ԱՀԱՐՈՆ ՇԽՐՏԸՄԵԱՆ
Հայ ժողովուրդը փետրուարի այս օրերուն կը սգայ Սումկայիթի իր նահատակները:
2020 թուականը կը խորհրդանշէ 32-րդ տարելիցը այն նահատակներուն, որոնք զոհ գացին Ազրպէյճեանի Սումկայիթ քաղաքին եւ մօտակայ շրջաններուն մէջ` թուրք-ազերիական ամբոխներուն կողմէ, հայ բնակչութեան դէմ կազմակերպուած եւ ծրագրաւորուած ոճրագործութեան:
Ոճրային այդ արարքը կը կրէր քաղաքական իշխանութիւններուն հովանաւորութիւնը: Իրաւապահ մարմինները նախապէս կազմած էին հայ բնակիչներու ցուցակը, հասցէն: Վայրագութիւնները նախորդող օրերուն հակահայ հանրահաւաքներ տեղի կ՛ունենային Պաքուի տարբեր շրջաններու մէջ: Մամուլը եւ հեռատեսիլը յղի էին հակահայ քարոզչութեամբ: Ատելութեան մթնոլորտը կ՛եռար հայերու դէմ:
Հայ ժողովուրդին խաղաղ քայլերուն ազերիները պատասխանեցին Սումկայիթի եւ այլ շրջաններու մէջ (փետրուար 1988), Պաքուի (յունուար 1990) կոտորածներով: Սումկայիթեան կոտորածները շարունակուեցան Ազրպէյճանի այլ տարածքներուն մէջ եւս: Տեղահանուեցան Շուշիի եւ Պաքուի, Կիրովապատի, Գանձայի, Շեմաքի, Խոճալուի եւ այլ քաղաքներու հայերը, հրկիզուեցան անոնց բնակարանները, յափշտակուեցան ունեցուածքները:
Զանգուածային կոտորածներուն զոհ դարձան հազարաւոր հայեր: Առնուազն կէս միլիոն անմեղ հայեր բռնեցին գաղթի ճամբան, հեռացան Ազրպէյճանէն: Սումկայիթի կոտորածները ցեղային զտման քաղաքականութեան առաջին դրսեւորումն էին Խորհրդային Միութեան մէջ:
Ազրպէյճեանի իշխանութիւնները այդ ոճրագործութեամբ սպառնական պատգամ մը յղեցին իր մարդկային արդար իրաւունքներու պաշտպանութեան համար ոտքի ելած Արցախի հայութեան:
Արցախահայութեան ինքնորոշման իրաւունքը պաշտպանելու քաղաքակիրթ եւ օրինական իւրաքանչիւր քայլի յաջորդեց հայ ազգաբնակչութեան իրաւունքներու համատարած ոտնահարում, ֆիզիքական հաշուեյարդար:
Սումկայիթի եղեռնագործութիւնը կը միտէր կանխել արցախեան ազատագրական պայքարը: Սումկայիթի կոտորածները փոխեցին Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտութեան բնոյթը: Անոնք համոզեցին, թէ խաղաղ ցոյցերով անհնար պիտի ըլլայ պաշտպանել Լեռնային Ղարաբաղի ժողովուրդին ինքնորոշման իրաւունքը: Լեռնային Ղարաբաղի ժողովուրդին վիճակուած էր արեան գնով պաշտպանելու ազատ ապրելու իրաւունքը:
Փաստօրէն, Սումկայիթը եւ1988 թուականը շրջադարձային եղան Լեռնային Ղարաբաղի պատմութեան մէջ:
Ազրպէյճան փորձեց լայնածաւալ ռազմական գործողութիւններով արեան մէջ խեղդել Լեռնային Ղարաբաղի ժողովուրդին ինքնորոշման եւ ազատութեան պահանջները: Ան շրջափակումի ենթարկեց Հայաստանը եւ Արցախը` ծանր հարուած հասցնելով հայրենի տնտեսութեան, սակայն հանդիպեցաւ Ղարաբաղի ինքնապաշտպանութեան ուժերու յամառ եւ լիարժէք հակահարուածին: Ռազմական պարտութիւններուն իբրեւ հետեւանք ազերիները 12 մայիս 1994-ին զինադադարի համաձայնութիւն կնքեցին Հայաստանի եւ Լեռնային Ղարաբաղի հետ:
Սումկայիթի եղեռնագործութենէն քանի մը տարի ետք Ազրպէյճանի իշխանութիւնները բանտէն ազատ արձակեցին մարդասպանները: «Ազգային հերոս» անուանեցին ոմանց…: Հայ ժողովուրդին իրաւունքները ոտնակոխելու քաղաքական մոլուցքը տակաւին վառ կը մնայ թուրք-թաթարական գաղափարախօսութեան մէջ, ինչ անուն ալ կրէ ան:
Սումկայիթի, Պաքուի եւ Ազրպէյճանի այլ շրջաններու մէջ հայ բնակիչներու դէմ կոտորածները ցեղասպանութեան համազօր յանցագործութիւն էր: Սումկայիթը միջազգային գետնի վրայ կը մնայ դատապարտելի, որովհետեւ կատարուածը «ցեղասպանութիւն էր» եւ միջազգային յանցագործութիւն:
Միջազգային ընտանիքին անծանօթ կը մնայ Սումկայիթի նահատակներուն թիւը: Խորհրդային լսատեսողական աղբիւրներ 32-ով սահմանափակեցին զայն:
Խորհրդային Միութեան ներքին գործոց նախարարութեան յատուկ քննչական խումբի պետ Վիքթոր Քրիվոթուսքովը իր «Խռովայոյզ Ղարաբաղ» փաստագրական գիրքին մէջ քանի մը հարիւր կը գնահատէ այդ թիւը:
Երեսուներկու տարի անցած է Սումկայիթի ողբերգութեան, սակայն մինչեւ այսօր քաղաքական գնահատական չէ տրուած այդ վայրագ կոտորածներուն: Տակաւին աւելին, Ազրպէյճանի իշխանութիւնները սաստկացուցած են պատմութիւնը նենգափոխելու հակահայ քարոզչութիւնը` զոհը ոճրագործ ներկայացնելու ստայօդ ամբաստանութիւններով:
Այս առիթով ցաւով կ՛արձանագրենք, որ Հայաստանի եւ Արցախի հանրապետութիւնները նոյնպէս Սումկայիթի ոճրագործութիւնը պաշտօնապէս չեն ճանչցած իբրեւ ցեղասպանութիւն` բաւարարուելով Ստեփանակերտի զոհերու յիշատակը յաւերժացնող յուշարձանով եւ Մեծ եղեռնի զոհերու յուշարձանին մօտ փոքրիկ խաչքար տեղադրելով:
Այստեղ փակագիծի մէջ կը փափաքիմ հարցնել Հայաստանի եւ Արցախի հանրապետութիւններու իշխանութիւններուն` ինչո՞ւ ըստ արժանւոյն չենք արձագանգեր 20-րդ դարու սկիզբի եւ դարավերջի Պաքուի հայկական կոտորածներուն: Ազրպէյճանի իշխանութիւնները միշտ կը փորձեն ծածկել Պաքուի 1905, 1908 եւ 1990-ականներու կոտորածները: Զարմանալիօրէն մենք մոռացութեան մատնած ենք Կովկասի թաթարներուն կողմէ Պաքուի, Շուշիի հայերուն կոտորածները: Անցեալին, եթէ Խորհրդային գրաքննութիւնն էր պատճառը, մեր երկու հանրապետութիւնները ներկայիս կրնան ճիշդ գնահատական տալ այդ կոտորածներուն: Ի տարբերութիւն հայերուն, ազերի եւ թրքական մամուլը լայն քարոզարշաւի ձեռնարկած է հայերու դէմ` Պաքուի, Շուշիի եւ այլ շրջաններու մէջ հայերու կոտորածները ներկայացնելով իբրեւ հայերու կողմէ ազերիներու կոտորած:
Միջազգային հանրութիւնը պարտի իմանալ` Ազրպէյճան այսօր եւս կը խախտէ Հայաստանի եւ Արցախի հանրապետութեան հետ զինադադարը եւ կը շարունակէ հայ ժողովուրդին հանդէպ ատելութեան մթնոլորտը, կեղծ քարոզչութիւնը:
Սումկայիթի կոտորածները կազմակերպողները այսօր եւս կը շարունակեն համայն աշխարհին առջեւ սպառնալ Հայաստանին եւ Արցախին:
Այսօր համայն հայ ժողովուրդը կը խոնարհի Սումկայիթի, Արցախի ազատագրութեան, հայրենիքի պաշտպանութեան նահատակներուն յիշատակին առջեւ:
Մեր ուխտը պիտի ըլլայ դատաստան տեսնել Սումկայիթի եւ Ազրպէյճանի այլ քաղաքներուն մէջ հայ ժողովուրդի զաւակներուն հանդէպ կատարուած յանցագործութիւններուն: Վայրագութիւնները, ոճիրները պիտի արժանանան համայն մարդկութեան դատապարտումին եւ պիտի ստանան համապատասխան գնահատական:
Այսօր մեր ժողովուրդին շահը կը պահանջէ բռունցք եւ ուժ դառնալ, համախմբուիլ: Մեր պարտականութիւնն է դասեր քաղել Լիբանանի, Սուրիոյ ողբերգութիւններէն, ազգային շահը գերադասել ամէն տեսակի անձնական եւ հատուածական շահերէն:
Յարգանք` հայրենիքի ազատագրութեան ճանապարհին ինկած մեր նահատակներու անմար յիշատակին:
