Կրօնական Խորհրդանիշները` Խնդրոյ Առարկայ

Պատրաստեց՝ ՆԱՐԷ ԳԱԼԵՄՔԷՐԵԱՆ

Կրօնի` խղճի ազատութիւնը մարդկային տարրական իրաւունքներէն է: Մեր պարագային, անկարելի է ազգը եւ կրօնը իրարմէ բաժնել: Սակայն արեմտեան իբր թէ ազատատենչ երկիրներ ազգային եւ կրօնական պատկանելիութիւնները կարծես` թէ վտանգաւոր կը նկատեն` ժողովրդավարութեան քողին տակ նսեմացնելով, չէզոքացնելով ատոնք: Այլ հարց է, որ  կրօնական խորհրդանիշները ներքնապէ՞ս, թէ՞ արտաքնապէս պէտք է կրել:

Ն.

Ինչո՞ւ Քաղաքական Գործիչի Մը Հետ
Մալալայի Այս Նկարը Քննադատուած Է

Քեպեքի կրթութեան նախարարը քննադատուեցաւ կրթութեան արշաւի նախաձեռնած Մալալայ Եուսաֆզայի հետ նկարուելուն համար:

Նոպէլեան մրցանակակիրը, որ կը կրէ  լաչակ, իրաւունք պիտի չունենար քանատական այդ նահանգին մէջ ուսուցանելու:

Քեպեք վերջերս հաստատեց վիճայարոյց օրէնք մը` արգիլելով քաղաքացիական ծառայութեան կարգ մը  պաշտօնեաներու, ներառեալ ուսուցիչներու, կրօնական խորհրդանիշներ կրել:

Ժան-Ֆրանսուա Ռոպերժ ըսաւ, որ օրիորդ Մալալայի հետ քննարկած է կրթութեան եւ միջազգային զարգացման առնչուող հարցեր:

Մալալայի գլխուն 2012-ին կրակած են Թալեպան շարժումի զինեալները, որովհետեւ ան յանդգնած էր դպրոց յաճախել: Այդ թուականէն ան միջազգայնօրէն ճանչցուած դէմք մը եղաւ աղջիկներու ուսման իրաւունքի նպատակով  արշաւ նախաձեռնելուն համար:

Յունիսին Քեպեք վաւերացուց աշխարհիկութեան օրէնսդրութիւն, որ կ՛արգիլէ քաղաքացիական ծառայողներուն, «հեղինակութեան» դիրքերու մէջ, աշխատելու ժամանակ կրելու խորհրդանիշներ, ինչպէս փաթթոց, լաչակ եւ այլն: Այս օրէնքը կը վերաբերի` դատաւորներու, ոստիկաններու, պետական պաշտօնատարներու, ուսուցիչներու եւ այլ քաղաքացիական պաշտօնեաներու:

Աշխարհիկութեան օրէնքը բողոքներ հրահրեց եւ բազմաթիւ բանավէճեր` նահանգին մէջ:  Օրէնքին կողմնակիցները կ՛ըսեն, որ ատիկա տրամաբանական քայլ մըն է, որ կը տանի Քեպեքի մէջ եկեղեցւոյ եւ պետութեան անջատման:

Մինչ օրէնքը չ՛առանձնացներ որոշ կրօն մը, քննադատները կը պնդեն, որ ատիկա խտրական է, եւ կ՛ըսեն, որ անարդարօրէն կը թիրախաւորէ նահանգին մէջ իսլամ կիները, որոնք լաչակ կամ փաթթոց կը կրեն:

Առցանց մեկնաբանութիւններ ընողներէն ոմանք նախարարը կեղծաւոր անուանեցին օրիորդ Մալալային հետ նկարուելուն համար: Ռոպերժ, որ տեսակցեցաւ Մալալայի հետ, Ֆրանսայի մէջ, պաշտպանեց օրէնքը, երբ Թուիթըրի վրայ իրեն հարցուցին, թէ ի՞նչ պիտի պատասխանէ, եթէ Մալալայ ուզէ ուսուցանել Քեպեքի մէջ:

«Ես վստահաբար անոր պիտի ըսեմ, որ ատիկա մեծ պատիւ մը պիտի ըլլայ, եւ թէ Քեպեք, ինչպէս` Ֆրանսայի պարագային, եւ` այլ բաց, հանդուրժող երկիրներու մէջ, ուսուցիչները չեն կրնար կրօնական խորհրդանիշներ կրել  իրենց աշխատանքի ընթացքին», ըսաւ ան:

Քեպեք. Քաղաքացիական Պաշտօնեաները
Կրնա՞ն Կրօնական Խորհրդանիշներ Կրել

Տասնամեակէ մը ի վեր Քեպեքի մէջ բանավէճի նիւթ է պետական աշխարհիկութեան հաստատումը եւ ատոր տրամաբանական պատշաճեցումը` քանատական այդ նահանգին մէջ: Այժմ վաւերացուած է նոր օրէնք մը, որ կ՛արգիլէ քաղաքացիական ծառայողներուն «հեղինակութեան, պատասխանատուութեան» դիրքերու վրայ կրել կրօնական խորհրդանիշներ աշխատանքի ժամանակ:

Օրէնք 21- ը կ՛արգիլէ դատաւորներուն, ոստիկաններուն, ուսուցիչներուն եւ այլ քաղաքացիական ծառայողներուն` աշխատանքի ժամանակ  կրել կրօնական այնպիսի խորհրդանիշներ, ինչպէս` կիփա (հրէական գդակ), փաթթոց կամ լաչակ:

Պետական աշխարհիկութիւն հաստատելու համար, վերջին տարիներուն կառավարութեան ներկայացուցած այլ օրէնքներուն նման, ատիկա առաջնորդած է բուռն բանավէճերու:

Օրէնքին ջատագովները ատիկա կը կոչեն տրամաբանական քայլ մը, որ նահանգին մէջ լայն զօրակցութիւն կը վայելէ: Քննադատները կ՛ըսեն, որ ատիկա խտրական է եւ կրօնական փոքրամասնութիւններուն համար աւելի պիտի դժուարացնէ համարկումը Քեպեքի հասարակութեան, եւ թէ` արդարօրէն կը թիրախաւորէ իսլամ կիները:

Նահանգային կառավարութիւնը կ՛ըսէ, որ ասիկա «տրամաբանական շարունակութիւնն է Լուռ յեղափոխութեան», ժամանակաշրջան մը` 1960-ականներուն, երբ Քեպեքի հանրութիւնը արագօրէն ողջունեց եւ ընդունեց պետական աշխարհիկութիւնը:

Քեպեքի նահանգային խորհրդարանը 35-ի դէմ 73 քուէով վաւերացուց օրինագիծը, որուն դէմ արտայայտուող վեց անձեր «Պի.Պի.Սի.»-ին յայտնեցին իրենց կարծիքը:

«Խտրականութեան դասագիրքի սահմանում»

Ֆուրին Ահմետ ուսուցչուհի էր Քեպեքի մէջ աւելի քան տասնամեակէ մը ի վեր եւ կ՛ըսէ, որ ինք յուսախաբ եւ զայրացած է նոր օրէնքէն: Իր աշխատանքը պահպանուած պիտի ըլլայ մեծ հօր յօդուածով, ներառուած` Օրէնք 21-ին, բայց այն իրողութիւնը, որ «ուսուցիչ մը, որ կը դասաւանդէ ինձմէ քանի մը մեթր անդին, ունի աւելի կարելիութիւններ, քան ես, պարզապէս իմ հագածիս համար, անարդար է», կ՛ըսէ ան:

«Ինչպէ՞ս կրնայ մէկը հոն նստիլ եւ ըսել, որ ասիկա խտրականութեան սահմանումի դասագիրքը չէ»:

Օրէնքը առաջարկողները ուշադիր եղած են նշելու, որ ատիկա ոչ մէկ կրօն կը թիրախաւորէ: Սակայն բազմաթիւ քննադատողներ պնդած են, որ ամէնէն շատ ազդուողները պիտի ըլլան իսլամ կիները:

Օրիորդ Ահմետ կ՛ըսէ. «Կը մաղթեմ, որ ասիկա ձեւով մը բոլոր կրօնական խորհրդանիշներուն համար ըլլայ, բայց չեմ կարծեր, որ այդպէս է»:

«Ես չեմ կարծեր, որ եթէ հիժապ կրող իսլամ կիներ հոն չըլլային` իրենց աշխատանքը ընելով, յաջող ըլլալով հասարակութեան մէջ (բայց` թերեւս քիչ մը տարբեր տեսք ունենալով, քիչ մը տարբեր հագուստով), չեմ կարծեր, որ այս արգելքը խօսակցութեան նիւթ կը դառնար»:

Օրիորդ Ֆուրի կ՛ըսէ, որ ինք «հպարտ» զգացած է, երբ իր դպրոցը, պատասխանատուները եւ Մոնրէալի քաղաքային խորհուրդը ընդդիմացած են Օրէնք 21-ին:

«Հիժապը հնազանդութեան արարք մըն է»

Զահրա Պուքերսի ֆրանսերէն կը դասաւանդէ Մոնրէալի սեփական նախակրթարանի մը մէջ, ուր անոր պիտի արտօնուի հիժապ կրել աշխատանքի ատեն: Բայց հակառակ իր հաւատքին` Զահրա միշտ մերժած է գլուխը ծածկել իսլամական որեւէ փաթթոցով:

Ան անհրաժեշտ չի նկատեր հաւատքի որեւէ արտաքին նշան կրել:

«Կրօնը ներքին, մտերմիկ բան մըն է: Ան անձնական է. Աստուծոյ եւ իմ միջեւ: Ես այդպէս կը նկատեմ», կ՛ըսէ Զահրա:

Եւ ան բնաւ հանգիստ չէ զգացած հիժապի խորհրդանշածէն:

«Կան կիներ, որոնք իսկապէս իրենց կամքով կը կրեն ատիկա: Բայց նոյնիսկ երբ այդպէս կ՛ընեն, ես ատիկա կը նկատեմ ենթարկուելու արարք մը», կ՛ըսէ ան:

Օրիորդ Պուքերսի յաճախ արտայատուած է Քեպեքի տեղեկատուուական միջոցներու մէջ աշխարհիկութեան իր զօրակցութեան մասին, համոզում մը, որ իր մէջ ծնած է իր երիտասարդութեան շրջանին, Ալճերիոյ մէջ:

1991-1999 քաղաքացիական պատերազմ մը իսլամականները կառավարութեան դէմ հանեց Ալճերիոյ մէջ եւ իսլամական քողը, որ արդէն բաւական բարդ պատմութիւն մը ունի այդ երկրին մէջ, պարտադիր դարձաւ:

«1980-ականներուն ես ուսանող էի: Ես կարճ փէշով կ՛ըլլայի: Ոչ ոքի հոգն էր, ատիկա բնական էր, նեղ տաբատ կամ շապիկ կրելը բնական էր», կ՛ըսէ ան:

«Տասը տարի ետք աղէտ էր. արմատական փոփոխութիւն»:

Ուրեմն օրիորդ Պուքերսի Օրէնք 21-ը կը նկատէ արդար վայր մը` «գիծ մը քաշելու» ընդդէմ հաւանական որեւէ նման կրօնական ազդեցութեան Քանատայի մէջ:

«Իմ հաւատքս բան մը չէ, որ ես կրնամ ձգել տան դրան առջեւ»

Իբրեւ երեխայ` Ամրիթ Քոր կը դիտէր իր ծնողները, որոնք համբերութեամբ կ՛օգնէին այլ երեխաներու դասերուն, եւ ասիկա իր մէջ հետաքրքրութիւն հրահրեց ուսուցչուհի ըլլալու:

Բայց այժմ Քեպեքի մէջ Սիխ համաշխարհային կազմակերպութեան փոխտնօրէնը կը մտածէ, թէ արդեօք իրեն համար տեղ կա՞յ Քեպեքի մէջ` իբրեւ ուսուցչուհիի, այն պահուն, երբ կ՛աւարտէ համալսարանը:

Ան ըսաւ. «Ինծի համար փաթթոց կրելը պարզապէս իմ ցեղային աւանդութեան անբաժանելի մէկ մասն է, եւ` իմ էութիւնս, որմէ չեմ կրնար խորթանալ: Իմ հաւատքս բան մը չէ, որ կրնամ տան դրան առջեւ ձգել: Ատիկա ամբողջովին անկարելի է»:

Ան կը մերժէ այն գաղափարը, թէ օրէնքը պիտի օգնէ, որպէսզի  ներգաղթեալները համարկուին հասարակութեան:

«Մարդիկը, որոնց արգիլուած է իրենց աշխատանքին երթալ, Քեպեքի հասարակութեան ամէնէն համարկուած մարդիկն են: Անոնք ներգաղթեալներ չեն, որոնք նոր հասած են երկիր: Անոնք մարդիկ են, որոնք ուսանած են, երկրին լեզուն գիտեն, որոնք իրենց ստացածը ետ կու տան»:

Քոր կ՛ըսէ, որ իր կեանքին մէջ առաջին անգամ կը զգայ, որ իրեն կը նային իբրեւ անձի մը, որ խնդիրներ կը պատճառէ:

«Եւ ասիկա իսկապէս տարօրինակ կը թուի», կ՛ըսէ ան:

Արտայայտուելու ազատութիւնը, կրօնի ազատութիւնը մարդկային տարրական իրաւունքներ են, կը պնդէ ան:

«Եւ ատիկա հիմա կ՛անտեսուի»:

«Բանավէճ մը` բոլորովին տարբեր երկու տեսլականներու միջեւ»

Նատիա Մապրուք` դասախօսուհի մը համակարգչային գիտութիւններու, մնայուն ջատագովը եղած է Քեպեքի մէջ աշխարհիկութեան:

Ան կը զօրակցի Օրէնք 21-ին, յատկապէս` այն յօդուածին, որ Քեպեքի մէջ ուսուցիչներուն արգիլած է կրել կրօնական խորհրդանիշներ, եւ կ՛ուզէ, որ նահանգին մէջ ցերեկային խնամքի ասպարէզի աշխատաւորները նոյնպէս ենթակայ ըլլան այդ օրէնքին:

«Ես քողին, լաչակին ընդիմացող չեմ: Ես կը խօսիմ դպրոցին մէջ ատոնց գործածութեան մասին, երբ աշակերտներուն հետ հաղորդակցութեան մէջ են: Այդ ատեն մենք կ՛ըսենք, որ անոնք պէտք է չէզոք ըլլան», կ՛ըսէ Նատիա:

Ան կը համեմատէ ուսուցչուհիներուն ուղղուած կրօնական խորհրդանիշ չկրելու պահանջը, շարժուն գծանկարներէն, յատկապէս Լաքի Լիւքի բերնէն, ծխախոտը ընդմիշտ հեռացնելու պահանջին հետ:

«Լաքի Լիւք անընդհատ չէր ծխեր, ատիկա գծանկար էր, բայց կը նկատուէր երեխաներուն վրայ ազդեցութիւն մը», կը բացատրէ Նատիա:

Ան կ՛ըսէ, որ կին մը դասարանին մէջ երբ փաթթոց կը կրէ, «կրաւորական մարդորսութիւն է»:

«Ես չեմ ըսեր, որ ատիկա վարդապետութիւն, ուսուցում է: Չեմ ըսեր, որ մոնրէալցիները, որոնք իսլամ չեն, կ՛ուսուցանուին: Ես կ՛ըսեմ, որ ատիկա պայմանաւորում է յատկապէս իսլամ երիտասարդներու համար: Ատիկա կը փոխանցէ այն գաղափարը, որ իսլամ կին մը փաթթոցաւոր է», կը նշէ ան:

Նատիա կը մերժէ այն գաղափարը, որ նահանգին մէջ աշխարհիկութեան շուրջը երկարատեւ բանավէճը արդիւնքն է իսլամատեացութեան կամ այլատեացութեան (յաճախակի յղում մը` հարցի քննադատութեան մէջ):

Ան կը պնդէ, որ բազմաթիւ անձեր Քանատայի մէջ (ուր բազմամշակութայնութեան գաղափարը, իր խօսքով, «սուրբ» է) սխալ կը հասկնան աշխարհիկութեան համար Քեպեքի ցանկութիւնը:

«Ատիկա բանավէճ մըն է բոլորովին տարբեր երկու տեսլականներու միջեւ», կը շեշտէ Նատիա:

«Ընկերային միասնութիւնը տուժած է»

Քեպեքի սիխ համայնքի ներկայացուցիչ եւ Քեպեք Ներփակում դաշինքի անդամ Թարան Սինխ հարցում մը ունի:

«Ի՞նչ է ընդգծուած փաստը այս անհրաժեշտութեան տակ»:

Ան Օրէնք 21-ը կը տեսնէ իբրեւ «բաժնող լուծում» խնդրին մէջ եւ կ՛ըսէ, որ ջատագովները չեն ներկայացուցած ուղղակի ապացոյցներ, որ կրօնական խորհրդանիշներ կրող քաղաքացիական ծառայողները կ՛ականահարեն եկեղեցուոյ եւ պետութեան անջատումը:

«Այստեղ ենթադրութիւն մը կատարուած է. խորհրդանիշ կրելը ձեւով մը մարդորսութիւն է», կ՛ըսէ ան:

Նախապէս առաջարկուած օրէնսդրական աշխարհիկութեան լուծումները վերջին տարիներուն նահանգային նախկին կառավարութիւններու կողմէ պատճառած են «ընկերային յարակցութիւն», տառապելու Քեպեքի մէջ», կ՛ըսէ ան:

«Օրէնք 21-ը  ինծի յստակ պատգամ մըն է, որ ես հաւասար մասնակից քաղաքացի մը չեմ այս հասարակութեան մէջ»:

«Ես չեմ  կրեր թի-շըրթ մը, որ կ՛ըսէ` Աստուած գոյութիւն չունի»

Տ. Ռանտ` հաւատարիմ աշխարհիկ եւ անաստուած մը, Օրէնք 21-ը կը կոչէ` «Կատարեալ տրամաբանական արգելք մը, նման անոնց, որոնք արդէն գոյութիւն ունին քաղաքացիական ծառայողներու համար, երբ հարցը կը վերաբերի աշխատանքի ատեն քաղաքական նախապատուութիւն ցուցադրելուն»:

Ռանտ քիչ համակրանք ունի անոնց հանդէպ, որոնք կը պնդեն, թէ իրենց դժուար որոշում տրուած է իրենց հաւատքին եւ ասպարէզին միջեւ:

«Անհրաժեշտ է որոշ տեսակի վերապահութիւն մը, որոշ տեսակի զգօնութիւն, դատողութիւն», կ՛ըսէ ան:

Տ. Ռանտ նոյնպէս կ՛աւելցնէ.« Ես չեմ  կրեր թի-շըրթ մը, որ կ՛ըսէ` Աստուած գոյութիւն չունի, երբ ես աշխատանքի երթամ քաղաքացիական ծառայութեան մէջ: Եւ ես կ՛ակնկալեմ նոյն savoir vivre-ը հիժապ կրող կնոջ մը կամ գլխուն կիփա ունեցող տղամարդու մը, որ անոնք վերցնեն այդ խորհրդանիշները եթէ քաղաքացիական ծառայութեան աշխատանքի կ՛երթան»: