ԿԱՐԻՆԷ ՏԷՐ ԳԷՈՐԳԵԱՆ
«Քաղցր անունովն Յիսուսի կը բարեւեմ ես ձեզի,
Յիսուսազարդ ո՛վ քոյրեր, յիսուսավա՛ռ եղբայրներ.
Բարե՛ւ, բարե՛ւ… թող բարեւս արեւ դառնայ ձեր սրտին…
Սրտիս համբոյրն ան դրոշմէ ամէն մէկուդ ճակատին…»
ԺԱԳ Ս. ՅԱԿՈԲԵԱՆ
Երկու տարի առաջ էր: Ազգային առաջնորդարանը Ժագ Ս. Յակոբեանի ծննդեան 100-ամեակին ընդառաջ, գրական երեկոյով նշում էր բանաստեղծի նորատիպերի` «Ոսկեհոս ջրվէժ», «Փախչիլ չկայ հա՜…» գրքերի լոյս աշխարհ գալը:
Հրաւիրուած էինք վարելու երեկոն ու սկսում էինք մեր ելոյթը գրողի խօսքերով.
«Գուրգուրա՛ վրան` գիրք է հայերէն…
Դարերէն հասած նամակ է քեզի»:
Եւ շարունակում էինք.
«Այսպէս է ասել գրեթէ մէկ դար առաջ, 1917-ին, այս աշխարհ մուտք գործած արուեստագէտը, ով ապրում եւ ստեղծում է մեր կողքին, անհաւատալի, սակայն իրաւ: Երբ մեզ առաջարկուեց վարել այս հանդիսութիւնը, երկմտեցինք` ինչպէ՞ս վերաբերուել. հանդիպել մեծն բանաստեղծին, իբրեւ մեզ հետ ապրող, անմիջական կապի մէջ մտնել նրա հետ, խօսել եւ այդ արդիւնքով մասնակցել երեկոյին, թէ` հեռանալ ժամանակից, նրա գործերը դիտել հեռուների տարածքից, առանց իրեն, եւ այդ ձեւով Ժագ բանաստեղծին նուիրաբերել իր ժագագրութեան պատառիկները: Ունէինք Ժագ Ս. Յակոբեանի հրատարակութիւններից հետեւեալները. «Ուլունքաշար»` 1983, «Հողաշնչում»` 1991, «Եօթնօրեայ մահ»` 1995, «Յիսուսահար»` 2001, «Անունը Նարեկ»` 2004, «Մայրատօն»` 2004, «Լիլոյշ Ա ՏոչորՄ` 2010:
Հատորներն ընթերցելուց յետոյ անմիջապէս առանձնացան խմբերն իրենց թեմաներով. Ժագ-անհատը, մայրը, հայ ժողովուրդը` իր Եղեռնով, ապրող հայրենիքը, աշխարհատարած սփիռքը ու այս ամէնը պսակող, հաւատացեալ-քրիստոնեայ հայը: Հանդիպեցինք նաեւ թեմաների նրբերանգներին: Անձամբ մեզ շատ հարազատ էր խորհրդային պետութեան մէջ իր հաւատը ծալած ու մէկ կողմ դրած հայրենադարձի հոգեվիճակը եւ նրա դարձի պատկերը Յակոբեանի «Եօթնօրեայ մահ», սպիտակեան վիպակում: Իսկ մի սփիւռքահայ բարեկամի հետ խօսելուց նա անմիջապէս մտաբերեց իրե՛ն հարազատ մի պատկեր` երբ սփիւռքում հայ գրագէտն իր ձեռքով յանձնում է իր զաւակին օտար դպրոց եւ հեռանում:
Որոշեցինք մեր պրպտումները մասնատել բաժինների` իբրեւ նախաբան հանդիսութեան իւրաքանչիւր ելոյթի, իսկ նորաստեղծ հատորները ամբողջութեամբ յանձնում ենք օրուայ բանախօսին (Գէորգ Պետիկեանին)` կրկնակի վերլուծումներից խուսափելու համար»:
Այժմ, երբ կեանքից հեռացել է մեր ժողովրդի պատմութիւնն իր գործերով վիմագրած բանաստեղծը, հոգու հանգստութիւն ենք զգում, որ գրեթէ առանց անձնական ծանօթութեան, միայն իր ստեղծագործութիւնների ընդմիջից ենք «մտերմացել» նրա հետ: Եւ այդ մտերմութեան մասին է, որ պիտի պատմենք ձեզ, ինչը պատմել էինք երեկոյի ընթացքում:
Բանաստեղծ Ժագ Յակոբեանը յատուկ երկիւղածութեամբ էջեր է նուիրել իր սիրելի մայրիկին` «… իր աշխատանքին քրտինքով մեծցուցած զաւակ մը ունէր ան, արդէն` տասնեօթամեայ, հօրմէ որբ, որ վառ պիտի պահէր տան ճրագը իր քիրտին իւղով: Իրարմով կ՛ապրէին անոնք»:
– Մա՛յր, երբ վրադ կը խորհիմ, մանուկ կ՛ըլլամ ես կրկին:
– Այբբենարան շրթներէդ ինծի հպա՛րտ ուսուցիր
Մեսրոպաշունչ քու լեզուն-հայակարկաչ մեղեդին…»:
Իսկ հայ մօրը նա ասում է.
«Հայ մայրը ինքզինքը դէմ յանդիման պիտի գտնէ հոգեւոր ու ազգային պարտականութեան մը միաժամանակ, որուն յանձնառութիւնը պիտի ստանձնէ ամենայն նուիրումով ու սիրով:
«Պարզ խօսքով, քու հայկակիդ եւ հայկուհիիդ առաջին հայկական դպրոցը եղիր: Հայերէնի իր առաջին գի՛րքը եղիր դուն»:
Բանաստեղծ Ժագ Ս. Յակոբեանը իր գործերի ընդմիջից կերտում է ի՛ր իսկ կերպարը.
«Մայրս կը պատմէր, թէ իր կուրծքերէն կախուեր եմ մինչեւ ուշ մանկիկութիւն… ինչ որ ա՛լ ամօթ էր խոշոր մանուկի մը… Որոշապէս ես ժառանգեր եմ իր գերզգայուն սիրտը:
Տասներկու տարեկան էի միայն եւ գէշ չէի գրեր կարծեմ… Ափսո՜ս, որ այդ տետրակներս կորսուած են անհետ ու… առյաւէտ.
– Եւ ուլունքնե՜ր դեռ` կեանքի գոյն
Կամ գոյն մահուան,
Բայց բոլո՛րն ալ հոգիի գոյն`
Լոյսով լեցուն
Եւ բոլորն ալ սրտո՛վս օծուն,
Որ հազար գոյն է, Ժագի գոյն…
– Դեռ ո՞վ կ՛ըսէ, թէ ես բնակիչն եմ
Օտար ափերու…
Ես ի՛նքս Հայաստան մըն եմ ոգեղէն,
Իմ սրտով հայու, լեզուովս հայերէն,
Որով ես կ՛երգեմ
Աստղերու տակ խորթ…
– Ես ԵՍ չեմ, ՄԵՆՔ եմ, գումարն հայ մարդոց…»
Բանաստեղծը գրում է.
«…Դուն մնացորդաց
Մը միշտ պահեցիր, թէեւ խոցոտուած,
Որ նոր սերունդի
Մը թարմ զանգուածն ան թթխմորէր
Եւ կացինահար կաղնին հայութեան
Կրկին ընձիւղէր արմատէն անմեռ:
– Փա՛ռք քեզի, Աստուած,
Արարի՛չ, Փրկի՛չ, պահպանի՛չ Հայոց,
Տէ՛ր հրաշագործ…»:
Հայ ժողովուրդ, Եղեռն, սփիւռք, հայրենիք, մի համադրութիւն, որի մասերն իրար շաղկապուած են չքանդուող, անքակտելի հանգոյցներով: Յակոբեանը գրում է.
«- Հողը չեմ տեսած. գուցէ չտեսնեմ:
– Սա հո՛ղը, հո՛ղը…
Մեր իրաւունքի անկի՛ւնը արդար…
– Մենք այսօր ՀՈՆ չենք:
Բայց եղեր ենք հոն:
Արմատները մեր սակայն
Կը մնան
ՀՈՆ` մեր քարերուն, մեր դարերուն մէջ,
Երակներու պէս հիւսուած հայ հողին…
– Սահմանները մեր հայկական
Հող չեն միայն:
… Սահման է հայ
Ամէն տեղ, ուր իր ղօղանջով
Կը թրթռայ լեզուն հայոց:
Ուր Կոմիտաս կը քնարէ
Ու կը պարէ`
Հայ սահման է անկորզելի:
– Մենք Հայութի՛ւն ենք անսահման,
Սահմանզա՛նց մենք Հայաստան:
– Թէեւ մենք հոս, թէեւ դուք հոդ,
Որչա՛փ հեռու,
Նոյնչա՛փ ենք մօտ
Մենք իրարու,
Զոյգ գագաթին պէս մասիսեան
Կը մնանք մէ՛կ
Ծագէ ի ծագ,
Մէ՛կ եռագոյն դրօշի տակ…
Ժագ Ս. Յակոբեանի «Եօթնօրեայ մահ», սպիտակեան վիպակում Գիւմրիի երկրաշարժի ժամանակ, իր զաւակը գրկում, շէնքի փլատակների տակ մնացած մայրը ունենում է իր վերադարձը դէպի Քրիստոս.
– Հողին վրայ
Հայրենիքին իր քրիստոնեայ,
Նոյնիսկ շուքին Էջմիածնի,
Դեռ տասնամի`
Մոռցեր էր ինք Աստուած, Յիսուս,
Բաներ անոյշ,
Զանոնք թաղեր ետին, հեռու,
Հին բուրգերու
Աւազին մէջ…
– Ծունկի՛ եկած իր հոգւոյն մէջ,
Ան կ՛աղօթէ
Վաղուց մոռցուած սուրբ երգ մը հին.
– Հայր մեր, որ յերկինս ես…
– Այս նորադարձ մայր հայուհին,
Ինչպէ՞ս գիտնար, որ փրկարար
Յոյսը արդէն պատասխանն էր…
Ինչպէ՞ս գիտնար` քո՛վն էր Աստուած…
Եւ Աստծոյ ներկայութիւնից ուժ ստացած, տեսնելով մթութեան մէջ փայլող մկրատը, նրա մէջ յղանում է մի միտք. պէտք էր կերակրել սովամահ եղող մանկիկին.
– Մկրատը պաղ
Ան կը մխէ անյապաղ
Բթամատի միսին մէջ չոր:
Ու մատն ըրած մայրական ծիծ,
Արինահոս պտուկն անոր
Կը զետեղէ
Ծարաւահիւծ ու հեւհեւուն շրթունքներուն…
Որ կը փակչին
Որ կը կառչին տզրուկի պէս.
– Ազիզ բալա,
Իմ արիւնը քեզ հալալ է…
Խմիր, ապրիր…
Եւ կը հասնեն փրկարար մարդիկ, եօթներորդ օրը.
– Այս Աստուածն է, որ հիմա
Կը յայտնուի դէմքովը մարդ,
… կը փութայ ազատելու
Մայր ու որդի մը քարեղէն
Ճիրաններէն
Ստոյգ մահու»:
«Յիսուսերգու» հեղինակը ունի իր հոգեւոր վերստին ծնունդը` 1948-ի օգոստոսի 1-ին, կիրակի օր մը, Գահիրէի մէջ (Եգիպտոս) եւ ունի Սուրբ Հոգիով իր մկրտութիւնը` 1950-ի օգոստոսին Մելպուռնի մէջ (Աւստրալիա), վկայագրած է բանաստեղծութեամբ.
«- Զի բո՛ւն կեանքի բուն տուիչին
Իր հանդիպած օրէն ասդին,
Ժագը կ՛ապրի, ու կեանքն իր պերճ
Յաւէտ չունի վախճան ու վերջ,
Զի ան կ՛ապրի կեա՛նքն Յիսուսի…
– Յաղթական եմ ես մահէն ներս ու դուրս,
Զի կեանք մը կ՛ապրիմ` անունը Յիսո՛ւս…
– Ո՛վ Աշխարհ, ո՛վ Դար, կը հաւատամ` կա՛մ…»
Ժագ Յակոբեան բանաստեղծը չէր վախենում մարմնական մահից. իր ապրած կեանքում միացել էր Արարչին եւ որեւէ աշխարհում` երկրային կամ երկնային, նա երանութեան մէջ էր.
«Աստուծոյ աչքին` նմանըս չկա՛յ,
Ժա՛գն եմ աննման:
– Ես չեմ ըսեր` «մնաք բարով» ո՛չ մարդերուն, ո՛չ բաներուն.
Զի Փրկչիս հետ, հաւատացէ՛ք, ե՛տ կը դառնամ, ես` փա՛ռք համակ,
Ու կը գոչեմ` «Ողջո՛յն, Երկի՛ր եդեմական, ողջո՜յն, նո՛ր Կեանք»:
Յարգելի՛ ընթերցող, մեր գրութիւնը դարձաւ ծաղկաքաղ` կազմուած ժագագրութեան պատառիկներից, որ թերեւս կարող է գրականասէր ընթերցողին տալ որոշ պատկեր` հանգուցեալ գրողի բանաստեղծական աշխարհի մասին:
