Ա. Ա.
Արցախի տագնապի բանակցութիւններուն Արցախի Հանրապետութեան ներկայացուցիչներուն մասնակցութեան խնդիրը բանակցութիւններու շարունակման կամ դադրեցման դրդապատճառի վերածելու Պաքուի իշխանութիւններուն միտումները արդէն իսկ երեւան եկած են արտաքին գործոց նախարար Էլմար Մամետիարովի` Պրիւքսէլի մէջ կատարած յայտարարութիւններուն լոյսին տակ:
Արցախի պետութեան ներկայացուցիչները Ազրպէյճանի իշխանութիւններուն համար պարզ է, որ Լեռնային Ղարաբաղի հայ համայնքին ներկայացուցիչներն են, իսկ Ազրպէյճանի հետ Արցախի սահման գոյութիւն չունի, այլ` շփման գիծ: Ասոնք հասկնալի են` ազրպէյճանական մօտեցման բովանդակութեան մէջ:
Հարցը Մամետիարովի կողմէ շահագործուած խնդիրներն են, որոնք Հայաստանին զլացած են զարգացում եւ աղքատութեան խնդրին լուծում գտնելու կարելիութիւններ, պարզապէս որովհետեւ Լեռնային Ղարաբաղի տագնապը արգելակիչ ազդակն է Հայաստանի զարգացման եւ ուղղակի պատճառը` հարաւկովկասեան երկաթուղային փոխադրութեան թէ կազատարներու եւ քարիւղատարներու ծրագիրներէն Հայաստանի դուրս ձգուելուն:
Հայաստանի հիւսիսային, հարաւային, արեւելեան եւ արեւմտեան դրացիներուն` Վրաստանի, Իրանի, Ազրպէյճանի եւ Թուրքիոյ հետ սահմաններու իրավիճակին շահարկումը` Ազրպէյճանի դիւանագիտութեան պետին կողմէ, կատարեալ շանթաժ մըն է, մանաւանդ երբ Հայաստանը արեւելքէն եւ արեւմուտքէն շրջափակուած ըլլալը յիշեցնելով` Մամետիարով կարծիք կը յայտնէ, որ մօտ օրէն նաեւ պիտի փակուի Իրանի հետ սահմանը: Այլ խօսքով, Մամետիարով կը ջանայ ձգել այն տպաւորութիւնը, որ Հայաստան-Իրան սահմանին փակումը առաւել պիտի վատթարացնէ Հայաստանի քաղաքացիներուն ընկերատնտեսական իրավիճակը, որ արդէն յուսալից չէ Լեռնային Ղարաբաղի տագնապին խնդրով Ազրպէյճանի եւ Թուրքիոյ կողմէ փակուած սահմաններուն պատճառով:
Ազրպէյճանի դիւանագիտութեան պետին քաղաքական տրամաբանութիւնը կ՛ամբողջանայ, երբ ան հարց կու տայ, թէ Հայաստանի բնակիչները ի՞նչ շահեցան Ազրպէյճանի հետ երեսնամեայ տագնապէն:
Ակնյայտ է ազրպէյճանական ճիգին նպատակը: Հայաստանի Հանրապետութեան բնակչութեան դիմագրաւած բոլոր դժուարութիւններուն պատճառը Լեռնային Ղարաբաղն է, որ ըլլալով ազրպէյճանական տարածք մը, գրաւուած է` երեսնամեայ տագնապ պայթեցնելով Ազրպէյճանի եւ Հայաստանի միջեւ, եւ որմէ միակ տուժողը Հայաստանի պետութեան բնակչութիւնն է: Եւ ահա` ազրպէյճանական տրամաբանութեան երկրորդ մակարդակը: Քաղաքական լուրջ մօտեցման մասին խօսելով` Մամետիարով դարձեալ կը նշէր, որ բոլորը հրաշալի գիտեն, թէ բանակցութիւններուն սեղանին ինչպիսի՛ փաստաթուղթ կայ` քննարկելու եւ որոշելու համար, եւ ինչո՞ւ պէտք է ինքնախաբէութիւն կատարել: «Կը կարծեմ, որ հարցին բանալին մասնակցելու-չմասնակցելու խնդիրը չէ, այլ հարցը այն է, որ մենք պէտք է քաղաքական լուրջ մօտեցում ցուցաբերենք, պէտք է նստինք եւ աւարտենք այն, ինչ ես կ՛անուանեմ առարկայական բանակցութիւններ, որովհետեւ բոլորը գիտեն, թէ սեղանին ի՛նչ փաստաթուղթ կայ, եւ ինչո՞ւ ինքնախաբէութիւն պէտք է ընենք», շեշտեց Մամետիարով` պատասխանելով Պրիւքսէլի մէջ իրեն ուղղուած հարցումին:
Ահա բաւական տարօրինակ եւ միեւնոյն ժամանակ` վտանգաւոր հաստատում մը: Բանակցութիւններուն սեղանին վրայ դրուած փաստաթուղթի մը մասին, որուն մասին Մամետիարով կը խօսի յաճախ, բայց ոչինչ կ՛ըսէ անոր բովանդակութեան մասին: Սակայն դիւանագիտական բառակապակցութիւնները կը ձգեն այն տպաւորութինը, որ սեղանին վրայ դրուած փաստաթուղթը կ՛երաշխաւորէ Ազրպէյճանի հողային ամբողջականութիւնը, եւ Լեռնային Ղարաբաղը կը վերադարձնէ Ազրպէյճանի` անոր տալով ինքնավարութեան լայն իրաւասութիւններ: Մամետիարովի խօսքին երկրորդ բաժինը, թէ ինքնախաբէութեան պէտք չկայ, կ՛ակնարկէ Երեւանի իշխանութիւններուն, որոնք, ըստ Ազրպէյճանի դիւանագիտութեան պետին, ինքնախաբէութեան կացութեան մը մէջ ինկած են եւ իրականութիւնները չեն տեսներ:
Մոսկուայի մէջ կայացած Մնացականեան- Մամետիարով հանդիպումէն ետք Ազրպէյճանի դիւանագիտութեան պետին այս նշումները եւ յայտարարութիւնները` բանակցութիւններուն կապակցաբար, խաբուսիկ դրականութիւնը ահա կը ջախջախեն, եւ իրական պատկերը երեւան կ՛ելլէ: Ազրպէյճան-Արցախի տագնապին լուծումը ոչ մէկ պարագայի չ՛ընդունիր, եթէ անիկա հողային ամբողջականութեան ծիրին մէջ չէ: Միւս բոլոր խօսքերը ժամավաճառութիւն են:
Հայութիւնը աշխարհով մէկ` Հայաստան, Արցախ եւ սփիւռք, այս իրականութիւնը գիտէ: Գիտէ նաեւ, որ տագնապին լուծման ուղին կ՛անցնի արդարութեան ճանապարհէն եւ կը հասնի Ստեփանակերտ` ազատ ու ինքնիշխան Արցախի Հանրապետութեան մայրաքաղաքը: Թէ ո՛վ եւ ի՛նչ հանգամանքներու բերումով այս հրաշալի ճշմարտութիւնը չ՛ընդունիր, կամ անձնատուութեան թէ ընկրկումի նշաններ ցոյց կու տայ` վճռական խօսքի եւ գործի բացակայութեամբ, մեղմ ըսած` ազրպէյճանական ջաղացքին ջուր կը լեցնէ: Միւս բոլոր խօսքերը այս պարագային ալ ժամավաճառութիւն են:
