Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon)
No Result
View All Result
  • Խմբագրական
  • Հայկական
  • Լիբանանեան
  • Միջազգային
  • Յօդուածներ
    • Անդրադարձ
    • Գաղութային
    • Հարցազրոյց
    • Հայրենի Կեանք
    • Գաղութէ Գաղութ
    • Զաւարեանական
    • Գիտութիւն
    • Ազդակ Գաղափարաբանական
    • Պատմական
    • Առողջապահական – Բժշկագիտական
    • Արուեստ – Մշակոյթ
    • Գրական
    • ԼԵՄ-ի ԷՋ
    • Մշակութային եւ Այլազան
  • Գաղութային
  • Մարզական
  • Այլազան
    • «Ազդակ»ի ֆոնտ
    • 50 Տարի Առաջ
    • Ի՞նչ Կ՛ըսեն Աստղերը
    • Յայտարարութիւններ
    • Կնոջական
    • Մանկապատանեկան
  • Խմբագրական
  • Հայկական
  • Լիբանանեան
  • Միջազգային
  • Յօդուածներ
    • Անդրադարձ
    • Գաղութային
    • Հարցազրոյց
    • Հայրենի Կեանք
    • Գաղութէ Գաղութ
    • Զաւարեանական
    • Գիտութիւն
    • Ազդակ Գաղափարաբանական
    • Պատմական
    • Առողջապահական – Բժշկագիտական
    • Արուեստ – Մշակոյթ
    • Գրական
    • ԼԵՄ-ի ԷՋ
    • Մշակութային եւ Այլազան
  • Գաղութային
  • Մարզական
  • Այլազան
    • «Ազդակ»ի ֆոնտ
    • 50 Տարի Առաջ
    • Ի՞նչ Կ՛ըսեն Աստղերը
    • Յայտարարութիւններ
    • Կնոջական
    • Մանկապատանեկան
No Result
View All Result
Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ
No Result
View All Result

Վերին Եփրատի Աւազանի Հայկական Գիւղերը Շարունակում Են Արտասուել

Յուլիս 16, 2019
| Մշակութային եւ Այլազան
0
Share on FacebookShare on Twitter

ՀԱՆՐԻԵԹ ԹՈՓՈՒԶԵԱՆ ՊԱՇՕՂԼՈՒ
Թարգմանեց` ԱՆԻ ՄԵԼՔՈՆԵԱՆ

Հայ Հոռոմները

Երբ զբօսնում էինք Էղինի շրջակայ գիւղերով, հանդիպեցինք մի ժամանակաշրջան Արաֆում ապրած հայ հոռոմներին պատկանող եկեղեցիների: Որո՞նք էին այդ հայ հոռոմները: Յունական աղբիւրների համաձայն, նրանք հայերէն խօսող ու գրող յունական համայնքի ներկայացուցիչներն էին, որոնք յոյն ուղղափառ պատրիարքութեան եկեղեցական ծէսերը կատարում էին հայերէն ու թուրքերէն: Նրանց ծագման մասին կան տարբեր տեսակէտներ: Դրանցից առաջինը յոյն պատմաբան Քսենոփոնի «Նահանջ բիւրոց. Անաբասիս» գրքում է: Ըստ նրա, Ալեքսանդր Մեծը Ասիա կատարած արշաւանքի ժամանակ, անվտանգութեան նկատառումներով, յոյն զինուորներին թողնում է արեւելեան Անատոլիայում (Արեւմտեան Հայաստան, «Ակունք»-ի խմբ.): Զինուորները հայ կանանց հետ են ամուսնանում, ձուլւում ու յունարէնը մոռանում: Մէկ այլ տեսակէտի համաձայն, Քաղկեդոնի որոշումները չընդունած հայ ու ասորի համայնքների նկատմամբ կիրառուած ճնշումներին դիմակայելու համար մի խումբ հայեր յունացել են: Նրանք ապրել են վեց գիւղերում: Դրանցից չորսը Էղինի շրջակայքի` Վանք (Եաքաքէօյ), Ձորակ (Քարապուլութ), Մուսէկայ (Քոչաչիմեն) ու Շիրզու (Էսենթեփէ) գիւղերն են: Մամսան (Ալաքուշ),  Չեմիշքեզեքին (Չմշկածակ, «Ակունք»-ի խմբ.) էր կից, իսկ Հոկուսը` Քեմախին: Յայտնի է, որ Համաշխարհային Ա. պատերազմի ժամանակ դէպի Էրզրում (Կարին, «Ակունք»-ի խմբ.) ու Երզնկա ռուսների առաջխաղացումը խանդավառութեամբ ընդունող Հոկուս գիւղում գտնուող հայ հոռոմները պատերազմի աւարտին ռուսների հետ քաշուելով` Ռուսաստան են գաղթել. 1924թ. պայմանագիրով Յունաստան ուղարկուած 70 ընտանիք տեղափոխուել է Էղրիպոզի հիւսիսում գտնուող Կաստանիոտիսիա ու հիմնել Նոր Էղինը, 50 ընտանիքի էլ Սելանիկի (Սալոնիկ, Թեսաղոնիկէ, «Ակունք»-ի խմբ.) մօտակայքում գտնուող Տիաւաթայ բնակավայր է տեղափոխուել: Այդ ամէնի պատճառով այդ համայնքի ոեւէ ներկայացուցիչ չէր մնացել:

Գանձագողերը Ջարդ Ու Փշուր Են Արել Եկեղեցին

Շրզը (Էսենթեփէ) գիւղում եղել է հայ հոռոմների հոծ բնակչութիւն: Գիւղում աւերուած շէնքերը փորձում են դիմակայել ժամանակի փորձութեանը: Այնտեղ է գտնւում արտաքուստ բաւականին լաւ տեսք ունեցող հայ հոռոմների` Ս. Յովհան Ոսկեբերան եկեղեցին: Երբ փոքր բակից մտանք եկեղեցի, տեսանք, որ գանձագողերը քարուքանդ են արել եկեղեցու ամէն անկիւն: Պատերից, առաստաղից ու յատակից ոչինչ չէր մնացել: Պատի վրայ հայերէն մակագրութիւն գտանք, թէ եկեղեցին վերանորոգուել է Էղինի Վանք գիւղից Ստեփան ամիրայի որդի Անաստասի կողմէ, 1873թ. մարտ ամսին: Դրա նման որոշ մակագրութիւններ կան Վանք գիւղի աղբիւրի մօտ ու Էղինի թանգարանում: Եկեղեցու արտաքին պատերի վրայ մեծ ու փոքր խաչերը դեռեւս իրենց տեղում են: Վերադառնալիս ձեռքս ընկաւ տեղական «Հասրեթ» թերթը: Մի անկիւնում հրապարակուած լուրը գրաւեց իմ ուշադրութիւնը: Այնտեղ նշուած էր. «Եկեղեցին վերականգնւում է ու բացւում որպէս սրբատեղի, զբօսաշրջութեան զարգացման համար»: Երբ նայեցինք լուրի մանրամասները, տեսանք, որ վերը նշուած եկեղեցին վերակառուցուելու է քաղաքապետարանի կողմից: Լաւ է այն փաստը, որ կանխւում են եկեղեցու հետագայ թալանն ու աւերումը: Յուսով եմ, որ վերակառուցումը կ՛իրականացուի վարպետների կողմից:

104 Տարի Յետոյ Պապիս Գիւղում Եմ

Էղինից մօտ 50 րոպէ հեռաւորութեան վրայ գտնուող Փոքր Արմտան (ներկայիս` Արմութլու) գիւղ գնացինք: Արմտանն այժմ Իլինչ շրջանում գտնուող գիւղ է: Էղինում սրածայր լեռնային տեսարանից յետոյ Եփրատի ափով առաջ շարժուեցինք: Հիասքանչ դաշտերի, հովիտների մօտով հասանք Փոքր Արմտան: Ճանապարհի եզրին գտնուող փոքր գիւղերը Ալպեան գիւղերն էին յիշեցնում, սակայն, ցաւօք սրտի, ներսը բոլորովին նրանց նման չէր: Երբ ասում եմ` Արմտան, նախեւառաջ մտքիս է գալիս պապս, որին ընդհանրապէս չեմ տեսել, ապա` գրող Յակոբ Մնձուրու «Արմտան» գիրքը: Աղբիւրների համաձայն, Փոքր Արմտան գիւղում ապրում էր 580 մարդ, այսինքն` 75 հայ ընտանիք. այնտեղ եղել է Ս. Աստուածածին եկեղեցին ու Մեսրոպեան դպրոցը:

Պապս 1902թ. ծնուած փոքրարմտանցի Գաբրիէլ Գոգանեանն է: Նա գիւղի փալանագործ Թորոսի որդին է եղել: 87 տարեկան մօրս պատմածների համաձայն, նրանց տունը գիւղի ամենամեծ քարէ տներից մէկն է եղել: Իրենց տան առջեւով Պաղջուր կոչուող շատ սառը աղբիւր է հոսել: 1915թ. առաջ որոշ ժամանակով նրանք Պոլիս են գնացել ու ապրել Սամաթիայում, սակայն պապիկիս հայրիկ Թորոս էֆենտին Արմտանի օդից, ջրից ու գիւղի գեղեցկութիւններից յետոյ մեծ քաղաքում չի կարողացել ապրել ու վերադարձել է իր գիւղը:

1915-ից Յետոյ Տեղի Ունեցած Իրադարձութիւնները

Պապս 104 տարի առաջ իր գիւղում 13 տարեկան հասակում ականատես է լինում իր ամբողջ ընտանիքի սպանութեանը: Իր եղբայրներից Միքայէլի հետեւից` «Ափա՛ր, ինձ էլ տար» խօսքերը մինչեւ մահ չմոռացաւ: Պապս շաբաթներ շարունակ իր ընկերոջ հետ սոված, ծարաւ, քարանձաւներում թաքնուելով` հասել է Արաբկիր: Այնտեղ մի իմամ պապիս իր տանն է թաքցրել: Նրան տուել է Քեամիլ անունը: Նոյնիսկ մի Ղուրանի վրայ Քեամիլ է գրել ու ապահովութեան համար ասել է, որ այն միշտ իր մօտ պահի: Բացի այդ` պապիս սովորեցրել է նաեւ Ղուրան կարդալ: Մի տարի շարունակ իմամի տանը մնալուց յետոյ իմամին օգնող իմ պապով սկսում են հետաքրքրուել իմամի աղջիկները: Իմամը պապիս առաջարկում է ամուսնանալ իր աղջիկներից մէկի հետ: Պապս այդ առաջարկը չի ընդունում ու ասում է, որ այլեւս նրանց տանը մնալը ճիշդ չէ: Դրանից յետոյ իմամը ցանկանում է, որ նա գիւղում երկու երեխայի հետ այրիացած մի հայ կնոջ մօտ մնայ ու օգնի նրան: Այդ կնոջ ամուսինը զինակոչուել էր ու այլեւս չէր վերադարձել: Երկու երեխայ ունեցող այրի կինն ու պապս երեք տարի միմեանց օգնել են: Պապս Արաբկիրում փոքր հասակում այս միութիւնից մի երեխայ է ունենում, սակայն նա իր գլուխն է գցած լինում Պոլիս գնալու միտքը, ու կինն էլ այդ ցանկութեանը ըմբռնումով է մօտենում: Երբ պապս իմացել է, որ ճանապարհները ապահով են, Պոլիս է գնացել, չնայած, որ տղան դեռեւս մի քանի օրական է եղել: Անյայտ է, թէ ինչո՛ւ, սակայն նա ո՛չ իր որդի Գէորգով է հետաքրքրուել, ո՛չ էլ` Արաբկիր լուր ուղարկել: Պոլսում մի նոր կեանք է սկսել ու Թագուհի անունով մի աղջկայ հետ ամուսնացել: Ամուսնութեան ժամանակ պապս ակնարկել է, որ տղայ երեխայ ունի: Սակայն կինը ականջալուր չի եղել, քանի որ մտքով չի անցել, որ այդքան փոքր հասակում պապս կարող էր երեխայ ունենալ: Գաբրիէլի ու Թագուհու ամուսնութիւնից 3 տղայ ու 1 աղջիկ է ծնւում: Տարիներ են անցնում: Մի օր Գաբրիէլի տան դուռը թակում են: Դուռը Թագուհին է բացում ու ապշում Գէորգի ու Գաբրիէլի նմանութիւնից: Նա յիշում է պապիս խօսքերն ու իր որդուն ասում. «Միքայէլ վազի՛ր, հօրդ ասա, որ իր տղան է եկել»: Այդ տեսարանին ականատես եղած մայրս իր մօր բերանից դուրս եկած երկրորդ նախադասութիւնը երբեք չի մոռանում. «Նե՛րս արի, որդի՛ս, սա նաեւ քո տունն է»: Ջուրը վերջապէս իր հունը գտել էր: 1915թ. ցաւերը, թէեւ ուշ, բայց երբեմն թոյլ են տուել նման գեղեցիկ ու երջանիկ պահեր ապրել: Այդ երջանկութիւններից մէկն էլ այն էր, որ տարիներ անց գտել են պապիս քոյր Վարդուհուն, որին մահացած էին կարծում:

Սակայն երբ մտածում են, որ ամէն ինչ արդէն կարգին է, «Ունեցուածքի հարկ»-ն է կիրառւում, շատ դժուարութեամբ ձեռք բերած կեանքը մի օրում ձեռքներից խլւում է: Իսկ պապիս ամենաշատը կոտրել է այն, որ հարկը վճարելուց մի քանի օր անց ներում է կիրառուել: Այս բոլոր դժուարութիւնների մէջ 5 երեխային ու ընտանիքի ապրուստը հոգալ փորձող պապիս սիրտը չդիմացաւ: Նա 58 տարեկան հասակում մահացաւ:

Արմտանը Կարծես Լքուած Լինի
Արմտանի մէջ մզկիթի վերածուած եկեղեցի մը

Ահա ես, 104 տարի յետոյ, կրկին ապրիլ ամսին, պապիս գիւղում` Արմտանում եմ: Գիւղի տեսարանը, ներկայացուածի նման, շատ գեղեցիկ է: Հեռուից տեսնելով քարէ տները` ոգեւորուեցի: Պատմութիւնները ճիշդ էին: Սակայն երբ մտանք գիւղ, ցաւօք սրտի, տխուր տեսարանի ականատես եղանք: Ո՛չ պտղատու ծառեր կային, ո՛չ այգիներ, ո՛չ էլ գուռ-գուռ հոսող ջրեր. կանգուն մնացած որեւէ տուն, եկեղեցի, դպրոց չկար: Գիւղը ամբողջութեամբ լքուած է: Քարէ շէնքերի մեծ մասից միայն պատերն են մնացել, խարխուլ վիճակում: Իմ մայրիկի պատմած` բաւականին մեծ քարէ տները փնտռելու ժամանակ որոնում էի նաեւ այն տունը, որի տակից Պաղջուրն էր հոսում: Սակայն` ապարդիւն: Մինչդեռ իր յուշերում ու «Արմտան» գրքում գրուած էր, որ գիւղը առատ է աղբիւրներով: Գիւղում շրջելիս տարեց մի պարոն եկաւ ու մեզ հարցուփորձ արեց: Երբ ես ասացի, որ 104 տարի յետոյ եկել եմ իմ պապի գիւղ ու նրա տունն եմ փնտռում, նրա շրթունքների վրայով մի թախծոտ ժպիտ անցաւ: Նա ասաց, որ 60 տարի է, ինչ այդ գիւղում է ապրում, ու որ գիւղում երկու տարեց մարդուց բացի` ոեւէ մէկը չի մնացել: Գիւղում հայերից մնացած Քահանայի տուն կոչուած աւերակ քարէ տունը ներկայումս փորձում է դիմակայել ժամանակի փորձութեանը: Քահանայատուն կոչուող մի շէնք եւս կար, որի կտուրը չկար, իսկ պատերը ճիգեր էին գործադրում կանգուն մնալու համար: Կարծում եմ, որ դա Մեսրոպեան դպրոցն է եղել: Շէնքի ապակիներից այդ տպաւորութիւնը ստացայ: Գիւղի բնակիչը պատմեց նաեւ, որ գիւղի եկեղեցին քանդուած է, սակայն ուշադրութեամբ նայելիս նկատում ենք, որ ներքին հատուածը պահպանուել է, ու մզկիթը կառուցուել է եկեղեցու հիմքի վրայ: Յակոբ Մնձուրու տան տեղը հարցրեցի նրան: Նա պատասխանեց, որ գրող Մնձուրուն շատ լաւ է ճանաչում, սակայն նրա տունը, ցաւօք սրտի, չկայ. աւերակների է վերածուել: Իսկ երբ հարցրեցի հոսող ջրերին մասին, նա պատասխանեց. «Ես ինչքան յիշում եմ` այս գիւղում ջուր չի հոսել»: Աւելի շատ ուսումնասիրելուց յետոյ տեղեկացայ, որ երբ գիւղերը լքուել են, ծառերի արմատները ժամանակի ընթացքում ջրի աղբիւրները փակել են, ինչի պատճառով աղբիւրները չորացել են կամ փոխել են հունը: Ահա այդ գիւղում էլ նոյն նախադասութիւններն եմ ասում, գիւղում հայ չկայ, ծառ չկայ, բերք չկայ, ջուր չկայ, արտադրանք չկայ, չկայ ու չկայ: Տարբեր զգացմունքեր եմ ունենում` ցաւ, տխրութիւն, երջանկութիւն, բարկութիւն, կարօտ, բաժանութիւն ու այս բոլորը` միաժամանակ:

Կոկորդս խեղդւում էր, աչքերումս` մի քանի կաթիլ արցունք, հոգումս թախիծ` հեռացայ գիւղից: Մեր դիմաց Մեծ Մրմտան գիւղը տեսանք ու մեքենայով երկու րոպէում հասանք այնտեղ: Դա էլ Փոքր Արմտանից չէր տարբերւում. աւերակ էր, մինչդեռ հին արձանագրութիւններում ասւում է, որ այնտեղ 1300 հայ է ապրել, 1 վանք, 1 եկեղեցի, 1 տաճար ու 1 մեծ դպրոց է եղել: Ցաւօք սրտի, այդ ամէնից ոչինչ չի մնացել: Այն Փոքր Արմտանից աւելի վատ վիճակում է, քանի որ քարէ շէնքերը քանդուել են, դրանց տեղերում տգեղ տներ են կառուցուել. քարէ տները աւերուել են, իսկ քարերը օգտագործուել են ախոռների կառուցման մէջ:

«Ակօս» Եւ «Ակունք»

(Շարունակելի)

 

Նախորդը

Երէկ Գանձասարն Էր…. Այսօր` Աղթամարի Սուրբ Խաչ Եկեղեցին

Յաջորդը

Խմբագրական «Հայրենիք»-ի. ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի Ժառանգորդներն Ու Գահաժառանգները

RelatedPosts

Կասպից  Ծովուն Կեդրոնը Յայտնուած Է  Անսպասելի Կղզի, Որուն Մասին Ոչ Ոք Գիտէր
Մշակութային եւ Այլազան

Կասպից Ծովուն Կեդրոնը Յայտնուած Է Անսպասելի Կղզի, Որուն Մասին Ոչ Ոք Գիտէր

Յուլիս 4, 2025
Արդեօք Երբեւէ Պէ՞տք Է Խզել Կապերը Ծնողներու Հետ
Մշակութային եւ Այլազան

Արդեօք Երբեւէ Պէ՞տք Է Խզել Կապերը Ծնողներու Հետ

Յունիս 13, 2025
Հաղորդակցութեան Նոր Արհեստագիտութիւնները Մինչեւ Ո՞ւր
Մշակութային եւ Այլազան

Հաղորդակցութեան Նոր Արհեստագիտութիւնները Մինչեւ Ո՞ւր

Յունիս 6, 2025
  • Home
  • About Us
  • Donate
  • Links
  • Contact Us
Powered by Alienative.net

© 2022 Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon). All rights reserved.

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In
No Result
View All Result
  • Խմբագրական
  • Հայկական
  • Լիբանանեան
  • Միջազգային
  • Յօդուածներ
    • Անդրադարձ
    • Գաղութային
    • Հարցազրոյց
    • Հայրենի Կեանք
    • Գաղութէ Գաղութ
    • Զաւարեանական
    • Գիտութիւն
    • Ազդակ Գաղափարաբանական
    • Պատմական
    • Առողջապահական – Բժշկագիտական
    • Արուեստ – Մշակոյթ
    • Գրական
    • ԼԵՄ-ի ԷՋ
    • Մշակութային եւ Այլազան
  • Գաղութային
  • Մարզական
  • Այլազան
    • «Ազդակ»ի ֆոնտ
    • 50 Տարի Առաջ
    • Ի՞նչ Կ՛ըսեն Աստղերը
    • Յայտարարութիւններ
    • Կնոջական
    • Մանկապատանեկան

© 2022 Aztag Daily - Ազդակ Օրաթերթ (Armenian Daily Newspaper based in Lebanon). All rights reserved.

Are you sure want to unlock this post?
Unlock left : 0
Are you sure want to cancel subscription?