«Hyperallergic» Հանդէսի Յաւելուած` Արցախեան Վտանգուած Մշակոյթին Նուիրուած
Նիւ Եորքի մէջ հաստատուած «Hyperallergic» արուեստի առցանց հանդէսը հիմնուած է 2009-ին, Հրակ Վարդանեանի եւ Վիգէն Կէյիկեանի կողմէ: Անոր գլխաւոր խմբագիրն է Հրակ Վարդանեանը: Հանդէսին 28 փետրուար 2021-ի կիրակնօրեայ յաւելուածը նուիրուած է Արցախի մէջ սպառնալիքի տակ գտնուող հայկական մշակութային ժառանգութեան, յուշարձաններու, եկեղեցիներու, եւ տարբեր վայրերու ճակատագիրին, ինչպէս նաեւ` ինքնութեան անտեսուած հարցերու:
Տարբեր անուանի ակադեմականներ եւ լրագրողներ ներդրում ունեցած են այս աշխատանքին մէջ.
– Հետազօտող Սիմոն Մաղաքեան կ՛անդրադառնայ 14-րդ դարուն հայ ճարտարապետի մը կողմէ Ակնայի (Աղտամ) մէջ իսլամ առաջնորդի դամբարանին: Հաշուի առնելով Ազրպէյճանի, մասնաւորաբար Նախիջեւանի շրջանին մէջ հայկական յուշարձաններու ճակատագիրը` Մաղաքեան հարց կու տայ, թէ արդեօք ասիկա Ազրպէյճանի համար եզակի առիթ մը պիտի ըլլա՞յ բազմազանութիւնը ընդունելու, թէ ատիկա նաեւ բնաջնջման պիտի ենթարկուի:
– Լրագրող Նեւտոն Ժամկոչեան կը ներկայացնէ Ազրպէյճանի «արուեստի լուացում»-ի պատմութիւնը` անդրադառնալով, թէ ինչպէ՛ս վերջին տասնամեակին Ազրպէյճան աննախադէպ կերպով եւ միլիոններ ծախսելով, արուեստագէտներ եւ արուեստի հիմնարկներ կ՛օգտագործէ` փորձելով մաքրել իր միջազգային դիմագիծը: Լրագրողը նաեւ կ՛անդրադառնայ հայկական ժառանգութեան շարունակուող բնաջնջումի հարցին` վկայակոչելով յատուկ դէպքեր:
– Պաքուի 1990 թուականի ջարդերու վերապրող մը` Ելենա Ամբարցումեան կը գրէ Ազրպէյճանի կառավարութեան այն անհիմն պնդումներուն եւ սուտերուն մասին, ըստ որոնց, երկրին մէջ հայկական քրիստոնէական ժառանգութիւն չկայ, եւ հարիւրաւոր յուշարձաններն ու կառոյցները իրականութեան մէջ կովկասեան ալպանական են, մշակութային համայնք մը, որ հայերուն հետ կապեր ունեցած է, բայց այժմ` անհետացած:
– Արուեստի պատմաբան Քրիստինա Մարանճի վերլուծած է մօր եւ մանկան պատկերագրութիւնը` զայն համեմատելով Մայր Աստուածածինի եւ անոր մանկան նկարներուն, որոնք կը գտնուին ձեռագիրներու մէջ եւ այլուր: Այդ խաչքարը (12-13 դարեր), որ այժմ կը գտնուի Ազրպէյճանի կողմէ բռնագրաւուած Քարվաճառի շրջանին մէջ, անորոշ ճակատագիր ունի:
– Ակադեմական Ռէյչըլ Կօշկարեան կը քննէ Գանձասարի վանքի շինարար, արցախցի իշխան Հասան Ջալալի կերպարը եւ անոր սեփական պատմութեան ընդմէջէն կ՛անդրադառնայ ինքնութեան բազմաթիւ խաւերուն:
– Գրող Հրակ Աւետանեան կ՛անդրադառնայ Ազրպէյճանի կողմէ ղարաբաղեան գորգերու քաղաքականացման նիւթին, գորգագործութեան արուեստի սպառնալիքին եւ կը ներկայացնէ, թէ ինչպէ՛ս երկրի քարոզչութիւնը կը փորձէ խեղաթիւրել այս եզակի արուեստի գործի պատմութիւնը:
– Ակադեմական Մաշինքա Ֆիրունց Յակոբեան կը քննարկէ Ազրպէյճանի կողմէ բռնագրաւուած Շուշիի թանգարաններուն մէջ այժմ բնաջնջման սպառնալիքի տակ գտնուող հայկական ժառանգութեան ճակատագիրը:
– Լուսանկարիչ Սքաութ Թիւֆենքճեան Ազրպէյճանի իշխանութիւններուն հայկական տարածքներ յանձնելու ժամանակ Արցախ կը գտնուէր: Ան Փոտքեսթ-ով զրոյց ունեցած է Հրակ Վարդանեանին հետ եւ այդ յուզիչ ճանապարհէն նկարներ կիսած է:
– Արուեստի հանգուցեալ քննադատ Նիրի Մելքոնեան անդրադարձած է Հրայր Սարգիսեանի «Ֆրոնթ լայն» ծրագիրին, որուն մէջ ներկայացուած են Արցախէն հանդարտ, դատարկուած տեսարաններ եւ 1990-ականներու առաջին արիւնալի պատերազմի վեթերաններու պատկերները:
Հանդէսի այս յաւելուածը կարելի է կարդալ այցելելով https://hyperallergic.com/tag/sunday-edition/