Դաշնակցութեան Գերագոյն Ընկերական Զրոյցը

ԽԱԺԱԿ ՄԿՐՏԻՉԵԱՆ

Արցախի Հանրապետութեան մայրաքաղաք Ստեփանակերտի մէջ իր աշխատանքները աւարտեց ՀՅԴ 33-րդ Ընդհանուր ժողովը: Շատեր այս ժողովը անկիւնադարձային կը նկատէին` անկէ ակնկալուած սպասելիքներով, գումարման վայրով եւ նկատի ունենալով հայ քաղաքական տիրող իրականութիւնը, որուն ընթացքին կը գումարուէր այն: Յառաջիկայ տարիներն ու պատմութիւնը կու տան այս ժողովի արժանի գնահատականը, եւ շատ վաղ է ամբողջական գնահատական տալ ժողովի մը, որ դեռ նոր աւարտած է իր աշխատանքները:

Իւրաքանչիւր կարեւոր ժողով իր ներազդող դերը կ՛ունենայ նաեւ իւրաքանչիւր մասնակիցի վրայ, երբ մանաւանդ այդ մասնակցութիւնը կատարուած է ներդրում ունենալու, բայց առաւել եւս` այնտեղ ընթացող դաշնակցական ընկերական զրոյցներէն ու քննարկումներէն լուրջ դասեր քաղելու նախատրամադրութեամբ:

Ընդհանուր Ժողովի քննարկման դատին յանձնուած հարցերու լայն շրջագիծը իւրաքանչիւր մասնակից կը դնէին զանոնք քննարկելու, արտայայտուած միտքերուն մասին մտածելու եւ ճիշդ կողմնորոշուելու ծանր պարտաւորութեան մը տակ: Որոշումներ կայացնելու կողքին, կարեւոր ժողովները նաեւ դասեր կը փոխանցեն: Որպէս մասնակից` ես իմ դասը քաղեցի այն յստակ համոզումով, թէ որքա՛ն կենսունակ ու ազդեցիկ է այսօր դաշնակցական ընկերական զրոյցներու բարի աւանդոյթը:

Ընդհանուր Ժողովէն ետք հասկցայ նաեւ, թէ  որքան ալ ոմանց համար երկար թուի, բայց ութ օրեր նոյնիսկ բաւարար պիտի չըլլային բազմազան հարցերու սպառիչ քննարկման: Ուստի, ինչպէս 128 տարի, այսօր եւս դաշնակցական ընկերական զրոյցը կը շարունակուի իր բառապաշարով ու բարոյական բոլոր չափանիշներով: Այդ ընկերական զրոյցներու մշակոյթին ու բարեմասնութիւններուն շատ ծանօթ է Հայ յեղափոխական դաշնակցութիւնը: Եւ որոշեցի դուռը բանալ ու տարբեր նիւթերու շուրջ սրտամօտ զրոյցով կիսուիլ ընկերոջ ու համակիրի հետ, ապագան քննարկել, բայց` միշտ նայելով նաեւ անցեալ, որուն իւրաքանչիւր դրուագին ընդմէջէն կերտուած է դաշնակցական ընկերական զրոյցի աւանդոյթը:

Դաշնակցական ընկերական զրոյցի առանձնայատկութիւններուն կարեւորագոյնները խտացուած են նոյնիքն այդ երկու բառերուն մէջ` ԸՆԿԵՐԱԿԱՆ եւ ԶՐՈՅՑ: Այդ զրոյցը ունի իր բառապաշարը եւ լեզուամտածողութիւնը, որ կարելի չէ նոյնիսկ բառերով բացատրել: Մէկ գրողի կամ մտաւորականի մտքի արգասիքն ու ոճն ալ չէ: Զայն կերտողներու շարքը կ՛երկարի Քրիստափորէն մինչեւ Վարանդեան, Գարեգին Խաժակ, Աղբալեան, Նաւասարդեան, Տասնապետեան, Զէյթլեան ու Մարուխեան: Իսկ այդ զրոյցներուն էջերը կ՛երկարին Ժընեւի «Դրօշակ»-էն մինչեւ Պէյրութի ու ապա Աթէնքի «Դրօշակ»: Դաշնակցութիւնը «ընկեր» բառը կ’ընկալէ բառարանային «ընդ կեր» եւ փոխաբերական` «անդաւաճան» իմաստներով` որպէս գաղափարակիցներու, գործակիցներու եւ զինակիցներու անշահախնդիր արտայայտութիւն: Դաշնակցութեան արժէքներուն անծանօթներն ալ պէտք է իմանան, որ դաշնակցականին համար ընկերականութեան թելադրանքն է, որ դաշնակցական զրոյցին մէջ բացառուած են խծբծանքը, վիրաւորանքը, քինախնդրութիւնը, ցեխարձակումն ու հեգնանքը: Այո՛, այնտեղ կան սկզբունքայնութիւն, ինքնուրոյնութիւն, խստապահանջութիւն եւ նորարարութեան միտում, բայց այդ բոլորը կը բխին հաւաքական ճիշդ ուղի գտնելու նախանձախնդրութենէն` աչքի առջեւ ունենալով Հայաստանի ու հայութեան հաւաքական շահը:

Իսկ զրոյցը Դաշնակցութեան ու դաշնակցականին համար, սրտբաց ու անթաքոյց երկխօսութեամբ, հաւաքական կարծիք ու կեցուածք ձեւաւորելու միջոց է: Դաշնակցութենէն ներս կարելի չէ գտնել վէճեր, որովհետեւ վէճը, ոչ բառարանային իմաստով, գաղափարական ու քաղաքական հակադիր կողմերու երկխօսութիւն է, իսկ Դաշնակցութիւնը` իբրեւ գաղափարակիցներու ու քաղաքական նոյն նպատակներուն հաւատացող ընկերներու հանրագումար, չի կրնար ունենալ ներքին վէճեր: Կ՛ըլլան կարծիքներու տարբերութիւններ եւ տարբեր ուղիներու որոնումներ, բայց անոնք զիրար կը բախին ընկերական զրոյցի ընդմէջէն: Զրոյցը դաշնակցականին համար տեսակէտ արտայայտելու կողքին, նաեւ այլ տեսակէտ լսելու եւ անոր մասին ալ մտածելու մշակոյթ է, հեռու` ինքնասիրահարուածութենէ, յամառութենէ, մեծամտութենէ, ստորագնահատելէ ու անսխալականութեան բարդոյթէ: Դաշնակցական զրոյցին մէջ կը տիրեն` համեստութիւնը, փորձառութիւններու հանդէպ յարգանքը, դիմացինէն բան մը սորվելու պատրաստակամութիւնը եւ համոզուելու ու համոզելու ընդունակութիւնը:

128 տարիներու ընթացքին կազմաւորուած դաշնակցական ընկերական զրոյցի այս մշակոյթը շատերուն ծանօթ չէ, մանաւանդ` Հայաստանի մէջ միանձնեայ կուսակցութիւններու համատարած երեւոյթին ի տես: Ոմանք

ալ ծանօթ են, բայց կ՛անգիտանան եւ կը փորձեն զայն մատուցել իբրեւ ընկերականութենէ պարպուած վէճ:

Անծանօթները պէտք է ծանօթանան այս մշակոյթին, իսկ անծանօթ ձեւացնողները պէտք է գիտակցին, որ Դաշնակցութեան Գերագոյն Ընկերական Զրոյցը հանդիսացող Ընդհանուր ժողովը վերահաստատեց իր հաւատարմութիւնը 128-ամեայ աւանդոյթին եւ զայն շարունակելու դասը փոխանցեց: