Հայոց Թագուհի Զապէլի Հետքերով

Յ. Պ.

Պսակաձեւ ժահրը տնարգելութեան դատապարտած է մեծ ու պզտիկ: Կեանքին հետեւելու համար կա՛մ պէտք է պատուհանէն դիտել գարունը, որ կը հասնի քանի մը կանաչ տերեւներով, կամ կէս քուն վիճակով զաբբինկ ընել եւ հետեւիլ ընդարմացնող հեռատեսիլին:

          Կը խօսին պսակաձեւ ժահրին մասին, գիտական մկրտութեամբ՝ «Քովիտ-19»-ի: Ես ալ, շատերու պէս, վարակներու գիտուն դարձայ, հեռատեսիլի առջեւէն չհեռացողներուն պէս:

          Ինչպէ՞ս պայքարիլ հիւլէական կամ միջուկային զէնքէն աւելի հզօր եւ փառասիրութիւնները ծունկի բերած թագակիր ժահրին դէմ:

          Այսօր, Հայաստանի հեռատեսիլի հաղորդումներէն հատուած մը դիտեցի, մտահոգիչ եւ կրկնութիւն դարձած լուրերէն եւ պատկերներէն բոլորովին այլ մոլորակ փոխադրուեցայ: Հայոց Զապէլ թագուհիին մասին բանաստեղծութեան նմանող գեղեցիկ եւ յուզիչ պատկերներ, որոնք զիս մղեցին մտածելու ազգի գոյատեւման հիմնահարցին մասին՝ անհատներու բարօրութենէն անդին:

          Ընթացիկէն տարբեր պատգամ մը բերաւ Հայոց թագուհին: Այժմէական: Ազգային գաղափարախօսութիւն:

          Բացի քանի մը մասնագէտներէ, ո՞վ կը յիշէ եւ կը ճանչնայ հայոց Կիլիկիոյ թագաւորութեան Զապէլ թագուհին: Այն քիչը, զոր լսեցի, զիս մղեց բաղդատութիւններ ընելու մեր ներկային հետ: Մեր ժամանակակիցներէն այնքա՜ն տարբեր եղած է ԺԳ. դարուն ապրած այդ Թագուհի Հայ Կինը:

          Ի՞նչ գիտենք իր մասին: Զապէլ թագուհին ծնած է Կիլիկիոյ Սիս քաղաքը, 1215-ին: Թուրքերը Սիսը այժմ կոչած են Քոզան: 1222-ին կը բարձրանայ Կիլիկիոյ հայկական թագաւորութեան գահը՝ ունենալով խնամակալ մը: Մեռած է 1252-ին եւ թաղուած է իր հիմնած այժմ կործանած Դրազարկ վանքը: Այս պատմութիւն է:

          Այս կինը եղած է օրինակելի հայուհի, նուիրուած է գիրի, գիրքի, արուեստի, մշակոյթի, եւ հանրային շինարարութեան: Ունեցած է հանրային ծառայութեան բարձր գիտակցութիւն, հիմնած է հիւանդանոց եւ վանք: Ունեցած  է ութը զաւակ:

          Ութը հարիւր տարի առաջ, հայոց Զապէլ թագուհին ներիմացական հզօր հասկացողութիւն ունեցած է ինչ կը վերաբերի ազգի գոյատեւման եւ ինքնութեան: Համալսարաններէ սաւանանման վկայականներ չունէր, տեսութիւններ չէ մշակած, բայց ըրած է այն, զոր մենք չենք ըներ: Գիտակցած է, որ ժողովուրդի մը վերապրումը կ’առնչուի մշակութային անկախութեան, որուն համար պէտք է պայքարիլ: Իր իշխանութիւնը չէ օգտագործած հեռուի եւ մօտի մարդիկը շլացնելու համար:

          Գիր, գիրք, լեզու, արուեստ, մշակոյթ եւ հանրային ըմբռնում:

          Հեռատեսիլի հաղորդումը ցոյց տուաւ թագուհի Զապէլի անհուն սէրը եւ պաշտամունքը գիրի եւ գիրքի հանդէպ, որ ազգային-պետական ըմբռնումով իրաւ քաղաքականութիւն է: Խաչակիրներու, Բիւզանդիոնի, արաբներու, թուրքերու բախման դաշտին վրայ, հայկական պետութիւնը եւ հայ ժողովուրդը, տոկալու եւ տեւելու համար պէտք ունէին մշակութային անկախութեան:

          Հայոց թագուհին այսօր օրինա՞կ է հայ կիներուն: Նաեւ՝ այրերուն:

          Քանի մը օր առաջ բարեկամ մը իմացուց, որ հայ մարդու մը գրադարանը կրնամ առնել եւ տուն փոխադրել: Ենթակային անունը չտուին: Բայց մտածեցի, որ այդ մարդը իր գիրքերուն տէր ըլլալու համար զաւակ չունէ՞ր, աղջիկ կամ հարս չունէ՞ր, որոնք Զապէլ թագուհիին սէրը ժառանգած ըլլային:

          Առանց հայ գիրին եւ գիրքին ինչպէ՞ս հայաստանասէր եւ հայասէր կրնանք ըլլալ:

          Լաւ է որբերու եւ տնտեսապէս դժուար պայմաններու մէջ ապրողներուն օգնել: Այս բարեսիրութիւն է: Ֆրանսա կան բարեսիրական կազմակերպութիւններ, որոնք Ափրիկէի հեռաւոր մէկ անկիւնը ջրհոր փորելու եւ թշուառներուն ջուր մատակարարելու համար դրամական օգնութիւն կ’ընեն: Անոնց ինքնութեան եւ մշակութային անկախութեան մտահոգութիւնը չունին:

          Այսօր, Հայաստան եւ սփիւռք(ներ), հայ կիներու ո՞ր տոկոսը Զապէլ թագուհիին գիտակցութեամբ կը փարի հայ գիրին եւ գիրքին: Ի հարկէ, պէտք չէ ուրանալ, կան յարգելի փոքրամասնութիւններ: Բայց կայ մեծամասնութիւն մը, որ տարուած է ժամանակակից սպառողական ընկերութեան ընձեռած դիւրութիւններով եւ նորոյթներով՝ սկսելով գեղագիտական վիրաբուժութեան մոլուցքէն, հասնելու համար այֆոնական գերութեան, եւ դեռ կարելի է շարունակել… եւ հասնիլ կլկլակ:

           Խօսիլ Զապէլ թագուհիի օրինակի մասին:

          Երբեմն կը յիշեմ նախակրթարանի հայերէնի ուսուցչիս ուղղագրութեան դասը, երբ ան կը թելադրէր էջ մը, զոր չեմ յաջողած գտնել: Էջը կ’ըսէր. «Ո՜վ հայ մայր, քո մանկիկի լեզուաշէնքին ճարտարապետը դուն ես…»: Ի հարկէ՝  հայերէնի լեզուաշէնքին:

          Զապէլ թագուհի եւ ուղղագրութեան դասի հայերէնի լեզուաշէնքի ճարտարապետ մայրը՝ մշակութային անկախութեան եւ հայու ինքնութեան երաշխիք…

          Մի՛շտ՝ Հայաստան եւ սփիւռք(ներ). կը պահե՞նք աւանդը:

          Ինչո՞ւ Հայաստանի հեռատեսիլի հաղորդման մէջ երեւցող մատեաններ շալկած Զապէլ թագուհիին դիմանկարը չդնել դպրոցներու եւ մշակութային կեդրոններու մէջ:

27 մարտ 2020