Յ. ՊԱԼԵԱՆ
Աղէտներու դառն զգացողութիւն, թերեւս ալ` տարիքի թելադրութիւն, սուր կերպով կը տագնապիմ հայ կեանքի մէջ բուռն կերպով դրսեւորուող պառակտումներով եւ չխոստավանուող անհանդուրժողութիւններով: Այս` Հայաստան եւ սփիւռք(ներ): Ինչպէ՞ս պիտի դիմագրաւենք մեր գոյութենական մարտահրաւէրները, թատերական ձեւով ըսենք Շէյքսփիրի պէս` «լինել չլինել»-ու dilemme-ը, բառարանը կ’ըսէ` երկսայրաբանութիւն:
Աղէտի զգացողութիւնը կը շեշտուի նաեւ այն պատճառով, որ իրաւ արժէքներու անտեսում կայ, անոնք փոխարինուած են եսերով, միջակութեամբ, նեղմտութեամբ: Մեծ կամ պզտիկ դաւերով եւ դաւադրութիւններով դիրքեր կը գրաւուին, ընտանեկան-խնամիական քոմպինացիաներով (մեքենայութիւններով), որոնք արժէք եւ տեսիլք վանած են: Էականը կը մոռցուի, անհանդուրժողութիւնը կանոն է: Այս իրականութիւնը չի վարագուրուիր խանդավառող, յուզիչ եւ տպաւորիչ խօսքերով:
Եւ հաւաքականութիւնը կը կանգնի անելի առջեւ:
Պահ մը իրականութիւնները դիտենք` առանց իրատեսութիւնը պղտորեցնող անշահախնդրութեան, մեր եսէն դուրս գալով, փորձենք ճիշդը տեսնել, թերեւս մեր ժողովուրդի անցանկալի կացութիւնը կը բարւոքի կարողութիւններու եւ ճիշդ կողմնորոշումներու բարիքով:
Մի՛շտ պէտք է կրկնել` ներսը եւ դուրսը:
Փոքրիկ Հայաստանի խորհրդարանին անդամակցելու յաւակնութեամբ արձանագրուած են 27 կուսակցութիւններ եւ դաշինքներ: Ուրեմն Հայաստան ունի վարչապետի պաշտօնին համար 27 յաւակնորդներ: Անոնք կրնային գումարտակ մը կազմել եւ Հայաստանի սահմանները պաշտպանել: Գումարեցէ՛ք ցանկի վրայ եղող անունները: Քանի մը հազար: Անոնք պիտի խօսին ժողովուրդին, եթէ ան զիրենք լսէ: Ան վստահօրէն պիտի շուարի:
Ընտրական թատրոնը պիտի խաղցուի` անհանդուրժողութիւնը ունենալով որպէս խորքի պաստառ, քանի որ կան, ենթադրաբար, ճշմարտութեան 27 դիպաշարեր, սցենարներ: Անոնց առանցքային նիւթը հայրենիքի եւ ազգի պաշտպանութի՞ւնն է, պարտութեան եւ կորուստի դարմանո՞ւմը, թէ՞ սովորութիւն դարձած դիրքապաշտութիւնը, որ լաւագոյնին որոնման մասին չի վկայեր:
Հանդուրժողութեան բացակայութիւնը աւերի կ’առաջնորդէ:
Անցեալ դարու մեծ գիտնականներէն Քլոտ-Լեւի Սթրոս այս մասին ըսած է, որ` «Հանդուրժողութիւնը միայն հիացական կերպով դիտելու կեցուածք չէ: Ան ուժական կեցուածք է, որ կը կայանայ նախատեսելու, հասկնալու եւ առաջ մղելու անոնք, որոնք կ’ուզեն հանդուրժող ըլլալ»:
Այսինքն հանդուրժողութիւնը համակեցութեան եւ համագործակցութեան ճանապարհ է, որպէսզի ընկերութիւնը աւելի լաւ ըլլայ, աւելի յաջող եւ արդար: Մեծաթիւ յաւակնութիւնները կրնա՞ն յանգիլ հանդուրժողութեան: Աւելի լաւ ըլլալու համար ընդառաջ պէտք է երթալ աւելի լաւին, լաւագոյնին, անոր, որ պիտի գիտնայ տիրապետել ղեկին եւ նաւը անցնցում տանիլ խութերու եւ փոթորիկներու մէջէն:
Ողջախոհութեան պակաս է փոքրիկ երկրի մը համար, նաեւ` մեծ երկրի մը համար, 27 վարչապետական փառասիրութիւն: Այս կը նշանակէ չհանդուրժել միւսը: Եթէ քիչ մը իմաստուն ըլլայինք եւ յաճախէինք մեծերու դպրոցը, 27-ը չորսով կամ հինգով կը բաժնէինք: Քաղաքացիին համար ընտրութիւնը կը դիւրանար, ան աւելի դիւրին կրնար բաղդատել, դատել: Երկիր ղեկավարելու համար երբ փառասիրութիւններ բազմաթիւ են, կը նշանակէ, որ եսերը կը տիրեն, ինքնանպատակ են, ուրեմն կը տիրէ անհանդուրժողութիւնը, անոր հունով կու գայ պառակտումը:
ԺԸ. դարու ազատութեան եւ ազատ խօսքի ախոյեան ֆրանսացի իմաստասէրը` Վոլթեր, ըսած է. «Պառակտումը մարդկութեան մեծագոյն ախտն է, եւ հանդուրժողութիւնը` անոր դարմանը»:
Հանդուրժողութիւնը ամենագիտութեան հակաթոյնն է (antidote):
Ես ինծի հարց կու տամ, թէ փառասիրութիւն, շահախնդրութիւն եւ անոնց հետեւող կիրքեր մեր ժողովուրդի մէկ մասը մղա՞ծ են կորսնցնելու իրականութիւնը տեսնելու ողջմտութիւնը, եւ միւս մասը` անտարբերութեան, լքման, հրաժարումի: Չե՞նք տեսներ, որ Հայաստան եւ մեր ժողովուրդը շեշտուող եւ տեսակաւոր սպառնալիքներու ենթակայ են: Եսի, շահախնդրութիւններու եւ փառասիրութիւններու կոյտին վրայ նստելով` սպառնալիքներուն դէմ թումբ չի կանգնուիր:
Թումբ չի կանգնուիր հրաշքով, օտարին կապելով մեր փրկութեան յոյսը:
Հայու հին սովորութիւն է դուրսի վրայ յոյսեր կապել: Կար ժամանակ, երբ հայը կը հաւատար, որ խաչապաշտները պիտի փրկեն զինք: Անոնք ե՞րբ նման խոստում տուած էին, ոչ ոք գիտցած է եւ գիտէ: Ա. Աշխարհամարտին հայութիւնը կոչուեցաւ փոքրիկ դաշնակից, հայեր խանդավառութեամբ ճակատ գացին, լեգէոն կազմեցին: Ի՞նչ ստացանք` բացի կարգ մը տարեդարձներու առիթով ըսուած խօսքերէ:
Երբ յաղթանակներ կ’ոգեկոչուին, ուրիշներու կողքին կռիւներու մասնակցածի հպարտութեամբ դրօշներ կը պարզենք:
Յետո՞յ: Ոչի՛նչ:
Այդ ոչինչին համար միշտ երախտապարտ ենք, ճառ կը խօսինք: Հիմա խաչապաշտը եւ փոքրիկ դաշնակիցի դաշնակիցները փոխարինուած են նոր երազով մը, որուն կը կառչինք` հաւատալով, որ ան մեր հարցերուն լուծում պիտի բերէ, մեզ պիտի պաշտպանէ. ան կը կոչուի միջազգային հանրութիւն: Եւ կ’երթեւեկենք մէկ ժողովէ միւսը:
Հայ փաստաբաններու միութիւններ կան: Մտածա՞ծ են, կը մտածե՞ն ամբաստանական թղթածրար մը կազմել եւ դիմել համապատասխան ատեաններու:
Տասնեակներով վարչապետի պաշտօնին յաւակնորդները ի՞նչ կը խոստանան անելէն դուրս գալու, միացնելու եւ յաջողելու համար:
Ժողովներու կ’երթանք, յաճախ կը մնանք սպասման սենեակներու կամ քուլիսներու մէջ: Օր մը առարկայական հաշուեկշիռը պէտք է ընել սպառումներուն եւ ձեռք բերուած արդիւնքներուն, որոնք օդին մէջ մնացած չըլլան, իջած ըլլան գետնի վրայ, եւ մենք տեսնենք այդ արդիւնքները: Բանաստեղծը ըսած է, որ մեր «փրկութիւնը մեր հաւաքական ուժի մէջ է», խանդավառութեամբ եւ թութակաբար կը կրկնենք, բայց մեր աչքերը կը յառենք այլ տեղ: Բանաստեղծին խօսքը բեմի համար չէ: Ան իսկական քաղաքական առաջադրա՞նք է:
Ո՞ւր եւ ե՞րբ կը միանանք հաւաքական ուժ ստեղծելու համար:
Հիացումով կարդացի հարցազրոյցի մը ընթացքին արհեստավարժ քաղաքական գործիչներէն տարբեր յանդգնութեամբ արտայայտուած բեմադրիչ Արթուր Սահակեանի իրատեսի ընդվզումի պարզ, յստակ եւ ճշմարիտ ազգային իրաւ խօսքը: Ան ըսած է.
«Ի՞նչ միջազգային հանրութիւն…
«Ապուշութեամբ են լցրել մեր գլուխները եւ փորձում են հաւատացնել: Ո՞վ է այդ հանրութիւնը, ե՞րբ էք զգացել նրա ազդեցութիւնը: Ֆոսֆորային ռմբակոծութեան ժամանա՞կ, թէ՞ ծննդատան վրայ «Կրատ»-ի պահին, թէ՞ Ղազանչեցոցի վրայ յարձակման ժամանակ:
«Ի՞նչ միջազգային հանրութիւն…
«Միջազգային հանրութիւն գոյութիւն չունի»:
Եթէ ուժ եւ իրաւ դաշնակիցներ ունենայինք, Արթուր Սահակեանի յիշած երեք պարագաներու հիման վրայ, որպէս ցեղասպան, դատարան կը տարուէր այն պետութիւնը, որ այդ արարքները գործած էր: Եթէ միջազգային համայնքը ունենար իրա՛ւ բարոյական, առանց մեր դիմումին` ի՛նք դատարան կը տանէր ցեղասպանը:
Պէտք է հասկնալ, որ միջազգային համայնքը մրցադաշտ մըն է, ուր յաւելեալ իրաւունքներ կը հետապնդուին, կ’անգիտանացուին յաւելեալ պարտաւորութիւնները:
Ազրպէյճանը պէտք է պատասխանէ, միջազգային համայնքն ալ, առանց ճապկումներու, պէտք է վճռէ. ֆոսֆորային ռմբակոծութիւն, ծննդատան վրայ «Կրատ», Ղազանչեցոցի վրայ յարձակում: Եթէ ան լուռ մնայ, կ’ընդունի ըլլալ մեղսակից:
Հայաստան ընտրապայքար կ’ընթանայ: Սփիւռք(ներ)ը կը հետեւի, կարծիք կը յայտնէ, կը կողմնորոշուի` թեր եւ դէմ: Բայց ո՛չ ներսը եւ ո՛չ ալ դուրսը մրցակցութիւններէն անդին նայող յաջողութեան նախատարրերը չեն տեսնուիր:
Պարզ. ինչպէ՞ս պիտի պահուի Հայաստանը` որպէս հայու անկախ հայրենիք, ինչպէ՞ս պիտի յաղթահարուին նախայարձակումներու աղէտները:
Պարտութեան հոգեկան ընկճուածութիւնը պէտք է յաղթահարել` ինքնավստահութիւն վերականգնելով, իրական արժէքներու եւ ձեռնհաս ուժերու մէկտեղումով եւ յանձնառութեամբ:
Կ’ունենա՞նք միացնող եւ աղէտը յաղթահարող ապագայատես ղեկավարում եւ ղեկավարութիւն:
Առանց տեսութիւններու եւ իրարու դէմ նիզակ ճօճելու ախտի:
29 մայիս 2021, Նուազի-լը-Կրան
