Անդրադարձ. Այն Օրը Երբ Ամբողջ Աշխարհը Լացաւ
ՎԱՀՐԱՄ ԷՄՄԻԵԱՆ
Երկուշաբթի, 15 ապրիլը եղաւ այն օրը, երբ ամբողջ աշխարհը լացաւ: Արդարեւ, այդ գիշեր ահաւոր հրդեհ մը կլանեց Փարիզի ամէնէն հռչակաւոր ու հրաշալի կառոյցներէն մէկը` Նոթր Տամ եկեղեցին, որուն կառուցումը տեւած էր 200 տարի: Զանգուածային լրատուամիջոցներու կողմէ ուղղակիօրէն սփռուող աղէտը խոցեց մեր սրտերը: Փարիզցիները լացին, անոնց հետ լացաւ ամբողջ մարդկութիւնը, բացի թուրքերէն, որոնք մարդկութիւնը պատուհասած այդ ողբերգութիւնը նկատեցին Նոր Զելանտայի ահաբեկչութեան ու իսլամներու սպանութիւններուն համարժէք պատասխան չտալնուն համար կամ Հայոց ցեղասպանութեան վերաբերեալ դիրքորոշման համար ֆրանսացիներուն եւ եւրոպացիներուն աստուածային պատիժը: Անոնք այդպիսի նողկալի գրառումներ կատարելէ ետք, ֆրանսացիներուն կոչ ուղղեցին օգնութեան համար դիմելու իրենց բարեկամ հայերուն…
Պատկերասփիւռի պաստառներուն վրայ, մեր չհաւատացող աչքերուն առջեւ անյուսօրէն ածխացող ու փուլ եկող 850-ամեայ տաճարը ֆրանսական ազգային մշակութային կոթող մը չէր միայն, այլեւ համամարդկային արժէք մը, թէ՛ Փարիզ այցելածներուն, թէ՛ չայցելածներուն, թէ՛ մեծերուն ու թէ՛ ալ փոքրերուն համար հաւասարապէս ծանօթ վայր մը: Անիկա ոմանց համար այդպիսի կարգավիճակ ստացած է շնորհիւ ֆրանսական գրականութեան, իսկ ուրիշներու համար` շնորհիւ Վիքթոր Հիւկոյի կոթողական «Նոթր Տամի կուզը» վէպի «Տիզնի»-ի գծանկարին:
Մշակութայինի կողքին պատմական ու համամարդկային արժէք ունեցող այդ տաճարը պատուհասած հրդեհը ահաւոր ցաւ պատճառեց արար աշխարհին, մեծին ու փոքրին, գրագէտին ու անգրագէտին, քրիստոնեային, իսլամին, պուտտայականին ու անաստուածին: Հազարումէկ քաղաքական դէմքեր իրենց ցաւը արտայայտեցին ի տես կատարուածին: Նոթր Տամի ողբերգութիւնը միացուց ֆրանսացիներն ու ամբողջ աշխարհը: Բրիտանական «Տը Կարտիըն» օրաթերթը դիպուկ կերպով ստեղծուած մթնոլորտը ամփոփելով գրեց. «Այնպիսի տպաւորութիւն է, կարծէք ինքնին Ֆրանսայի սիրտն ու Եւրոպայի հոգին անսպասելիօրէն եւ չարամտօրէն պոկած են»: Իսկ «Տը Ինտիփենտընթ»-ը գրեց. «Կը թուէր, որ երբ տաճարին աշտարակը փուլ եկաւ, ատոր հետ փուլ եկաւ նաեւ ամբողջ աշխարհը: Փարիզցիները կու լային փողոցներուն մէջ: Իսկապէս, ամբողջ աշխարհը կու լար»:
Աս գրութիւնը լաւ է, բայց իմ կարծիքովս, ուրիշներուն ըսածին վրան բան մը չաւելցըներ: Երանի ըսէր որ աշխարհը իրաւունք ունի ասանկ մեծ վնասի մը համար լալու, բայց ի վերջոյ եղածը նիւթական վնաս է, մեծ մասը կրնան նորէն ետ բերել, արդէն մէկ միլիառէն աւելի դրամ հաւաքուած է, բախտաւոր են որ մարդ չիմեռաւ: Առիթը չէ՞ հարցնելու, որ աշխարհը ինչու չիլար միասին, երբոր արաբական երկիրներու մէջ միլիոններով մարդ կը ջարդուի եւ կը վիրաւորուի, Ափրիկէի եւ Հարաւային Ամերիկայի երկիրներուն բնակիչները հացարներով եւ միլիոններու գաղթական կըլլան, ասկէ շատ աւելի մեծ վնսաներ կըլլան, երկիրները կայրին, մէջը ըլլալով եկեղեցիներ եւ մզկիթներ, մեռնողներուն կարելի չէ ետ բերել նույնիսկ եթէ հարիւր միլիառ հաւաքեն: Եթէ ասոնք ալ ըսուին, իրական հայկական կարծիք կըլլայ եւ ոչ թէ միայն ձայներնիս կըմիացնենք ուրիշներուն լաւ ըսածներուն: