ԳԷՈՐԳ ԱՂՋԱՅԵԱՆ
Մեր պատմական հայրենիքում կատարած իմ բազմաթիւ շրջագայութիւնների ընթացքում մեր հին եկեղեցիների աւերակներում ականատես եմ եղել ողբերգական եւ տարածուած տեսարանի. եկեղեցիները վերածուել են գոմերի, մզկիթների կամ ամբողջովին քանդուած են: Խիստ հազուադէպ այլ դէպքեր էլ են պատահում:
2013 թ., երբ ճանապարհորդում էի Մալաթիայից դէպի Կեսարիա, առիթ ունեցայ կանգ առնելու Կիւրինում: Մինչեւ Հայոց ցեղասպանութիւնը Կիւրին քաղաքը, որը գտնւում է Սեբաստիա նահանգում, բազմաթիւ հայերի բնօրրանն էր. որոշ տուեալներով` հայերի թիւն այնտեղ հասել է 10.000-ի:
Յայտնի է, որ Կիւրինում եղել են չորս առաքելական, երկու կաթոլիկ եւ երեք բողոքական եկեղեցիներ: 2013 թ. եկեղեցիներից մէկի աւերակները դեռ վեհաշուք էին, չնայած` եկեղեցին անպաշտպան էր մնացել: Եկեղեցու տարածքում գտնուող մի շարք պատմական շէնքեր վերանորոգուել էին: Քաղաքապետարանի ներկայացուցիչները նշեցին, որ իրենք ցանկանում են վերանորոգել նաեւ հայկական եկեղեցին:
Ենթադրւում է, որ եկեղեցին եղել է առաքելական Սուրբ Աստուածածին եկեղեցին, որը կառուցուել է 1810-15 թթ., թէեւ ոմանք համարել են, որ այն կաթոլիկ եկեղեցի է:
Սուրբ Աստուածածին եկեղեցու նկարագրութիւնը շատ է համապատասխանում եկեղեցու ներկայիս կառուցուածքին: Եկեղեցին գտնւում է Ուլու մզկիթի (Ուլու ճամի) մօտ, որն ունի պատարագ մատուցելու համար նախատեսուած երեք սեղան եւ մուտքի լայն սրահ` արեւմտեան հատուածում: Եկեղեցում կան բարձր սիւներ, բայց գմբէթ չկայ:
1915 թ. յետոյ եկեղեցին գործել է որպէս բանտ, պահեստ եւ շարժապատկերի սրահ: Վերանորոգման գլխաւոր նպատակը եղել է այն, որ եկեղեցին մզկիթի կամ մշակութային կեդրոնի վերածեն:
Երկու շաբաթ առաջ ես կրկին անցայ Կիւրինով եւ տեսայ եկեղեցին: Այն գտնւում է վերականգնման փուլում, եւ երեւում է, որ այնտեղ աշխուժ շինարարական աշխատանքներ են արւում: Այդ պատճառով անհնար էր մտնել եկեղեցի, բայց ես մի քանի լուսանկար արել եմ:
Վեց տարի առաջ` իմ առաջին այցի ժամանակ, լուսանկարեցի Սիմոն Թերճանեանի տապանաքարը` 1894 թէ սեպտեմբերի 7 ամսաթուով: Ցաւօք, այն այլեւս եկեղեցու տարածքում չէր, բանուորները չգիտէին, թէ ի՛նչ է պատահել քարի հետ: Միակ յոյսս այն է, որ շինարարութեան սկսուելուց առաջ, ապահովութեան համար, այն տեղափոխել են մէկ այլ վայր: Սակայն փորձը ցոյց է տալիս, որ աւելի հաւանական է, որ քարը ոչնչացուել է:
Ոմանք կարող են մխիթարութիւն համարել եկեղեցու վերանորոգումը` ի տարբերութիւն Թուրքիայում գտնուող բազմաթիւ այլ եկեղեցիների: Սակայն դա դեռ բաւարար չէ: եթէ եկեղեցին վերածուելու է մշակութային կեդրոնի, ապա պէտք է արտացոլի նաեւ եկեղեցու մշակոյթը` Կիւրինի հայերին: ես չեմ կարող ասել` արդեօք Կիւրինում հայեր մնացե՞լ են, թէ՞ ոչ, սակայն հաւանականութիւնը մեծ է, որ այնտեղ հայեր կան: Նրանք պէտք է զգան, որ եկեղեցին իրենց տունն է, մի վայր, որտեղ կարող են հաւաքուել, սովորել եւ միւսներին տեղեկացնել, որ հայկական ներկայութիւն կայ այդ տարածքում, այդ քաղաքում: Կան բազմաթիւ սկզբնաղբիւրներ, որոնք կեդրոնի միջոցով կարող են դա հնարաւոր դարձնել, ինչպէս, օրինակ, 800 էջանոց «Կիւրինի պատմագիրք»-ը [1974, Պէյրութ, «Սեւան փրես», 1974 թ.].
Ես չեմ ձեւացնի, թէ այս առաջարկը լուծում է այդ խնդրին, բայց դա աւելի լաւ է, քան` զբօսաշրջութիւնը զարգացնելու համար իրենց պատմական հայրենիքը տեսնելու եկած հայերից տոլարներ շորթելու շնական փորձերը: Կան հայեր, որոնք ապրում են մեր հայրենիքում, եւ հայկական մշակութային վայրերը վերակառուցելու ցանկացած աշխատանք պէտք է արտացոլի հայերի պահանջները:
https://armenianweekly.com/2019/06/27/the-many-lives-of-a-church-in-gurin/
Անգլերէնէ Թարգմանեց ԱՆԻ ՄԵԼՔՈՆԵԱՆԸ
Akunq.net € :
