Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon)
No Result
View All Result
  • Խմբագրական
  • Հայկական
  • Լիբանանեան
  • Միջազգային
  • Յօդուածներ
    • Անդրադարձ
    • Գաղութային
    • Հարցազրոյց
    • Հայրենի Կեանք
    • Գաղութէ Գաղութ
    • Զաւարեանական
    • Գիտութիւն
    • Ազդակ Գաղափարաբանական
    • Պատմական
    • Առողջապահական – Բժշկագիտական
    • Արուեստ – Մշակոյթ
    • Գրական
    • ԼԵՄ-ի ԷՋ
    • Մշակութային եւ Այլազան
  • Գաղութային
  • Մարզական
  • Այլազան
    • «Ազդակ»ի ֆոնտ
    • 50 Տարի Առաջ
    • Ի՞նչ Կ՛ըսեն Աստղերը
    • Յայտարարութիւններ
    • Կնոջական
    • Մանկապատանեկան
  • Խմբագրական
  • Հայկական
  • Լիբանանեան
  • Միջազգային
  • Յօդուածներ
    • Անդրադարձ
    • Գաղութային
    • Հարցազրոյց
    • Հայրենի Կեանք
    • Գաղութէ Գաղութ
    • Զաւարեանական
    • Գիտութիւն
    • Ազդակ Գաղափարաբանական
    • Պատմական
    • Առողջապահական – Բժշկագիտական
    • Արուեստ – Մշակոյթ
    • Գրական
    • ԼԵՄ-ի ԷՋ
    • Մշակութային եւ Այլազան
  • Գաղութային
  • Մարզական
  • Այլազան
    • «Ազդակ»ի ֆոնտ
    • 50 Տարի Առաջ
    • Ի՞նչ Կ՛ըսեն Աստղերը
    • Յայտարարութիւններ
    • Կնոջական
    • Մանկապատանեկան
No Result
View All Result
Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ
No Result
View All Result

Արցախ` Հայկական Ինքնութեան Պաշտպանութեան Միջնաբերդ

Նոյեմբեր 4, 2020
| Մշակութային եւ Այլազան
0
Share on FacebookShare on Twitter
Արցախ` Անառիկ Եւ
Ուրոյն Լեռնաշխարհ

ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ

Արցախ, հայոց աշխարհի արեւելեան կողմը, իր բարձրաբերձ եւ դժուարամատչելի անառիկ լեռներով, անդնդախոր կիրճերով, խոր ձորերով, մթին անտառներով եւ սարահարթերով, պատմութեան ընթացքին միշտ ալ եղած է հայկական ինքնութեան պաշտպանութեան միջնաբերդը եւ օտար նուաճողներու ու բռնակալութեանց դէմ շղթայազերծուած ազգային-ազատագրական պայքարներուն յառաջապահը:

Արցախ իրաւամբ կոչուած է հսկայական միջնաբերդ, առանց որուն անհնար է երեւակայել Հայաստանի սրտին` Արարատեան երկրին պաշտպանութիւնը:

***

Մեծ Հայքի տասնհինգ նահանգներէն մէկն է Արցախ: Սահմաններն են, արեւելքէն եւ հիւսիս-արեւելքէն` Ուտիք, արեւմուտքէն եւ հարաւ-արեւմուտքէն` Սիւնիք, իսկ հարաւէն` Արաքս գետ:

Արցախ նահանգին սահմանները գծուած են հայոց Վաղարշակ թագաւորին կողմէ, եւ Սիսական տոհմէն Առան նախարար նշանակուած է:

Ժողովրդական ստուգաբանութեան համաձայն,  Արցախ անուանումը կը նշանակէ Առանի ծառաստան:

Արցախ նահանգը ունի 11.528 քառակուսի քիլոմեթր տարածութիւն եւ բաժնուած է տասնհինգ գաւառներու` Մեծ Կուենք, Քուստի, Փառնես, Կողթ, Աղուէ, Բերդաձոր, Տռի, Ռոտ-ի-Պազկան, Վայկունիք, Մեծ Առանք, Պիանք, Պազկանք, Մուխանք, Միւս Հաբանդ եւ Հարճլանք:

Ներկայ Արցախի Հանրապետութիւնը կ՛ընդգրկէ Արցախ նահանգին մեծ մասը, ինչպէս նաեւ Սիւնիք եւ Ուտիք նահանգներէն շրջաններ, եւ ունի 11.458 քառակուսի քիլոմեթր տարածութիւն: Բաժնուած է ութ շրջաններու` Ստեփանակերտ, Ասկերանի շրջան, Հադրութի շրջան, Շուշիի շրջան, Քաշաթաղի շրջան եւ Շահումեանի շրջան: Շրջանները իրենց կարգին բաժնուած են 242 համայնքներու:

Շահումեանի շրջանը` իր 22 գիւղերով, ինչպէս նաեւ Մարտակերտի ու Մարտունիի շրջաններէն որոշ տարածքներ տակաւին կը գտնուին Ազրպէյճան կոչուող պետութեան ռազմական գրաւման տակ:

***

Մռաւ – Գոմշասար

Արցախի հիւսիսային կողմը, արեւմուտքէն արեւելք կ՛երկարի Մռաւի լեռնաշղթան, որ Սեւանի լեռնաշղթային արեւելեան շարունակութիւնն է եւ ունի մօտաւորապէս 70 քիլոմեթր երկարութիւն: Լեռնագագաթներն են. Մեծ Հինալ` 3367 մեթր, Սպիտակասար` 3200 մեթր, Քէօռօղլուտաղ` 3462 մեթր, Օմար` 3395 մեթր, Մռաւ` 3340 մեթր, որուն անունով ալ կը կոչուի լեռնաշղթան, եւ Գոմշասար` 3724 մեթր, որ կոչուած է նաեւ Արիութեան լեռ:

Արցախի լեռնաշղթան

Արցախի արեւմտեան կողմը, Թարթառէն մինչեւ Արաքսի հովիտը Արցախի լեռնաշղթան է: Մեծ Քիրս լեռը ունի 2724 մեթր բարձրութիւն: Լեռնաշղթայի փէշերուն կը գտնուի Ազոխի քարայրը:

Արեւելեան Սեւանի լեռները կ՛երկարին Գեղարքունիքի մարզի եւ Արցախի սահմանին վրայ: Մեծ Ծարասար լեռնահանգոյցը ունի շուրջ 40 քիլոմեթր երկարութիւն եւ մինչեւ 3441 մեթր բարձրութիւն: Սոթքի լեռնանցքը, 2366 մեթր բարձրութեան վրայ, Սեւանայ լիճին աւազանը կը կապէ Թարթառ գետի հովիտին:

Սիւնիքի բարձրաւանդակը, Զանգեզուրի ու Արցախի լեռնաշղթաներուն միջեւ, 2800-էն 3200 մեթր բարձրութեամբ սարահարթ է: Ծղուկի լեռները, 3594 մեթր բարձրութեամբ Թրասար գագաթով, եւ Մեծ Իշխանասար` 3549 մեթր բարձրութեամբ, կը գտնուին Սիւնիքի մարզի եւ Արցախի սահմանին վրայ:

Ծռասար եւ Մխմաթիք լեռնաշղթաներուն միջեւ, Գժասար ունի 3616 մեթր բարձրութիւն:

Կարկառ գետի հովիտը

Շուշիի սարաւանդը Արցախի լեռնաշղթայի արեւելեան լանջերէն կ՛իջնէ դէպի Կարկառ գետի եւ անոր Քարինտակ վտակի հովիտները:

Դէպի արեւելք եւ հարաւ մակերեւոյթը աստիճանաբար կը ցածնայ: Միլի դաշտավայրը կ՛ընդգրկէ Արաքս գետի երկայնքով տարածուող եւ մինչեւ Կուրի աջ ափը հասնող կիսաանապատային գօտին:

***

Արցախի գրեթէ բոլոր գետերն ալ կը բխին արեւմտեան եւ հարաւ-արեւմտեան բարձրաբերձ լեռներէն եւ անդնդախոր ձորերէն ու հովիտներէն գահավիժելով կը հոսին դէպի արեւելք եւ հարաւ-արեւելք:

Գետերուն մեծամասնութիւնը կը պատկանի Կուրի աւազանին եւ Կուրի վտակներն են: Թարթառ, Արցախի ամենամեծ գետը, 200 քիլոմեթր երկարութեամբ, սկիզբ կ՛առնէ Սիւնիքի բարձրաւանդակէն: Խաչենագետ սկիզբ կ՛առնէ Արցախի լեռնաշղթայի Կարմրասար լեռնազանգուածէն եւ ունի 119 քիլոմեթր երկարութիւն. գլխաւոր վտակն է Քոլատակ: Կարկառ սկիզբ կ՛առնէ Արցախի լեռնաշղթայի արեւելեան լանջերէն. երկարութիւնը 109 քիլոմեթր է. վտակներն են` Մեղրագետ եւ Բագարան:

Արաքսի աւազանի վտակներն են: Հագարի սկիզբ կ՛առնէ Արցախի բարձրաւանդակի Դալիդաղ լեռնազանգուածի հարաւային լանջէն. երկարութիւնը 170 քիլոմեթր է. գլխաւոր վտակը Հոչազն է: Վարանդա սկիզբ կ՛առնէ Արցախի լեռնաշղթայէն եւ ունի 81 քիլոմեթր երկարութիւն: Իշխանագետ սկիզբ կ՛առնէ Արցախի լեռնաշղթայի հարաւային լանջերէն եւ ունի 74 քիլոմեթր երկարութիւն:

Արցախ ունի նաեւ հանքային սառն եւ տաք ջուրեր ու աղբիւրներ: Երկաթաջուր կը գտնուի Շուշիի վերեւ, Քիրս լեռնաշղթայի հիւսիսահայեաց ձորին մէջ. ջուրը ցուրտ է եւ կը բխի ձորի ձախ ափէն. աւելի վերեւ կը գտնուի Թթուջուր: Արան աղբիւրը կը գտնուի Գանձասար վանքին մօտ, Եկեղեցիների Եալ վայրին մէջ: Անահիտի աղբիւրը կը գտնուի Մարտունիի շրջանի Հացի գիւղին մէջ: Իսկ Օհանանց աղբիւրը` Թաղավարդ գիւղին մօտ: Գագիկ թագաւորի աղբիւրը կը գտնուի Հադրութի շրջանի Տումի գիւղին մէջ, իսկ Արջի աղբիւրը` Դիզափայփ լերան լանջին:

Ալհարակ լճակը Գետաշէնէն դէպի Մռաւի լեռնաշղթան ճամբուն վրայ, շրջապատուած է անտառախիտ լեռներով եւ հսկայ ժայռերով: Լճակը բաժնուած է երկու մասի, վերնամասը կը կոչուի Ըստծու (Աստուծոյ) ծով:

***

Արցախի տարածութեան մօտաւորապէս կէսը ծածկուած է կաղնիի, հաճարենիի, բոխիի, լորենիի, թխկիի, հացենիի, կեչիի եւ ճապկիի թանձրախիտ եւ մթին անտառներով: Անտառները հարուստ են նաեւ պտղատու վայրի ծառատեսակներով` խնձորենի, տանձենի, ընկուզենի, սալորենի, հոնի, զկեռենի, տկողենի, թզենի եւ սզնենի: Կան նաեւ շագանակենիներ: Գետահովիտներու երկարութեամբ տարածուած են ուռենիները: Ամէնուրեք տարածուած են մոշի եւ մասրենիի թուփեր: Անտառներուն մէջ առատօրէն կ՛աճի սխտորի համ ունեցող խազազը, որ կ՛օգտագործուի թարմ վիճակի մէջ: Տարածուած է նաեւ սունկը: Ամէնուրեք կ՛աճին բուրումնաւէտ ծաղիկներ` մանուշակ, անտառավարդ, կակաչ, շուշան, մեխակ, նունուֆար, անթառամ, նարկիզ, ձնծաղիկ, երեքնուկ եւ յասմիկ: Իսկ ուրցը ժողովուրդին կողմէ լայնօրէն տարածուած բոյս է:

Արեւելեան եւ հարաւ-արեւելեան ցածրադիր շրջաններուն մէջ տարածուած են ուղտափուշը, ոզնախոտը, երնջնակը, տերեփուկը, սիբեխը, թրթնջուկը, կապարը, եղինջը, խատուտիկը, դանդուռը, ծնեբեկը, խնջլոզը, փիփերտը, իշակաթնուկը, շրիշը,  կնձմնձուկը, կուսածաղիկը, հազար տերեւուկը, առիւծագը եւ լոշտակը:

Ամէնուրեք, գետերու եզրերուն տարածուած են ջրկոտեմը, ճանճախոտը, մակարդախոտը, մացառաեղէգը, շերեփուկախոտը, ջրոսպը, ջրահարսը եւ դաղձը:

***

Կենդանական աշխարհը հարուստ է եւ բազմազան. գայլ, արջ, աղուէս, նապաստակ, շնագայլ, այծեամ, վարազ, ճէյրան, սկիւռ, վայրի կատու, լուսան, քնամուկ եւ խլուրդ. թռչուններ` կաքաւ, արծիւ, անգղ, բազէ, կաչաղակ, արտոյտ, լոր, երաշտահաւ, սարեակ, աղաւնի, ագռաւ, ճնճղուկ, չղջիկ, ուրուր, կկու, չարդ, փայտփորիկ, յոպոպ, բու, ինչպէս նաեւ վայրի սագ եւ բադ: Տափաստանային շրջաններուն մէջ տարածուած են օձը, մողէսը, կարիճը եւ մորմը: Գետահովիտներուն մէջ կրիան եւ ոզնին: Կան մորեխներու, բզէզներու եւ թիթեռնիկներու բազմաթիւ տեսակներ, մրջիւն, թեւաւոր մրջիւն, ճպուռ, սեւաճանճ, մեծ ճանճ, կանաչ ճանճ, ձիաճանճ, պիծակ, մոծակ, քառասնոտեայ, զատիկ եւ սարդ:

Գետերուն եւ ջուրերուն մէջ կան ձուկեր եւ գորտեր:

***

Թարթառ գետ

Արցախ հարուստ է հանքատեսակներով: Կան պղինձի, կապարի, ոսկիի, ծծումբի եւ երկաթի հանքավայրեր ու պաշարներ, գլխաւորաբար` Մեհմանայի, Դրմբոնի, Գիւլաթաղի,  Կուսապատի, Վանքի, Մաղաւուզի եւ Մարտունիի շրջակայքը, Թարթառ եւ Խաչեն գետերուն միջեւ եւ Մռաւ լերան լանջին:

Մարմարի եւ կրաքարի հանքավայրեր կան գլխաւորաբար Ստեփանակերտի, Շուշիի, Քարագլուխի, Նորաշէնի եւ Ճարտարի շրջաններուն մէջ:

Քարածուխի պաշարներ կան Մաղաւուզ, Նարեշտար եւ Քոլատակ գիւղերուն մերձակայքը:

Կան նաեւ տուֆի, աւազի եւ կաւի հանքավայրեր:

***

Արցախի կլիման ընդհանուր առմամբ չոր է եւ առողջարար եւ կլիմայական առանձնայատկութիւններ կան տարբեր շրջաններու միջեւ:

Ձմեռը, դեկտեմբերէն մարտ, ընդհանուր առմամբ ցուրտ է եւ ձիւնառատ: Երկինքը գորշ ամպերով կը ծածկուի եւ դառնաշունչ հովեր կը փչեն: Երբեմն օրերով, գիշեր-ցերեկ ձիւն կու գայ: Բարձր լեռնային շրջաններուն մէջ ջերմաստիճանը զերոյէն վար 10-էն 15 աստիճան կ՛իջնէ, հովիտներուն մէջ` զերոյէն վար 3-էն 4 եւ երբեմն մինչեւ 10 աստիճան, մինչ ցածրադիր շրջաններուն մէջ հազուադէպօրէն զերոյէն վար կ՛իջնէ եւ ձիւնը տեւական ծածկ չի պահեր: Լեռները տարուան հինգ-վեց ամիսները ձիւնածածկ կ՛ըլլան:

Գարունը, մարտէն յունիս, աննման է: Ձիւնհալը կը սկսի եւ գետերը կը վարարին: Ծառերը կը ծաղկին, ծաղիկները եւ խոտերը կ՛աճին եւ կը տարածեն իրենց բոյրը: Թռչունները տաք երկիրներէն կը վերադառնան եւ ծլուըլալով կը վերանորոգեն իրենց բոյները: Յորդառատ անձրեւներ կը տեղան եւ յաճախակի են կարկուտները: Լեռնային շրջաններուն մէջ ցերեկը ջերմաստիճանը կը տարուբերի 10-էն 15 աստիճանը միջեւ, իսկ գիշերները յաճախ ցուրտ կ՛ընէ: Դաշտային շրջաններուն մէջ սակայն, գարունը կարճատեւ է եւ շուտով կը հասնի տաք ամառը:

Ամառը, յունիսէն սեպտեմբեր, ընդհանուր առմամբ բարեխառն է եւ արեւոտ: Լեռնային շրջաններուն մէջ ջերմաստիճանը կը տարուբերի 10-էն 20 աստիճանի միջեւ եւ երբեմն կը հասնի մինչեւ 30-32 աստիճանի. ցերեկուան տաքին կը յաջորդէ գիշերուան ցուրտը: Դաշտային շրջաններուն մէջ սակայն, տաքը կիզիչ է եւ ջերմաստիճանը կը տարուրբերի 25-էն 30 աստիճանի միջեւ եւ երբեմն մինչեւ 40 աստիճանի կը բարձրանայ. բայց գիշերները լեռներէն փչող հովերը կլիման կը դարձնեն տանելի:

Աշունը, սեպտեմբերէն դեկտեմբեր, սքանչելի է եւ ամէնուրեք զով կ՛ընէ: Տերեւները կը դեղնին «կը թափին, խոտերը կը չորնան, եւ տերեւաթափ անտառներն ու պարտէզները գեղեցիկ տեսարան կը ստանան: Արեւոտ կամ ամպոտ, անձրեւ, ամպրոպ ու կայծակ:

Տարեկան տեղումներուն քանակը բարձրադիր վայրերուն մէջ 560-էն 840 միլիմեթր է, ցածրադիր վայրերուն մէջ` 420-էն 480 միլիմեթրը:

 

 

 

Նախորդը

Երէկը Նաեւ Այսօր Է. Երկու Դրուագ Եւ Յանկերգ Մը

Յաջորդը

Հայրենի Կեանք

RelatedPosts

Թրամփի Դաշնակից Այս Միլիառատէրը Եւ Անոր Որդին Կը Կառուցեն Տեղեկատու Աննախընթաց Կայսրութիւն
Մշակութային եւ Այլազան

Թրամփի Դաշնակից Այս Միլիառատէրը Եւ Անոր Որդին Կը Կառուցեն Տեղեկատու Աննախընթաց Կայսրութիւն

Հոկտեմբեր 10, 2025
Հայերուն «Մայրիկը» Երկրորդ Անգամ Անմահացաւ
Մշակութային եւ Այլազան

Հայերուն «Մայրիկը» Երկրորդ Անգամ Անմահացաւ

Հոկտեմբեր 3, 2025
Արհեստական Բանականութեան Վտանգները
Մշակութային եւ Այլազան

Արհեստական Բանականութեան Վտանգները

Սեպտեմբեր 26, 2025
  • Home
  • About Us
  • Donate
  • Links
  • Contact Us
Powered by Alienative.net

© 2022 Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon). All rights reserved.

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In
No Result
View All Result
  • Խմբագրական
  • Հայկական
  • Լիբանանեան
  • Միջազգային
  • Յօդուածներ
    • Անդրադարձ
    • Գաղութային
    • Հարցազրոյց
    • Հայրենի Կեանք
    • Գաղութէ Գաղութ
    • Զաւարեանական
    • Գիտութիւն
    • Ազդակ Գաղափարաբանական
    • Պատմական
    • Առողջապահական – Բժշկագիտական
    • Արուեստ – Մշակոյթ
    • Գրական
    • ԼԵՄ-ի ԷՋ
    • Մշակութային եւ Այլազան
  • Գաղութային
  • Մարզական
  • Այլազան
    • «Ազդակ»ի ֆոնտ
    • 50 Տարի Առաջ
    • Ի՞նչ Կ՛ըսեն Աստղերը
    • Յայտարարութիւններ
    • Կնոջական
    • Մանկապատանեկան

© 2022 Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon). All rights reserved.

Are you sure want to unlock this post?
Unlock left : 0
Are you sure want to cancel subscription?