Պատրաստեց՝ ՆԱՐԷ ԳԱԼԵՄՔԷՐԵԱՆ
Մարդոց դիմագրաւած դժուարութիւնները ընդհանրապէս արմատախիլ ընելու փոխարէն` ակներեւ է, որ մեծ պետութիւններ միշտ կ՛ուզեն հակամարտութիւններու տաք գօտիներ պահել եւ բազմացնել: Սակայն այդ վայրերուն մէջ բնակող մարդոցմէ ոմանք բոլոր ձեւերով կառչած են կեանքին: Փաքիստանի ամէնէն աղքատ նահանգը` Պալուճիստան, յաճախ կը յայտնուի լուրերու հաղորդումներուն մէջ, որովհետեւ այդ վայրին մէջ տեղի կ՛ունենան սպանութիւններ, անձնասպանական գործողութիւններ, անմեղներու առեւանգումներ: «Պի.Պի.Սի.»-ի թղթակից Շումայլա Ժաֆերի այցելելով շրջան` գրած է պատմութիւնները վեց անձերու, որոնք կառչած են կեանքին:
Ն.
Պալուճիստանի Միւս Երեսը. Կեանքի
Վեց Պատմութիւններ` Հակամարտութեան Գօտիին Մէջ
Դրամատան տնօրէնի մը գաղտնի կեանքը
Եասիր գլխաւոր երգիչն է ընդյատակեայ ռոք խումբի մը` Մալհար: Ցերեկը դրամատան տնօրէն, բայց գիշերը` երգիչ, երաժշտութեան հանդէպ իր սէրը քողարկելով, քանի որ ան կը բնակի պահպանողական իսլամական շրջանակի մը մէջ, ուր երգելը եւ պարելը բացարձակապէս արգիլուած են:
Եասիր եւ իր ընկերները գիշերները կը հաւաքուին տան մը ներքնայարկին մէջ եւ նախ ռոք կը նուագեն «քիչ մը տաքնալու համար», ապա Պոլիվուտի երգեր կ՛երգեն: Անոնց մեծ մասը ուսանողներ են, որոնք իրենց խնայած փոքր գումարով նուագարաններ եւ սարքեր գնած են:
«Դրամատան իմ յաճախորդներս պիտի չսիրեն ատիկա: Ես կը փորձեմ իմ ընկերային ցանցիս մէջ իմ երաժշտութեանս մասին չգրել` վախնալով, որ առեւտուրը կը կորսնցնեմ», կ՛ըսէ Եասիր:
Աթիֆ Ասլամի մէկ երգին եղանակը նուագելով` Եասիր կը խօսի երաժշտութեան հանդէպ իր սիրոյ մասին:
«Մեր հանրութիւնը խորապէս վիրաւորուած է վայրագութենէն: Երաժշտութիւնը նուագելու մեր նպատակը ժողովուրդին հաճելի ժամանց մը պարգեւելն է», կ՛ըսէ ան:
Մալհարի մէջ հանրային վայր մը չկայ, որպէսզի ելոյթ ունենան: Անցեալին անոնք հրաւիրուած են համալսարաններու կողմէ, բայց անոնց ելոյթներուն ընթացքին աջակողմեան խումբեր բուռն ցոյցեր ըրած են, եւ ամէն բան վերջ գտած է իրարանցումով:
«Մթնոլորտը յատկապէս երիտասարդներու համար լարուած է: Անոնք նոյնիսկ իրենց հագուստներուն ուշադիր պէտք է ըլլան», կ՛ըսէ Եասիր:
«Արեւմտեան» հագուստներ կրելը եւ երկար մօրուք չունենալը կրնան բարդութիւններ, նոյնիսկ խնդիրներ յառաջացնել:
Եասիր գիտէ, որ այստեղ երաժիշտներու համար կարելիութիւններ չկան, բայց իր երազը կ՛ապրի իր ներքնայարկի փորձերու սենեակին մէջ:
«Մենք պարզապէս կ՛ուզենք ժողովուրդը ուրախացնել, երջանկացնել»:
Կեանք եւ մահ իր ձեռքերուն մէջ
Տոքթ. Շելա Սամիր Կաքար առաջին բժիշկն է, որ շտապեց այն վայրը, ուր ահաբեկիչը անձնասպանական գործողութիւն մը իրականացուց Քուեթայի քաղաքացիական հիւանդանոցի մուտքին, օգոստոս 2016-ին:
Եօթանասուն անձեր, մեծամասնութիւնը` փաստաբաններ, այդ օր զոհուեցան:
«Արիւնի մեծ աւազան մը կար: Տասնեակներով մարդիկ սեւ վերարկուներով եւ սպիտակ շապիկներով յատակին պառկած էին», կը յիշէ Շելա:
Կիներու ծննդաբերութեան հարցերու բժշկուհին կ՛ըսէ, որ ինք չէր գիտեր` ինչ ընել: Ան այժմ կ՛աշխատի Քուեթայի առողջապահական կեդրոնին մէջ, սակայն յարձակումէն ետք տառապած է շարունակուող զգացական եւ մտային խանգարումներէ:
Տոքթ. Շելա կը հաւաստէ, որ իր կրօնական հաւատքը օգնած է իրեն` յաղթահարելու այս տագնապը:
«Մենք պէտք է ընկերութեան, հանրութեան մէջ ապրինք: Մենք կը գոյատեւենք ամէն օր յուսալով, որ այդ օրը բնականոն օր մը պիտի ըլլայ», կը հաստատէ ան:
Ան կ՛ըսէ, որ Փաքիստանի բոլոր մեծ քաղաքներն ալ, ոչ միայն Քուեթան, վայրագութեան փորձառութիւնը ունեցած են: «Երբ դուրսէն կը դիտէք, կը թուի, թէ մենք դժուար կեանք մը կ՛ապրինք: Բայց ես համաձայն չեմ: Զիս ամէնէն շատ մտահոգողը քաղաքին մէջ ցեղային մտածելակերպն է, կարգապահութեան չգոյութիւնը», կ՛ըսէ ան:
Ըստ անոր, Պալուճիստանի մէջ կիներ անուս են եւ ազատ չեն:
«Ես ամբողջովին տեղեակ եմ ընտանիքի տղամարդոց կողմէ կիներու վրայ դրուած սահմանափակումներուն, նոյնիսկ անոնց բուժման համար: Կիներ ամբողջական խօսք չունին», կը շեշտէ ան:
Բայց նոյնիսկ այս բոլոր սահմանափակումներով եւ բարդութիւններով Պալուճիստանի բազմաշերտ ցեղային կերտուածքն է, որ ամէնէն աւելի մարտահրաւէր է իրեն համար:
«Մենք Քուեթայի մէջ ունինք հազարա, պալոշ, փաշթուն, փունճապի, ուրտու, փաքիստանի եւ պարսկերէն խօսող համայնքներ: Բոլորն ալ տարբեր արժէքներ եւ աւանդութիւններ ունին, ուրեմն ես զիրենք բուժած ատենս պէտք է նկատի ունենամ իրենց մշակութային, քաղաքակրթական զգայնութիւնները», կ՛ըսէ ան:
Լրագրողը, որ կը դիմակայէ զինեալ յարձակում
Խալիլ Ահմետ նախագահն է Պալուճիստանի լրագրողներու ընկերակցութեան: Քուեթայի լրագրողական ակումբին մէջ իր գրասենեակը շրջափակուած է փշաթելով եւ զինեալ պահակներ հսկողութիւն կը կատարեն:
Ան վտանգի ենթակայ է:
«Առեւանգումը աւանդութիւն չէ հոս: Դուն թիրախ կրնաս դառնալ, վրադ կը կրակեն, կը սպաննուիս եւ ընդմիշտ կը լռես», կը յայտնէ ան:
Երեսունութ լրագրողներ սպաննուած են Պալուճիստանի մէջ վերջին տասնամեակին:
Անոնք թիրախ դարձած են Թալեպան, Քայիտա եւ Պալոչ անջատողական եւ աղանդաւոր կազմակերպութիւններու կողմէ: Կան նաեւ պնդումներ, որ զինուորականները եւ պետական կառավարման մարմինները, առանց դատական հոլովոյթներու, լրագրողներ կը սպաննեն: Պաշտօնատարներ կը հերքեն ասիկա:
Այն պահուն, երբ Խալիլ բակին մէջն է, ուսանողները դուրսը ցոյց մը կազմակերպած են:
«Կարելի է միայն քանի մը սահմանափակ բառեր գործածել, կարելի չէ կարծիքներ, մտածումներ ազատօրէն արտայայտել», կ՛ըսէ ան:
Փաքիստանեան պետութեան ընդդիմացող պալոչ անջատողականներու տեսակէտին անդրադառնալը նոյնպէս կը դառնայ փորձանք: Այսպիսի տեսակէտներ արտայայտելու պատճառով նահանգին մէջ տասնութ լրագրողներ, հակա-ահաբեկչական օրէնքներու հիմամբ, այժմ դատավարութեան կ՛ենթարկուին:
Հակառակ կառավարութեան կողմէ կրկնուող խոստումներուն, այս դատերը տակաւին չեն փակուած:
«Անջատողականները եւ զինեալ խումբերը մեզի կ՛ըսեն, որ իրենք մեր երեխաներուն բոլոր տեղեկութիւնները ունին եւ կրնան անոնց վնաս պատճառել որեւէ ատեն», կ՛ըսէ Խալիլ:
Ան տասնութ տարիէ լրագրող է եւ կը մերժէ տեղի տալ, հրաժարիլ:
«Ատիկա մեր աշխատանքը, ասպարէզն է: Մեր ճակատագիրն է գիշեր մը գերեզմանի մէջ ըլլալ, ասիկա կարելի չէ փոխել, ուրեմն ինչո՞ւ ատոր համար մտահոգուիլ», կը հաստատէ ան:
Մահուան շուքին տակ
Նասիմ Ճաւետ պարտադրուած է ապրիլ կեթոյի մը մէջ: Իբրեւ հազարա ցեղախումբին պատկանող եւ շիի` ան փոքրամասնութեան մէջ է: Հարիւրաւոր մարդիկ վերջին տասնամեակին իրենց կեանքերը կորսնցուցած են` թիրախ դառնալով սպանութիւններու եւ անձնասպանական գործողութիւններու:
Անոնք ապաստանած են Քուեթայի մօտ Մարիապատ բնակեցման վայրին մէջ, որ միայն մէկ մուտք ունի եւ ապահովական ուժերու հսկողութեան տակ կը գտնուի: Բայց նոյնիսկ ասիկա չէ կրցած դադրեցնել հազարայի արիւնահոսութիւնը:
«Շարժապատկերի սրահներ քանդուած են, շուկաներ փակուած են, արուեստի եւ թատերական սրահներ` աւերակ: Դժուար է նոյնիսկ շնչել այս մթնոլորտին մէջ», կ՛ըսէ Ճաւետ:
Մարդիկ երեկոյեան կը հաւաքուին բլուրի մը գագաթին վրայ գտնուող Քապրիստան Շուհտա, կամ «նահատակներու գերեզմանատան» մօտ: Անոնք կը խաղան աւանդական խաղ մը, որ կը կոչուի «սանկ կիրակ», կամ` քար նետել:
Մինչ ոմանք կը խաղան, ուրիշներ կը նստին արեւամուտին եւ կ՛ունկնդրեն պարսկերէն գրուած կրօնական բանաստեղծութեան մը արտասանութիւնը:
Նասիմ Ճաւետ տակաւին երիտասարդ է հաւաքին համար, սակայն ներկայ կ՛ըլլայ:
«Մենք կ՛ապրինք մահուան շուքին տակ», կ՛ըսէ ան:
«Անոնք, որոնք կրնային լքել երկիրը, արդէն արտագաղթած են: Երիտասարդները կը խորհին, որ ապագան մշուշոտ է: Անոնք միայն մէկ երազ ունին. այս վայրէն փախչիլ», կ՛ըսէ ան:
Ըստ Նասիմի, երբ կռիւներու, վայրագութիւններու դադար եղած է, իրենց յոյսերը մնայուն բարձրացած են, բայց ապա` կործանած:
«Մարդիկ կը խորհին, որ իրենք կրնան բնականոն կեանք մը վարել, բայց այլ թիրախաւորուած սպանութեամբ մը անոնք կը վերադառնան ամբողջական յուսալքումի», կը նշէ Նասիմ` աւելցնելով, որ իրենք կրնան միայն աղօթել, որ հարցերը բարելաւուին:
Ուսանող մը, որ կը յուսայ…
Քսաներեքամեայ Սեհնիրա Մանզուր, որ լրագրութիւն կ՛ուսանի, անկեղծ, համարձակ եւ ինքնավստահ է: Ան վատնելու ժամանակ չունի:
«Իրավիճակը սկսած է բարելաւուիլ: Եթէ ես հոս կը նստիմ, իմ բազմաթիւ բարեկամներս եւ ընկերներս համալսարան կը մտնեն եւ աշխատանք կ՛ունենան, ատիկա ցոյց կու տայ, որ փոփոխութիւնը սկսած է», հաւաստեց ան:
Անշուշտ, Սեհնիլա, որ կ՛ուսանի Պալուճիստանի համալսարանին մէջ, գիտակից է վտանգներուն, բայց կը հաստատէ, որ ատոնք չեն կրնար զինք շեղել իր ուղիէն:
«Երբ կրկին ու կրկին բան մը կը պատահի, մարդիկ կը վարժուին ատոր հետ ապրիլ», կ՛ըսէ ան:
Բայց հաւատալը անպատեհութիւն կը յառաջացնէ իր ասպարէզին մէջ, կը խոստովանի Սեհնիլա:
«Երբ մենք մեզ կը համեմատենք այլ նահանգներու ուսանողներու հետ, անոնք այնպիսի մակարդակի մը վրայ են, ուր շատ դժուար է անոնց հետ մրցիլ աշխատանքի կարելիութիւններու համար», կ՛ըսէ ան:
Սեհնիլա կը հաւատայ, որ պահպանողական ցեղախումբային մտայնութիւնը աւելի մեծ արգելք մըն է կիներու զարգացման: Բայց ան տակաւին յոյս ունի հակառակ այն փաստին, որ երիտասարդներ կը լքեն Պալուճիստանը, քանի որ անոնք կը կարծեն, թէ իրենց տաղանդը պիտի մսխուի:
«Չինաստան-Փաքիստան» տնտեսական միջանցքը հոս է, առեւտուրը սկսած է բարգաւաճիլ, բազմաթիւ շինարարութիւններ կ՛ընթանան, եւ կրթական նոր համակարգ մը մշակուած է»:
Սեհնիլա կը յուսայ օգտուիլ ատկէ եւ օգնել ուրիշներուն` մնալ եւ վերակառուցել, փոխանակ հեռանալու:
Հնակարկատը, որ կրնայ հեռանալ
Ասմաթուլլա Խան Քուեթայի հին քաղաքին մէջ խանութ մը ունի: Իր ընտանիքը այդ խանութին սեփականատէրն է 1982 թուականէն, եւ ինք խանութը ստանձնած է հօրը մահէն ետք:
«Յաճախորդները հազուադէպ են եւ առեւտուրը` վատ: Խանութպանները եւ յաճախորդները անվախ էին աշխարհի մէջ», կ՛ըսէ ան` փայլեցնելով կնոջ մը կօշիկը:
Հաշմի շուկան, նախասիրուած գնումի կեդրոնն էր Փունճապ եւ Սինտի նահանգներէն եկող զբօսաշրջիկներուն, ինչպէս նաեւ Խըւեթայի մէջ տեղակայուած զինուորականներու եւ պաշտօնատարներու ընտանիքներուն:
Բայց վերջին տասնամեակին վայրագութիւններու աճին պատճառով, զբօսաշրջիկներուն թիւը կտրուկ նուազեցաւ եւ զինուորականներու ընտանիքները մնացին զօրանոցներուն մէջ:
«Մենք օրական 780 տոլար կը շահէինք, բայց այսօր` միայն 7 տոլար»:
Ասմաթուլլա կ՛ըսէ, որ այժմ աւելի նուազ են յարձակումները, բայց մարդոց վստահութիւնը անհետացած է:
«Ամէն առտու, երբ ես դուրս կու գամ տունէս, մայրս Քուրանէն հատուածներ կ՛արտասանէ, որպէսզի անվտանգ վերադառնամ»:
Եւ ապագան տժգոյն է:
«Ես նոյնիսկ չեմ կրնար գոհացնել իմ երեխաներուս տարրական պահանջները», կ՛ըսէ ան եւ կ՛աւելցնէ. «Կեանքի որակը դաժանօրէն կործանած է: Եթէ բարելաւում չըլլայ, ես պիտի լքեմ եւ Տուպայ երթամ, որովհետեւ այլընտրանք չունիմ»:
