ԱՐԱԶ ԳՈՃԱՅԵԱՆ
Քառասուն օրեր առաջ լոյս մը եւս մարեցաւ լիբանանահայ թատերաբեմէն` Մարի Ռոզ Մանուկեանին լոյսը: Վերջին անգամ ան 2016-ին բեմ բարձրացած էր` Համազգայինի «Գասպար Իփէկեան» թատերախումբին կազմակերպած մեծարանքի երեկոյին: Անոր թատերական ուղեւորութեան մասին հակիրճ կերպով մեզի կը պատմէ իր ընկերներէն դերասան Զաւէն Պաաքլինին:
«Վարուժան Խտըշեան, Լոնտոնէն վերադարձին, եկաւ Համազգայինի Պուրճ Համուտի «Լեւոն Շանթ» մասնաճիւղ` իբրեւ բեմադրիչ եւ ձեռնարկեց թատերախումբի կազմութեան: Խումբը կազմուելէն քանի մը շաբաթ ետք եկաւ Մարի Ռոզ Մանուկեանը: Ամէն մարդ հետը մէկը կը բերէր, գիտե՞ս, նոր խումբ է, կազմութեան մէջ է: Եկաւ Վարուժան Խտըշեանի «դպրոց», մինչ Մարի Ռոզը մասնաւոր դպրոցական ուսում չունէր, իսկ թատերական ուսում` բնաւ, այսինքն` մեր բոլորին նման. եկաւ եւ, ըստ Խըտշեանի սովորութեան կամ աշխատելաոճին, իմփրովիզասիոն ըրաւ եւ յաջողեցաւ: Ըսեմ, որ զինք բերողը Կամոյին եղբայրը եղաւ` Յակոբ Թոքաթլեանը, այն ատեն ան թատերախումբին մէջ քուլիսներուն ետին կ՛աշխատէր: Վարուժանը շուտով որդեգրեց Մարի Ռոզը` առաւելաբար անոր տալով զօրաւոր կերպարներ եւ համարձակ դերեր: Մարի Ռոզին դիմագիծը արդէն ինքնին տպաւորիչ էր, իսկ անոր խաղարկութիւնը` ա՛լ աւելի. կեանքը քիչ մը դառնացուցած էր զինք, եւ ինք ատիկա լաւ ձեւով կրնար օգտագործել իր դերերուն մէջ` վայրի եւ յարձակողական, միաժամանակ շատ լաւ կարենալով մէկ նայուածքով հաղորդակցութեան մէջ մտնել ժողովուրդին հետ եւ խնդացնել հանդիսատեսը իր շարժուձեւերով: Թէեւ առաւելաբար խիստ խառնուածքի տէր էր, սակայն շատ բարի սիրտ ունէր. կը յիշեմ անգամ մը Եուսուֆին (Յովսէփ Գափլանեանին) հետ դեր ունէր եւ գացած` Վարուժանին իգական նազանի ոճով գանգատած է. «Ես պիտի չկարենամ խաղալ աս դերը, Եուսուֆը շատ կը հայհոյէ»:
«Հրաշալի դերասանուհի էր, եւ կարելի է ըսել, որ ուղղակի երեւոյթ մըն էր: Ունեցած ենք անշուշտ հիանալի դերասանուհիներ, բայց իր իւրայատկութիւնը իր անձնաւորութեան մէջն էր նաեւ: Կը սիրէր մեզի հետ քէֆի սեղան նստիլ, ուր կարծես միակ տեղն էր, որ իր ետին կը ձգէր այդ կեանքի դառնութիւնը: Հայրով որբ էր, իսկ մայրը բուժքոյր էր: Ուրիշ ազգական չունէին: Իր թաղումին ալ միայն Մարտիկ Տեմիրճեանն ու ես գացեր էինք եւ` այլ երկու բարեկամներ»:
Քիչ մը անդին նստած Մարտիկ Տեմիրճեան կը միջամտէ. «Կը յիշեմ, որ շատ կապուած էր մօրը: Միշտ զգուշ կ՛ըլլար անոր հոգատարութիւն չզլանալու: Ըսեմ, որ թէեւ արիւնակից ազգական չունէր, սակայն իր թատրոնի ընկերները չդադրեցան անոր յաճախակի այցելութիւն տալէ, ի վերջոյ նոյն ընտանիքի անդամներն են բոլորը»:
Զաւէնը թեթեւ ծիծաղով մը կը պատմէ. «Երբ Մարի Ռոզ սկսաւ մէկ ներկայացումէ միւսը աւելի փայլիլ, երեւիլ, օր մը Կամոյին եղբայրը` Յակոբը, ցուցամատին յօդոսկրը երեք անգամ սեղանին զարնելով` կատակով ըսաւ. «Ես Մարի Ռոզը 25 ղուրուշի բերած եմ հա՛», քանի որ ինք վճարած է սերվիսին գինը»:
Լիբանանահայ համայնքին իւրայատուկ արգանդէն ծնած են վերոնշեալ բոլոր կերպարները, որոնց յարաբերութիւնը իրարու հետ ծնունդ տուած է լիբանանահայ ժողովրդային մշակոյթին (pop culture), եւ որոնք նաեւ դերակատար են սփիւռքահայ մշակոյթի կեանքին մէջ: Թերեւս քանի մը տասնեակ տարի ետք Լիբանանի հայ գաղութին լոյսն ալ մարի` երկրին ընկերատնտեսական իրավիճակին եւ այլ հետեւանքներով, սակայն բոլոր անոնք, որոնք անցան այս հողին վրայէն եւ մտան այս հողին տակը, պիտի դառնան յաջորդ ծիլերուն պարարտանիւթ, եւ շարունակուի վերածնունդը: Մարի Ռոզն ալ կը դառնայ այս հողին պատմութեան մասնիկը: Հողը թեթեւ գայ վրան:
Ստորեւ Մարի Ռոզ Մանուկեանին վաստակէն փունջ մը`
«Սալեմի վհուկները» (Լիւսի Լուիս), «Ամուսնութեան առաջարկ մը» (Նաթալիա), «Յարդէ գլխարկը» (Քլարա), Փիթըր Վայս «Մարա Սատ» (Սիմոնն Էւրար), «Արեւելեան ատամնաբուժը» (Մարթա), «Գիշեր մը դուրսը» (Սթօուքս), «Ալաֆրանկա» (Աննիկ), «Հանրային պարտէզին մէջ բոպիկ» (Տիկին Պենքս), «Երեւակայական հիւանդը» (Տիկին Պելեն), «Բոլոր զաւակներս» (Քէյթ Քելլըր), «Շերի նուար» (Սոլանժ), «Երկրորդ պողոտայի բանտարկեալը» (Էտնա Էտիսոն»` ի շարս այլոց:
