Վայրագութիւնը` Խաղերո՞ւ, Թէ՞ Զէնքերու Հետեւանք

Պատրաստեց՝ ՆԱՐԷ ԳԱԼԵՄՔԷՐԵԱՆ

Միայն օգոստոսին Միացեալ Նահանգներու զանազան շրջաններու մէջ զանգուածային սպանութիւններու քանի մը դէպքեր պատահեցան կրկին հրահրելով երկրին մէջ զէնքի վաճառքի վէճը: Ոմանք վայրագ շարժապատկերները, շարժուն գծանկարները եւ վիտէօ-խաղերը մեղադրեցին, ուրիշներ` երկրին մէջ զէնքի վաճառքը: Այս հարցը բնականաբար յաճախ կ՛արծարծուի, սակայն արմատական լուծումներ չեն գտնուիր: «Ուաշինկթոն Փոսթ» թերթը քանի մը յօդուածներով վերջերս անդրադարձաւ այս կենսական խնդիրին:

Ն.

Ի՞նչ կրնանք սորվիլ վիտէօ-խաղերու վայրագութենէն

Միացեալ Նահանգներու զանազան շրջաններու մէջ կրակոցներու պատճառով զանգուածային սպանութիւններէն ետք, նախագահ Տանըլտ Թրամփ մեղադրեց վիտէօ-խաղերը, որոնք, ըստ նախագահին, «կը փառաւորեն վայրագութիւնը մեր հանրութեան մէջ»:

Ասիկա հին կրկներգ մըն է, իսկ խաղերը պատրաստողները եւ իրենց դաշնակիցները կը հակադարձեն` փաստեր մատնանշելով: «Մենք չունինք փաստեր, որոնք կը հաստատեն վիտէօ-խաղերու եւ վայրագութեան միջեւ կապը, ու թէեւ կարգ մը ուսումնասիրութիւններ գտած են առնչութիւններ վիտէօ-խաղերու եւ յարձակողականութեան միջեւ, որ տարբեր է վայրագութենէն, ազդեցութիւնը շատ թեթեւ է»:

Մինչ ուսումնասիրութիւնները նշանակութիւն ունին, վէճին այս գիծը կարեւոր կէտ մը կ՛անտեսէ: Թէեւ կարգ մը վիտէօ-խաղեր անփոյթ, առանց մտածելու վայրագ են, բազմաթիւ ուրիշներ   վայրագութիւնը կ՛ուսումնասիրեն նրբերանգով, անիկա զետեղելով ընկերային պարունակի մէջ եւ խաղացողներուն առիթ տալով յայտնաբերելու բարոյական առեղծուածներ, որոնք բնաւ պիտի չդիմագրաւեն իրական կեանքին մէջ:

Արուեստի այլ ձեւերու նման` խաղալը պատմութիւն պատմելու միջոց մըն է, որ կ՛արտացոլացնէ եւ կը քննադատէ հանրութիւնը, որուն մէջ մենք կ՛ապրինք: Անոր յատուկ ուժը կը գտնուի այն խորապէս մխրճուած փորձին մէջ, որ ան կ՛առաջարկէ համեմատաբար այլ լրատուամիջոցներու` խաղացողներուն կարելիութիւն տալով անմիջականօրէն ազդել զիրենք շրջապատող աշխարհին վրայ:

Երբեմն ատիկա կը նշանակէ քննարկումներով եւ նրբերանգներով ուսումնասիրել զանազան կարգաւորումներ, նկարագիրներ եւ տրամաբանութիւններ, որոնք վայրագութիւն կը հրահրեն:

Շատ ժողովրդային «Grand Theft Auto IV»-ին մէջ, վերջերս ներգաղթեալ Նիքօ Պելիչ  հրապուրուեցաւ աշխատելու իբրեւ վարձկան զինեալ, հակառակ այն հանգամանքին, որ ան Եւրոպայի մէջ նման կեանքէ մը խոյս տուած էր: Եթէ ատիկա ինքնին ուժգին ընկերային մեկնաբանութիւն չէր, ողբերգութիւնը յանցաւոր ներգրաւուածութեան, ի վերջոյ, կը յանգեցնէ իր զարմիկին մահուան կամ անոր վիպական հետաքրքրութեան` կախուած խաղացողի ընտրութենէն:

«Uncharted» շարքը կը քննադատէ գանձեր որոնող Նաթան Տրէյքսի հետզհետէ աւելի կործանարար յաճախանքը իր կտակին հետ` իր եւ իր սիրելիները վտանգող մասնագիտութենէն հրաժարելու անկարողութեամբ: «Uncharted 4: A Thief՛s End»-ին մէջ խաղացողները քառակուսի կը տեղաւորուին Տրէյքի ներքին տագնապին կեդրոնին մէջ` պառակտուած իր  վերջին փախուստի յուզմունքին եւ կնոջ ուղղակի ստելու մեղքին միջեւ: Խաղին ընթացքը կը մղէ խաղացողները զգալու, թէ ի՛նչ կը զգայ Տրէյք եւ` աւելի լաւ պատկերացում կազմելու այն մոլուցքին մասին, որ նախապէս անոր ստիպած էր պաղիլ, օտարանալ կնոջմէ եւ յանգեցուցած էր առեւանգելու իր դաստիարակն ու հայրը:

Մինչ որոշ խաղեր կ՛օգտագործեն այդ բարոյական երկընտրանքները` հիմնականին մէջ ծրագիրը, դաւը յօրինելու համար, միւսները արմատաւորուած են բարոյականութեան բարդ համակարգերու մէջ, որոնք կ՛առաջնորդեն իրենց խաղային հոլովոյթը: Այս խաղերը մարդիկը կը դնեն շարք մը դժուար որոշումներու եւ պահանջներու առջեւ, երբ անոնք կը քննարկեն այն հանգամանքները, որոնք  կը յօրինեն իրենց իրականացնելիք վայրագութիւնները: Բարոյականութեան ամէնէն հետաքրքրական համակարգերը հեռու են բարիի եւ չարի պարզունակ երկուութենէն եւ կ՛երաշխաւորեն, որ խաղացողները զգան իրենց ընտրութեան հետեւանքները:

«Heavy Rain» հոգեբանական արկածախնդրական խաղաշարքին մէջ խաղացողներուն յանձնարարուած է որսալ մարդասպանը,  որ կ՛առեւանգէ եւ կը խեղդէ երիտասարդ տղաներ: Խաղին մէջ չորս կերպարներէն մէկը առեւանգուած երեխայի մը հայրն է, որ իր տղան փրկելու համար նշանակուած մարդասպանին կողմէ պէտք է ենթարկուի փորձութիւններու, ներառեալ` կատարէ պահանջ մը, որ խաղացողը սպաննէ մարդ մը, որ կասկածելի չէ: Խաղը 17 տարբեր աւարտներ ունի` ոճրագործը ձերբակալելէն, պատանդ բռնուած զաւակը ազատագրելէն, մինչեւ ամբողջական ձախողութիւն:

Մինչ «Heavy Rain»-ը թոյլ կու տայ դիտողներուն կատարելու իրենց ընտրանքները` ըստ իրենց դաւանած արժէքներուն, առանց զանոնք թեթեւօրէն մղելու դէպի որոշ ուղղութիւն մը, այլ խաղեր իրենց բարոյագիտական շրջանակները ունին եւ կը փորձեն քաջալերել խաղացողները որդեգրել զանոնք:

Խաղի կերպարը «Undertale»-ին մէջ երեխայ մըն է, որ ինկած է ընդյատակեայ շրջանակի, վայրի մը մէջ, կղզիացած աշխարհ մը, ուր կ՛ապրին հրէշներ, որոնք աքսորուած են երկրագունդէն, մարդոց հետ պատերազմէն ետք: Հրէշներու հետ տեսիլքներու բախումները կրնան լուծուիլ` կռուելով կամ գթալու միջոցով, եւ խաղի ձեւաւորումը կը քաջալերէ խաղացողները` ընտրելու խաղաղ միջնորդութիւնը: Ասիկա կրնայ ըլլալ յատկապէս դժուար ընտրութիւն, երբ խաղացողը կ՛ելլէ դէմը հակառակորդին, ինչպիսին է Ունտին, պահակ մը, որ կը փորձէ խաղացողին հրահրել ֆիզիքական դիմակայութեան մէջ: Բայց խաղը մեզ կը խրախուսէ քննարկել` ինչպէս հակազդել հակամարտութեան, յատկապէս լուսանցքայնացած հասարակութիւններու հանդէպ մեր վերաբերմունքի ծիրին մէջ:

Եւ «Fallout: New Vegas»-ը կը տեղադրէ բարոյական համակարգերու հետաքրքրական առանցք մը` օգտագործելով չափանիշներ, որոնք կը չափեն խաղացողին հեղինակութիւնը եւ անխուսափելի հետեւանքը` ատոնք լարուածութեան մէջ դնելով: Գերազանցօրէն տեղադրուած յետյայտնութենական Նեւատային մէջ (post-apocalyptic Nevada), խաղը կը ներկայացնէ պատերազմող խմբակներ: Հակամարտող կողմերու սպաննող անդամները կրնան աւելցնել խաղացողին անխուսափելի հետեւանքին գիտակցումը: Սակայն մեր հասարակութեան ահռելիօրէն ճշգրիտ արտացոլման պարագային, ատիկա  անշուշտ  կը բարելաւէ ձեր հեղինակութիւնը ձեր դաշնակիցներուն հետ, որովհետեւ  դուք բռնութիւն կը կիրարկէք անոնց շահերուն համապատասխանող եղանակներով:

Ոչ մէկ այլ միջոց իր լսարանին կու տայ նոյն կարելիութիւնը ուղղակի պայքարելու, թէ ինչպէ՛ս մենք կ՛արդարացնենք բռնութիւնը:

Եթէ մենք կ՛ուզենք, որ ամերիկացիները լրջօրէն մտածեն այս նիւթին մասին, աւելի լաւ կ՛ընենք, եթէ մեզմէ շատեր վիտէօ-խաղեր խաղան:

Ո՛չ Պարո՛ն Թրամփ, Զէնքերն Են
Զանգուածային
Սպանութիւններու Պատճառը

Էլ Փասոյի եւ Օհայոյի մէջ 3 եւ 4 օգոստոսին տեղի ունեցած զանգուածային սպանութիւններէն ետք, պահ մը նախագահ Թրամփ յոյս ներշնչեց, որ ինք պիտի ցնցէ Հանրապետական կուսակցութիւնը, որպէսզի մեղմացնեն զէնքի հսկողութեան ամէնէն ժողովրդային եւ ակներեւ միջոցներուն դէմ դրուած արգելքները:

Օգոստոսի սկիզբը տեղի ունեցած զանգուածային սպանութիւններէն ետք, Թրամփ իր Թուիթըրի էջին վրայ գրեց, որ ինք կողմնակից է «նախադրեալներու ուժեղ ստուգումներու, որպէսզի այս ողբերգական դէպքերէն ծնի լաւ, եթէ ոչ` ՄԵԾ, բան մը»:

Շուտով նախագահը սկսաւ տեղի տալ, նահանջել: Ան կարդաց ճառ մը, որ ուղղուած էր մտային առողջութեան խնդիրներուն, վայրագ վիտէօ-խաղերուն եւ համացանցին` ատոնք նկատելով զէնքի վայրագութեան աճող արիւնալի մշակոյթի հիմնական գործօնները: «Մտային հիւանդութիւնը եւ ատելութիւնը կը քաշեն հրացանի բլթակը», ըսաւ Թրամփ:

Բայց մտային հիւանդութիւնը եւ ատելութիւնը ամբողջ աշխարհին մէջ գոյութիւն ունին, ինչպէս` վիտէօ-խաղերը: Յաճախակի զանգուածային սպանութիւնները յատուկ են Միացեալ Նահանգներուն: Պատճառը զէնքերն են, մասնաւորաբար` կիսաինքնաշխատ (semiautomatics):

Միացեալ Նահանգներու համար յատուկ է զանգուածային սպանութիւններ կատարելու միջոցներու մատչելիութիւնը:

Քոնկրեսը վերջին տարիներուն վաւերացուց մտային հիւանդութիւններու քաղաքականութիւնները: Ուսումնասիրութիւնը փոքր առնչութիւն ցոյց կու տայ վիտէօ-խաղերու մէջ գտնուող վայրագութիւններուն եւ իսկական կեանքին միջեւ:

Համացանցը կրնայ արագացնել ծայրայեղականութեան տարածումը, սակայն չի կրնար ստեղծել ծայրայեղականութիւն: Աւելին պէտք է կատարուի այս գծով: Բայց կարեւոր փոփոխելին զէնքերու մատչելիութիւնն է:

Թրամփ վերահաստատեց իր զօրակցութիւնը մէկ զէնքի առնչուած միջոցառումին, այսպէս կոչուած` ահազանգի օրէնքներու, որոնք թոյլ պիտի տան դատաւորներուն հրահանգելու հրացաններու ժամանակաւոր գրաւումը այն մարդոցմէ, որոնք կը ներկայացնեն անխուսափելի վտանգներ իրենց եւ ուրիշներուն համար:

Եթէ նախագահը իսկապէս լոպիինկ ըրած ըլլար Հանրապետական կուսակցութեան մէջ, որպէսզի հետեւի ասոր, ատիկա լաւ քայլ մը պիտի ըլլար:  Թէեւ զէնքի կողմնակից խումբերը կը կշտամբեն այնպիսի միջոցներ, ինչպիսիք են զէնքի բռնագրաւման միջոցները` առանց պատշաճ ընթացակարգի, դատաւորները վերջին որոշումը կու տան էական սպառնալիքներու ապացոյցներու հիման վրայ:

Այն նահանգները, որոնք կիրարկած են ահազանգի օրէնքները, վերջերս նշմարած են անձնասպանութեան արգելք հանդիսանալու հոլովոյթին մէջ բացայայտ յառաջդիմութիւն: Առնուազն մէկ զանգուածային սպանութիւն կանխոած է` ահազանգի օրէնքներուն շնորհիւ:

Բայց Թրամփ սովորութիւն ունի զէնքի հիմնական հսկողութեան մասին մեծ խօսելու` բայց չկարենալով հետեւիլ ատոր: Եւ նոյնիսկ այս պարագային, եթէ ան կը զարմացնէ, ահազանգի նոր օրէնք մը անբաւարար պիտի ըլլայ: Նախագահին  առաջին բնազդային արձագանգը` դաշնակցային նախադրեալներու ստուգումները խստացնելու համար, ճիշդ էր: Բոլոր հրացաններու վաճառքը եւ փոխանցումները պէտք է ենթակայ ըլլան ստուգումներու, բոլո՛րը, ոչ միայն ոմանք, ինչպէս է պարագան ներկայիս: Ճեղքը, փախուստի ճամբան, որ արտօնեց Չարլեսթընի եկեղեցւոյ ոճրագործին զէնքեր ձեռք ձգել, պէտք է փակուի: Եւ բարձրորակ զէնքերը, ինչպիսիք են զանգուածային սպանութիւններուն օգտագործուած զէնքերը,  որոնք զինեալներուն թոյլ կու տան հնձել զոհերը, պէտք է արգիլուին: Այսուհանդերձ, Քոնկրեսը օրինագիծեր ընդունեց նման բաներ ընելու համար, Թրամփի վարչակազմը ընդդիմութիւն ցոյց տուաւ, եւ կը թուի, որ հանրապետական ծերակոյտը հետաքրքրուած չէ:

Վիտէօ-խաղերու մասին ոչ մէկ խօսակցութիւն կրնայ շեղել այն փաստէն, որ Միացեալ Նահանգներու զէնքի մասին օրէնքները մեծ, մահացու խնդիր են:

Զանգուածային սպանութիւններու զոհերու համար ոչ մէկ  համակրանք կը փոխէ այն փաստը, որ երկրի վախկոտ հանրապետական ղեկավարները չեն կրնար ատոր դիմել:

Միացեալ Նահանգներու Մէջ Զանգուածային
Սպանութիւններու 71 Զոհ`
Յունուարէն Օգոստոս Ամիսներուն

31 օգոստոս, Օտեսա, Թեքսաս – 7 զոհ, 21 վիրաւոր
4 օգոստոս, Տէյթըն, Օհայօ – 9 զոհ, 27 վիրաւոր
3 օգոստոս, Էլ Փասօ – 22 զոհ, 26 վիրաւոր
28 յուլիս, Կիլրոյ, Քալիֆորնիա – 3 զոհ
6 յուլիս, Ս. Լուիզ, Միսուրի – 3 զոհ
8 յունիս, Ուայթ Սուան, Ուաշինկթըն – 5 զոհ
31 մայիս, Վըրճինիա – 12 զոհ
15 փետրուար, Օրօրա, Իլինոյ – 5 զոհ
23 յունուար, Սեպրինկ, Ֆլորիտա – 5 զոհ