցուկ կանգնող գիտակից հաւաքականութեան, որ տարտղնուած է, զոր պէտք է միացնել միասնական նպատակին շուրջ, դարձնել յանձնառու, որ պէտք է գիտնայ, թէ ի՛նչ կ’ուզէ, ինչո՛ւ կ’ուզէ, ո՛ւր հասնելու համար եւ ինչպէ՛ս: Միացնելով բազմամարդը եւ փոքրաթիւը` Լոս Անճելըսի եւ Ալասքայի, Աթէնքի եւ Կրէտէի, Շանկհայի եւ Սիտնիի հայերը:

Սփիւռքահայ միլիոնները միգամած են: Անկեղծութեամբ պէտք է ընդունինք, որ յանձնառուները չնչին տոկոսն են սփիւռքի միլիոններուն: Նկատառելի ուժ դառնալու համար յանձնառուներու եւ մասնակիցներու խարիսխը պէտք է աճեցնել: Այս ներազգային կազմակերպական կարեւոր խնդիր է, զոր պէտք է իրականացնել` չբաւարարուելով ինքնագոհ բջիջներով:

Հեռանկարային կազմակերպութեան համար անհրաժեշտ են նախատեսութիւններ եւ ծրագրում: Այս ընելու պէտք է գիտնալ, թէ ո՛ւր են այդ միլիոնները, եւ ինչպէ՞ս հետաքրքրուիլ անոնցմով, ինչպէ՞ս զանոնք տեղեակ պահել, ինչ որ կը պահանջէ նիւթական եւ մարդկային ներդրում, սիրողականը չի բաւեր, պէտք է ունենալ մասնագիտական մօտեցում եւ կազմակերպութիւն:

Յանձնառուները, տոկացողները եւ տեւողները եթէ չերթան դէպի բոլոր անոնք, որոնք լուսանցքային դարձած են, բացակայ են հաւաքական կեանքէն, մասնակից չեն համայնքներու եւ ընդհանուր առմամբ ազգային կեանքին, անոնք ինքնաբերաբար, հրաշքով պիտի չգան մասնակցութեան:

Հիմնական, հիմնաւոր, այսինքն ծրագրուած եւ մասնագիտական աշխատանք պէտք է, զոր պէտք չէ շփոթել շաբաթավերջի ժողովներու եւ հանդէսներու կրկնուող էսթեպլիշմընթային ինքնահիացման կարգախօսերուն հետ:

Եզրակացութիւն. պէտք է սկսիլ աշխատանքը իրաւասու գիտական կառոյցներով, որոնք կը գործեն լիաժամ, ոչ յօժարակամ աշխատաւորներով, արդիւնքներու մասին տեղեակ պահելով վերեւ յիշուած ԲՈԼՈՐը, որ անհրաժեշտ է վերականգնումի, յաջողութեան եւ գիտակիցներու զանգուածային զօրաշարժին համար:

Պարզ է. թաղայինէ եւ համայնքայինէ վեր, պէտք է հասնիլ իրաւ համասփիւռքեան եւ համահայկական մակարդակ: Ոչ ոք մեզ հոն պիտի հասցնէ: Միակ երկընտրանքն է. հոն հասնի՞լ, թէ՞ չհասնիլ: Մեր պարտութիւններու պատասխանատուութիւնները մեզմէ դուրս փնտռելու ճապկումներէ առաջ` զանոնք փնտռե՛նք մեր մէջ:

Կազմակերպութիւն եւ քաղաքական դատի հետապնդում` մասնագիտական գործեր են եւ կ’ենթադրեն հետեւողականութիւն:

Վիլլէր-սիւր-մէր