ԿԱՐՕ ԱՐՄԵՆԵԱՆ
Կասկած չկայ, որ կովկասեան եւ միջինարեւելեան տարածաշրջաններու անկայուն իրականութեան մէջ Հայաստանի դիւանագիտութեան վերապահուած է բացառապէս կենսական դերակատարութիւն: Յիշենք անգամ մը եւս, որ հայ անկախ պետականութեան արտաքին սպառնալիքները դիմագրաւելու համար մենք ունինք երկու լրացուցիչ առաջնագծեր` ՌԱԶՄԱԿԱՆՆ ու ԴԻՒԱՆԱԳԻՏԱԿԱՆԸ, որոնք փոխսնուցիչ ուժականութիւններ են մեզի համար եւ պէտք է ապահովեն մէկզմէկու թիկունքը եւ միասնաբար երաշխաւորեն անկախ պետականութեան լինելիութիւնը: Այդ երկու առաջնագծերը միասնաբար կը գոյաւորեն մեր պաշտպանական համակարգը: Այս երկու զուգահեռ ճակատներուն վրայ է, որ միաժամանակ եւ նոյն ուժականութեամբ պիտի գործէ մեր երկրի լինելիութեան ռազմավարութիւնը:
Այլապէս մեր պաշտպանական համակարգը դատապարտուած է ձախողութեան իր մեծապէս ճակատագրական հետեւանքներով:
Այս երկակի ռազմավարութեան կենսական կարեւորութիւնը հաստատուած է քանիցս Հայաստանի երեսնամեայ կենսափորձով: Ան կը բխի մեր երկրի աշխարհաքաղաքական բնախօսութենէն (physiology): Ամէն երկիր ունի իր «բնախօսական» անապահովութիւնները, որոնց դէմ ան ստիպուած է պաշտպանուելու (եւ զանոնք չէզոքացնելո՛ւ) կեանքի կոչելով մշտապէս զգաստ եւ հեռատես քաղաքականութիւն: Հայաստանի «բնախօսական» թերութիւնը կը կայանայ այն բանին մէջ, որ պատմական հանգամանքներու բերմամբ անկախ Հայաստանը կը գտնուի խիստ թշնամական հարեւանութեան մը մէջ եւ այս մէկը (առայժմ գէթ) կարելի չէ փոխել:
Ո՛չ բազմադարեան փորձի տիրապետող ցեղասպան Թուրքիան եւ ո՛չ նորաբոյս Ազրպէյճանը որեւէ անկեղծ տրամադրութիւն ունին այսօր հայ անկախ պետականութեան գոյութիւնը ընդունելու: Անոնք կ՛ապրին փանթուրքիզմի ծաւալապաշտ մոլորութիւններով եւ իրենց սերունդներու ազգային ինքնագիտակցութիւնը կը դարբնեն այդ գաղափարին շուրջ: Պարզ խօսքով, Հայաստանը բնաջնջուած (կամ մշտապէս պատանդուա՛ծ) տեսնելու հիւանդկախ տեսլականին շուրջ: Հետեւաբար պատերազմը իրական եւ անզանցառելի վտանգ մըն է Հայաստանի կեանքին մէջ, նոյնիսկ երբ կ՛ապրինք երեւութապէս խաղաղ օրերու մէջ:
Հայաստանը պիտի ունենայ մշտապէս թարմ ռազմական պատրաստականութիւն (preparedness)` դիմագրաւել կարենալու համար թշնամիի նախայարձակումը (aggression), զոր Հայաստան պէտք է ակնկալէ ամէն քայլափոխի: Միաժամանակ ան պիտի ունենայ ամուր եւ վստահելի կարողականութիւն երկրորդ առաջնագծին համար, որ դիւանագիտականն է, եւ որ կը տարածուի մեծապետական աշխարհի մայրաքաղաքներէն ներս: Այստեղ եւս Հայաստանը պիտի պահպանէ բարձրորակ ուժականութիւն` կարենալ նաւարկելու համար միջազգային փոխյարաբերութիւններու ականուած ջուրերուն մէջ: Պարզ խօսքով, մենք թշնամին մեր դէմ ունինք երկու առաջնագծերուն վրայ մշտապէս: «Ամէն օր եւ ամէն ժա՛մ»՝ Աղբիւր Սերոբի կողակից եւ զինակից Սօսէի անմոռանալի բառերով:
Ուրեմն կարիք կա՞յ կրկնելու, որ հայ պետականութիւնը այսօր կը գտնուի կենաց-մահու մարտահրաւէրներու դէմ յանդիման (վերի երկու առաջնագծերու առումով), եւ մենք չունինք սխալելու պերճանքը: Այդ թանկ «հաճոյք»-ը մեզի համար չէ: Մենք վաղուց սպառած ենք այդ լուսանցքը (ենթադրելով պահ մը, որ ունէինք այդպիսի ապահովութիւն): Մենք «զէնքի տակ» ենք առանց բացառութեան. ուզե՛նք կամ չուզենք: Առաջնագիծը ըլլայ ռազմակա՛ն, թէ դիւանագիտական:
Հայ պետականութեան պարտադրուեցաւ համաշխարհային տարողութիւն ունեցող պատերազմ մը` ռուսական, արեւմտեան եւ իսրայէլեան գերարդիական զինատեսակներու անխնայ եւ ապօրինի գործածութեամբ: Հայ պետականութիւնը ենթարկուեցաւ ֆիզիքական եւ տնտեսական հսկայածաւալ փլուզումներու եւ հայրենազրկման: Արցախի ինքնորոշման դատը, որ հայ անկախ պետականութեան լինելիութեան դատն է, այժմ մտած է դիւանագիտական փակուղի: ԵՒ ԱՅՍ ԲՈԼՈՐԸ ՏԵՂԻ ՈՒՆԵՑԱՆ ԳԵՐՏԷՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐՈՒ ԹՈՅԼԱՏՈՒ ԱՉՔԵՐՈՒՆ ԱՌՋԵՒ: Եւ այս բոլորը` կործանարար համավարակի պայմաններուն մէջ: Հետեւաբար կարիք կա՞յ յիշեցնելու, որ լրջօրէն վտանգուած է մեր երկրի ապագան: Մեր նորահաս սերունդներո՛ւ ապագան: Մենք պէտք է վերաշինենք մեր երկրի կամուրջները արտաքին աշխարհին հետ: Ասկէ նաեւ կը հետեւի, որ այսօր մենք առաջնահերթ խնդիր ունինք վերականգնելու Հայաստանի արտաքին քաղաքականութեան շէնքը, որպէսզի կարելի ըլլայ վերստին ամրագրել մեր տեղը աշխարհակարգի բարդ աղիւսակին մէջ:
Վերոյիշեալ կացութիւնը կը պարտաւորեցնէ մեզ սեղան բերելու Հայաստանի պետական դիւանագիտութեան խնդիրը: Կը կրկնե՛մ: Հայաստանի դիւանագիտական մեքենան անքակտելի մասն է Հայաստանի եւ Արցախի պաշտպանական համակարգին, որ մշտականօրէն համալրուած պէտք է ըլլայ կարող, փորձառու եւ արհեստավարժ կազմերով:
Այս առումով, կ՛ուզեմ հանրութեան ուշադրութիւնը սեւեռել Հայաստանի Ուաշինկթընի դեսպանութեան բանալի դերակատարութեան վրայ: Միացեալ Նահանգներու մայրաքաղաքը մեծ տարբերութիւն մը ունի դիւանագիտական աշխարհի մնացեալ մասին հետ իր համեմատութեամբ: Աշխարհի դիւանագիտական եռուզեռի ջղակեդրոնն է ան ոչ միայն Միացեալ Նահանգներու հետ Հայաստանի երկկողմ յարաբերութիւններու առումով, այլեւ ամբողջ աշխարհի հետ բազմակողմ յարաբերութիւններու կնճիռը վերահսկելու իր հասողութիւններով: Միջազգային յարաբերութիւններու ոլորտին մէջ իրենց յաջող գործունէութեամբ գերակշռող երկիրները այն իսկ երկիրներն են, որոնք իրենց ամէնէն որակեալ դիւանագէտները կը հաւատարմագրեն Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու դաշնակցային մայրաքաղաքին մէջ ծառայելու առաքելութեամբ: Նոյն տրամաբանութեամբ, Ուաշինկթընի մէջ գործող դեսպանները յաճախ կը վայելեն արտգործնախարարի զուգակից հեղինակութիւն` իրենց կառավարութիւններէն ներս: Յարգելով հանդերձ իրենց արտգործնախարարներու հանգամանքը, անոնք յամենայն դէպս չեն դադրիր իրենց կառավարութեանց պետերու alter ego-ն ըլլալէ: Անոնք կը դիտուին որպէս տուեալ երկիրներու արտաքին քաղաքականութիւնը դարբնող դէմքեր իրենց արտգործնախարարներու եւ վարչապետներու հետ միասին եւ նոյն վերին խմբակին պատկանելու լիարժէք իրաւունքներով:
Նկատի ունենալով վերոյիշեալը` պէտք է անվարան բարձրաձայնել, երբ յանկարծ Հայաստանի կառավարութիւնը կ’որոշէ որպէս դեսպան Ուաշինկթըն գործուղել դիւանագիտական ասպարէզին հետ դոյզն առնչութիւնն իսկ չունեցող քաղաքական գործիչ մը. այս պարագային` յանձին տիկին Մակունցի: Այսպիսի նշանակումը քաղաքական է իր բնոյթով եւ լրջօրէն կը տկարացնէ Հայաստանի եւ Արցախի բարդ դիւանագիտութեան յաջողապէս տիրութիւն ընելու մեր կարողութիւնը: Ցարդ Հայաստանի դեսպանները Ուաշինկթընի մէջ իրենց պաշտօնը ստանձնած են առաջին օրէն իսկ լիարժէք պատրաստականութեամբ: Անոնք եկած են բարձրորակ փորձառութեամբ: Անոնք մարզուած դիւանագէտի համբաւ վայելած են Միացեալ Նահանգներու մայրաքաղաքի մեծապէս պահանջկոտ խաղաբեմին վրայ: Ուաշինկթընը քաղաքական նշանակումներու տեղը չէ: Այստեղ չեն գար սորվելու: Ասիկա արհեստավարժ գործի հարթակն է: Գերնուրբ յարաբերութիւններու մեղուային ոլո՛րտը, ուր դեսպանները պիտի տիրապետեն` հարցերու պատմական յիշողութեան, քաղաքական բարդ գործընթացներու գիտութեան, համաշխարհային այս մայրաքաղաքի թաքուն բնազդներուն եւ յաւիտենապէս ձեւաւորուող տեղեկոյթի բազմաշերտ պաշարներուն, մանաւանդ որ կը գտնուինք բացառապէս խնդրայարոյց ժամանակաշրջանի մը սեմին: Նախագահ Պայտընի կառավարութիւնը նոր միայն կը մտնէ Միացեալ Նահանգներու արտաքին քաղաքականութեան ոլորտը` ստանձնելով աշխարհակարգի իր պատասխանատուութիւնները: Միւս կողմէ` պատերազմէ դուրս եկած հայ պետականութիւնը կը գործէ տարածաշրջանային վտանգաւոր ճնշումներու տակ: Դժուար է երեւակայել աւելի բարդ դիւանագիտական միջավայր մը Հայաստանի համար, քան այն, ինչ որ գոյութիւն ունի այս պահուն: Զրկել Հայաստանն ու Արցախը Ուաշինկթընի մէջ Հայաստանի Հանրապետութեան լաւագոյն կարողականութիւններէն` հսկայ ռիսք մըն է, որուն իրաւունքը պարզապէս չունի որեւէ իշխանութիւն:
Մենք լուրջ տարակարծութիւններ ունինք պրն. Փաշինեանին հետ` Հայաստանի պետական գործի մէկէ աւելի բեմերուն վրայ: Դիւանագիտութեան բեմը անոնցմէ մէկը չէ: Մենք վաղուց ըսած ենք: Քաղաքականութիւնը կանգ կ՛առնէ հոն, ուր կը սկսի դիւանագիտութիւնը: Ան կանգ կ՛առնէ մեր պայքարի առաջնագծերուն վրայ: Ան կանգ կ՛առնէ, երբ հայ անկախ պետականութեան գերագոյն շահերն են խնդրոյ առարկայ: Բծախնդրութեամբ պահպանե՛նք այս ոսկեայ սկզբունքը եւ չտրուինք քաղաքական նշանակումներ ընելու վնասակար եւ անմիտ փորձութեան:
10 փետրուար, 2021
Ուաշինկթըն
