ԱՐՏԱՇԷՍ ՇԱՀՊԱԶԵԱՆ
Գրեթէ ամէն օր լրատուական աղբիւրներից տեղեկանում ենք փտածութեան բնոյթի յանցագործութիւնների բացայայտման, համապատասխան քրէական գործերի յարուցման մասին: Փաստը, բնականաբար, վկայում է այն մասին, որ փտածութեան մեր երկրում չի վերացել, չնայած որ այդ մասին, իշխանութեան ղեկը ստանձնելուց շատ չանցած, յայտարարեց երկրի նոր վարչապետը: Աւելի՛ն. հրապարակուող փաստերը վկայում են ընդամէնը երեւոյթի գոյութեան մասին, իսկ ինչպիսի՞ք են դրա ծաւալները, մենք դեռ չգիտենք:
Մանաւանդ որ իշխանափոխութիւնից եւ նոր իշխանութեան «սահմռկեցուցիչ» սպառնալիքներից յետոյ տրամաբանական կը լինէր, որ այս բնոյթի յանցագործութիւնների մէջ ներգրաւուողները գործէին շատ աւելի զգուշօրէն: Չնայած դրան` պարբերաբար լսում ենք նմանաբնոյթ յանցագործութիւնների բացայայտումների մասին:
Յուլիսի 17-ին, օրինակ, տեղեկատուութիւն հրապարակուեց այն մասին, որ սոյն թուականի առաջին կիսամեակում Սիւնիքի մարզում յարուցուել է փտածութեան բնոյթի 18 քրէական գործ: Մէկ մարզի օրինակն, ի հարկէ, որպէս վիճակագրական օրինաչափութիւն չի կարող դիտարկուել ողջ երկրի համար, սակայն որոշակի միտումներ բացայայտում է եւ արժէ հպանցիկ անդրադառնալ դրանց:
Տեղեկատուութիւնից պարզւում է, որ 18 յանցագործութիւններից 11-ը իրականացուել են պետական եւ տեղական ինքնակառավարման համակարգերում, մնացածից 4-ը ընկերային ապահովութեան, մէկական` կրթութեան, անտառների պահպանութեան եւ ջրօգտագործման զգայուն եւ, աւանդաբար փտածութեան յանցագործութիւնների ռիսքեր պարունակող ոլորտներում: Դարձեալ խուսափելով նախորդող նոյն ժամանակահատուածի յանցագործութիւնների հետ քանակական համեմատութիւնից` արձանագրենք, որ դրանց բնոյթը կարծես թէ մնացել է նախկինը:
Քանակական համեմատութեան հնարաւորութիւն ունենք աւելի ներքեւում` կարդալով, որ` «Նոյն ժամանակահատուածում քրէական հետապնդման մարմինների վարոյթում քննուել են փտածութեան բնոյթի 38 քրէական գործեր` նախորդ տարուայ նոյն ժամանակահատուածի 31-ի փոխարէն»: Այս թուերը մեզ յուշում են, որ նախորդ իշխանութեան օրօք էլ եղել է որոշակի պայքար փտածութեան դէմ, որի արդիւնքները նոյնպէս լայնօրէն լուսաբանւում էին, բայց դրանք, աւելի շուտ քարոզչական արժէք ունէին, քան թէ հետապնդում էին երեւոյթը արմատախիլ անելու նպատակ: Այդպիսին լինելու համար պատժիչ գործողութիւնները պէտք է ուղեկցուէին համալիր միջոցառումներով եւ համակարգային բարեփոխումներով, որոնք կ՛ընդգրկէին իրաւական, ընկերային, տնտեսական եւ այլ ոլորտներ` միտում ունենալով հարուածելու քաղցկեղի պէս հասարակական-պետական կեանքը շօշափուկների մէջ առած երեւոյթի արմատներին: Նոյնը կարելի է հաստատել նոր իշխանութեան դէպքում: Ի դէպ, այս պայքարի անկեղծութեան ու վճռակամութեան մասին է վկայում նաեւ այն փաստը, թէ յանցագործութիւնների բացայայտման գործընթացը որքանով վեր կը բարձրանայ ու կը թակի բարձրագոյն իշխանութեան դռները, որոնց ետեւում տրամաբանօրէն ու օրինաչափօրէն սկսում են «հոտել ձկների գլուխները»: Բայց անցնենք առաջ:
Հիմա փորձենք հասկանալ` ինչի՛ վրայ էր հիմնուած վարչապետի վերոնշեալ պատասխանատու յայտարարութիւնը, եւ որքանով էր այն հիմնաւորուած: Ինչի՞ վրայ էր հիմնուած` կարծես թէ պարզ է, մանաւանդ` գրեթէ մէկ տարի անց: Պարոն վարչապետը խոստանում էր, որ իր խմբակը ազնիւ է աշխատելու եւ սպառնում էր, թէ մեղանչողներին կը փռի ասֆալթին ու կը ծեփի պատերին: Չեմ հաշուել քանիսին է այդպէս դաժանօրէն պատժել, բայց փաստ է, որ փտածութիւնը վերացած չէ, եւ աւելի՛ն, դրա մէջ թաթախուած լինելու կասկածներ կան նաեւ բարձրագոյն պաշտօնեաների վերաբերեալ: Իսկ այն միջոցառումներն ու գործընթացները, որոնք պէտք է իրապէս վերացնէին երեւոյթը ծնող պատճառները, եւ որոնց մասին նշուեց վերեւում, ի հարկէ չեն իրականացուել եւ տեղի չեն ունեցել: Եւ այս փաստը անհրաժեշտ է մատնանշել ոչ թէ պարզապէս արձանագրելու համար վարչապետի բազմաթիւ պատասխանատու յայտարարութիւններից եւս մէկի անհիմն լինելու իրողութիւնը, այլ` փաստելու համար, որ պատճառը վերացնելու փոխարէն` մարդիկ ընկած են հետեւանքների ետեւից: Ընդ որում` ընտրովիութեան սկզբունքով: Ակնյայտ է, որ նոր իշխանութիւնը գայթակղուած է, որքան կարելի է շատ դատական գործեր յարուցելու կրքով, բայց երբ պէտք է նոյնքան եռանդով լծուի, օրինակ, ընկերային-տնտեսական իրավիճակի բարեփոխմամբ, երկրի ներքին մթնոլորտի առողջացմամբ, առանց որի` տապալուած են ներդրումների մասին նախընտրական շռայլ խոստումները, տեսանելի չէ: Փտածութեան երեւոյթի պարզ ու մատչելի բացատրութիւններից մէկը բանաձեւում է. «Փտածութեան անձնական կամ այլ շահադիտական նպատակով, տարբեր ձեւերով արտայայտուած (գործողութեամբ կամ անգործութեամբ) ի պաշտօնէ տրուած իշխանական լիազօրութիւնների չարաշահումն է: Փտածութիւն, որպէս վստահուած իշխանութեան չարաշահում, ունի մի շարք դրսեւորումներ եւ բազում «նրբերանգներ», որոնցից են կաշառակերութիւնը` կաշառք ստանալը, տալը, կաշառքի միջնորդութիւնը, կաշառքի շորթումը, հովանաւորչութիւնը, պաշտօնական դիրքի կամ կապերի չարաշահումը, պաշտօնական լիազօրութիւնները չարաշահելը կամ անցնելը, պաշտօնական կեղծիքը, պաշտօնական դիրքի օգտագործմամբ պետական սեփականութեան իւրացումն ու վատնումը, ինչպէս նաեւ` պաշտօնէական այլ չարաշահումները»: Հիմա անդրադառնանք, թէ արդեօ՞ք ամէն օր չենք լսում տարբեր փաստերի մասին, որոնք փտածութեան դրսեւորումներ են` ըստ վերաբերեալ իրաւական որակումների: Պարոն վարչապետը իր շուջը չի՞ նկատում, օրինակ, երեւոյթներ, որոնք այլ բան չեն քան` հովանաւորչութիւնը, պաշտօնական լիազօրութիւնների, դիրքի կամ կապերի չարաշահումը, պաշտօնական կեղծիքը եւ այլն: Թեմային առնչուող եւս մէկ հարցի մասին: Փտածութեան, պետական սեփականութեան իւրացումների ու թալանի բացայայտումից յետոյ իշխանութիւնը իւրատեսակ մէկ մօտեցում է դրսեւորում երբեմն` պատժական տնօրինումների փոխարէն մեղաւորներին պարտադրել (կամ առաջարկել) իւրացուած, անօրինական ճանապարհով ձեռք բերուած գումարները վերադարձնել պիւտճէ եւ ազատուել պատասխանատուութիւնից: Ի դէպ, վարչապետի տիկինը ժամանակին մէկ այլ առաջարկ արեց` դրանք փոխանցել իր տնօրինած բարեգործական հիմնադրամին: Եթէ սա պատժի ձեւ է, ապա` իւրօրինակ ձեւ, որը նաեւ փողերի լուացում է յիշեցնում: Գուցէ նաեւ ոմանց համար խրախուսիչ ելք նկատուի. կարելի է, օրինակ, գողանալ, իւրացնել, իսկ բռնուելու պարագայում` վերադարձնել: Քրիստոսի թուարկութեան առաջին դարի հռոմայեցի կայսր Վէսպասիանը հարկ էր սահմանել հասարակական զուգարանների վրայ եւ հիմնաւորել էր, որ` «Փողերը հոտ չեն արձակում»: Թեւաւոր խօսքի վերածուած այս արտայայտութիւնը չէ՞ որդեգրուած այս դէպքում` որպէս գործելակերպ: Կրկին վերադառնալով հիմնական թեմային` անդրադառնանք գլխաւոր հետեւութեանը. եթէ ցանկանում ես արմատական ու համակարգային բարեփոխումներ իրականացնել երկրում, ապա անհրաժեշտ է կատարել համարժէք արմատական ու համակարգային քայլեր, այլապէս այս րոպէական քարոզչական ազդեցութիւններ առաջացնող միջոցառումները, զգայացունց յայտարարութիւնները վաղ թէ ուշ բացայայտելու են իրենց սնանկութիւնը, ինչպէս` օճառի յօդս ցնդող պղպջակներ:
