Դաշնակցութեան Ուժին Գաղտնիքը

2020-ը յոբելենական տարի է Դաշնակցութեան համար: Այս տարի կ՛ամբողջանայ ՀՅԴ-ին 130-ամեակը, ինչպէս նաեւ՝ հայրենի հողին վրայ կուսակցութեան վերածննդեան 30-րդ տարին: Առիթը օգտագործելով «Դրօշակ»-ին մէջ պարբերաբար անդրադարձ պիտի կատարուի այս կարեւոր տարեդարձին՝ խօսելու համար Դաշնակցութեան անցած ուղիին եւ յառաջիկային անցնելիք ճամբուն մասին: Նախ եւ առաջ՝ կարեւորելով անշուշտ կուսակցութեան էութեան խնդիրը: Խորհրդածութեան այս լսարանի դուռը բացուեցաւ «Դրօշակ»-ի 7-րդ թիւով (յուլիս 2020), ուր արտատպուած է Մուշեղ Իշխանին գրիչին պատկանող եւ 21 նոյեմբեր 1975-ին «Հայրենիք»-ի մէջ լոյս տեսած հետեւեալ գրութիւնը։ 

Դաշնակցութեան Ուժին Գաղտնիքը

Շատերու համար գաղտնիք մըն է դարձած Դաշնակցութեան ուժը: Յաճախ այս ուղղութեամբ մեկուսի խոստովանութիւններու եւս ականջալուր եղած ենք: Ի՞նչ է գաղտնիքը, որ, հակառակ անլուր հալածանքներու եւ անխոստովանելի միջոցներու, Դաշնակցութիւնը կէս դարէ աւելի ժամանակաշրջանի մը ընթացքին մնացած է ուժեղ եւ անսասան:

Նոյնիսկ յենարաններ ունեցող կուսակցութիւններ, որոնք ծնունդ էին առած Դաշնակցութեան հետ, եւ որոնց չէր պակսեր նիւթական ոչ մէկ միջոց, այսօր պատմութեան յանձնուած են՝ իրենց տեղը զիջելով նոր եւ այլազան կուսակցութիւններու:
Բազմաթիւ պատճառներ կան, անշուշտ, Դաշնակցութեան ուժի այս «հանելուկը» բացատրող: Սովորական մահկանացու մը հարց պիտի տար, որ եթէ Ծրագիրն է հիմը այդ ուժին, միշտ ալ կարելի է իտէալ ծրագիրներ կազմել` անոնց մէջ տեղաւորելով ամէնէն յառաջադէմ գաղափարներն ու լաւագոյն խոստումները: Եթէ կանոնագիրն է, որ անսասան կը պահէ այդ կուսակցութիւնը, նոյնպէս դժուար չէ կանոնագիր կազմել ու անոր մէջ խտացնել ամէնէն ազդու կանոնները: Վերջին մէկ դարը հարուստ է եղած կուսակցութիւններու ծնունդով ու մահուամբ: Կարելի է օգտուիլ տարիներու փորձերէն ու կազմել այնպիսի խիստ, արդիական ու գիտական հիմերով կանոնագիր մը, որ սքանչացում եւ պատկառանք ազդէ ընթերցողին վրայ: Ու վերջապէս՝ անկարելի չէ նիւթական լայն միջոցներ ստեղծել, ակումբներ բանալ, ընդարձակ սրահներ վարձել, գործիչներ ունենալ, լծուիլ լայն փրոփականտի, թերթեր հրատարակել եւ ապահովել այն անհրաժեշտ միջոցները, որոնք կեղեւը կը կազմեն Դաշնակցութեան ուժին:

Սակայն միջո՞ւկը, կորի՞զը, հի՞մը, որուն վրայ կառուցուած է Դաշնակցութիւնը, կարելի՞ է ունենալ: Այս է բուն խնդիրը, որ կը գրաւէ մեր հակառակորդներու, նոյնիսկ միջազգային դէմքէրու եւ յաճախ օտար ոստիկանութիւններու ուշադրութիւնը:

Այս ուղղութեամբ բռնակալութիւններու արխիւները եւս իրենց փաստաթուղթերը ունին: Ռուսական յեղափոխութենէն ետք` Կերենսքիի կառավարութեան օրով, ցարական ոստիկանութեան արխիւներուն մէջ գտնուեցաւ արձանագրութիւն մը, որ կը վկայէր, թէ գաղտնի ոստիկանութիւնը յաջողած է լայնածաւալ Ռուսաստանի բոլոր կուսակցութիւններէն ներս ունենալ իր գործակալները, յաճախ խաթարել անոնց դիմագիծը, ծառայեցնել զանոնք բռնակալութեան նպատակներուն: Սակայն բոլոր այս կուսակցութիւններուն մէջ, ըստ փաստաթուղթերուն, միայն ՀՅ Դաշնակցութիւնը կազմած է բացառութիւն: Դաշնակցութենէն ներս կարելի չէ եղած թափանցել, եւ կարելի չէ եղած զայն շեղել իր նպատակներէն:

Նոյնը վկայեցին նաեւ Օսմանեան սահմանադրութենէն ետք երեւան հանուած համիտեան շրջանի արխիւները: Կարմիր սուլթանը ոչ միայն ահաւոր եւ արիւնոտ պայքար էր տարած Դաշնակցութեան դէմ, այլ նաեւ ամէն ճիգ սպառած էր Դաշնակցութիւնը ներսէն քայքայելու համար: Նոյնիսկ պաշտօնական բանակցութիւններու փորձեր կատարուած էին, ու Տատեան Արթին փաշան քանիցս Պոլիսէն Ժընեւ երթեւեկած էր՝ զանազան խոստումներով բեռնաւոր: Անոր գլխաւոր նպատակը կազմած էր առնուազն թիւրիմացութիւններու դուռ բանալ Դաշնակցութեան շուրջ:

Նոյն միջոցները գործածուեցան ու տակաւին կը շարունակուին պոլշեւիկներու կողմէ Առաջին ընդհանուր պատերազմէն ետք` մինչեւ այսօր: Անգամ մեծածախս համագումարներ հրաւիրուեցան Հայաստանի մէջ՝ դաշնակցականներու ձեռքով կուսակցութիւնը «լիքւիտասիոն»ի ենթարկելու համար: Արտասահմանի մէջ միլիոններ ծախսուեցան, կուսակցութիւններ ծախու առնուեցան, պնակալէզներու ամբողջ բանակ մը պահուեցաւ ու կը պահուի` միշտ նպատակ ունենալով կազմալուծել, քայքայել ու ոչնչացնել Դաշնակցութիւնը:

Եւ սակայն, ինչպէս անցեալին, ինչպէս միշտ, Դաշնակցութիւնը կը մնայ աւելի քան ուժեղ, կազմակերպուած ու անսասան:
Ա՛րդ, ի՞նչ է գաղտնիքը այս անընկճելի ուժին:

Առաջինը եւ հիմնականը Դաշնակցութեան հայեցիութիւնն է, շատ պարզ եւ սովորական բացատրութիւն մը՝ առաջին ակնարկով, եւ սակայն ամէնէն կարեւոր գաղտնիքը անոր ուժին: Մարդիկ կարող են մտածել, թէ սովորական պայման մըն է այս ու դիւրին իրագործելի: Ո՛չ, մեզի պէս փոքր եւ տկար ազգի մը կուսակցութեան համար չափազանց դժուար է առաջնորդուիլ զուտ հայկական շահերով: Փաստը մեր շուրջն է եւ դիւրաւ ըմբռնելի: Ներկայիս աշխարհը այնքան է ապականած, ժողովուրդներու շահերը` այնպիսի թնճուկի մը վերածուած, որ մեծ առաքինութեան ու մանաւանդ աւանդութիւններու կարիքը կայ՝ դուրս չգալու համար ազգային շահերու շրջանակէն:

Դաշնակցութիւնը հայ ժողովուրդի հարազատ ծնունդն է, ոսկորը ոսկորէն, արիւնը արիւնէն, ինչպէս պիտի ըսէր հին ընկեր մը: Այս պարագան թոյլ չէ տուած ու չի տար մեր կուսակցութեան դաւաճանել հայ ժողովուրդի շահերուն: Որեւէ օտար ուժ անկարելի գտած է մեզ իրեն ենթարկելու փորձը: Այդ պատճառաւ Դաշնակցութիւնը պայքարի մէջ է եղած թէ՛ սուլթանին դէմ, թէ՛ ցարին: Նոյն է պատկերը նաեւ այսօր. պոլշեւիկեան իշխանութիւնը չի հանդուրժեր մեզ, իմբերիալիստական եւ այլ վարչակարգերու կառավարութիւններն ալ դժուար կը հաշտուին մեր գոյութեան հետ: Որովհետեւ բոլորն ալ գիտեն, որ որեւէ ժամանակ Դաշնակցութիւնը չի վարանիր ձաղկելու, հարուածելու օտար մեքենայութիւնները եւ նոյնիսկ կռւելու օտար այն բոլոր քայլերուն դէմ, որոնք կրնան վնասել հայութեան իրաւունքներուն:
Ահա թէ ինչու Դաշնակցութիւնը միշտ առանձին եղած է, ու այս առանձնութենէն բխող հայեցիութիւնը կազմած է անոր ուժին մեծագոյն գաղտնիքը:

Կարեւոր պարագայ մըն է նաեւ մեր կուսակցութեան բարոյականի հասկացողութիւնը: Ամէն օր հնարաւոր է հիմնել նոր կուսակցութիւն մը` անոր տալով մեր այս յօդուածին սկիզբը յիշուած տուեալները՝ ծրագիր, կանոնագիր, նիւթական միջոցներ եւ այլն: Սակայն դժուար է, եթե ոչ անկարելի, տալ անոր բարոյական դիմագիծ, ինչ որ անհրաժեշտ է կուսակցութիւն մը ապրեցնելու համար ուժեղ ու մանաւանդ առողջ:

Այս կարեւոր առաքինութիւնը պէտք ունի աւանդութեան: Իւրաքանչիւր դաշնակցական նախքան շարքերը մտնելը ու անկէ ետք ծրագրէն ու կանոնագրէն առաջ կ’ուսումնասիրէ Դաշնակցութեան հիմնադիրներուն եւ հերոսներուն կեանքը: Անոնց պատմութիւնը Դաշնակցական մարդուն կը սորվեցնէ նախ եւ առաջ ունենալ նկարագիրներու բարոյական հասկացողութիւն, որ պայման է ոչ միայն լաւ Դաշնակցական ըլլալու, այլ նաեւ մարդ: Երբ այս հիմնական պայմանով օժտուած է Դաշնակցականը, միւս առաքինութիւնները արդէն իւրացուցած կ’ըլլայ, որովհետեւ մեր հասկցած բարոյականութիւնը կը պարունակէ ե՛ւ քաջութիւն, ե՛ւ անձնազոհութիւն, եւ՛ ընկերասիրութիւն ու վերջապէս` անխարդախ ու անշահախնդիր հայրենասիրութիւն:

Ահաւասիկ այն զոյգ «գաղտնիքները», որոնց շնորհիւ Դաշնակցութիւնը կը շարունակէ մնալ ուժեղ եւ երբեք չազդուիլ իր դէմ սարքուած արտաքին ու ներքին միացեալ դաւերէն:

Այս զոյգ արժանիքները նախ եւ առաջ կը պատկանին հայ ժողովուրդին: Անիկա, իր պատմութեան անյիշատակ ժամանակներէն սկսեալ, եղած է հայրենասէր ու ապա օժտուած բարոյական խորունկ հասկացողութիւններով: Հայ ժողովուրդի այս առաքինութիւնները դարերու բերած դժբախտութիւններու մէջէն կրցած են ազատել Հայկ Նահապետները` հասցնելով զանոնք մինչեւ Մամիկոնեանները, փոխանցելով զանոնք Սասունցի Դաւիթներուն ու վերջապէս իբրեւ աւանդ յանձնելով Դաշնակցութեան:

Դաշնակցութիւնը շարունակողն է միայն դարերու բերած ու դարերուն երթալիք մեծ գործին:

Այս ծանր ու սրբազան առաքելութիւնը իր ուսերուն վրայ կրող կուսակցութիւն մը երբեք չի յուսալքուիր ու անվարան կը շարունակէ իր ճամբան՝ վերջնական յաղթանակի խորունկ եւ անվերապահ գիտակցութեամբ:

Մ. ԻՇԽԱՆ

«Հայրենիք», 21 նոյեմբեր 1975