ՍՊԱՐՏԱԿ ՂԱՐԱԲԱՂՑԵԱՆ
ՀՅԴ Հայաստանի ԳՄ անդամ
Ով եղել է Հալէպում, անպայման տեսել է նշանաւոր «Օթել Պարոն»-ը, իսկ ով չի եղել, լսած կամ կարդացած կը լինի նրա մասին: Այս պատմութիւնը, սակայն, «Օթել Պարոն»-ի մասին չէ, այլ նրան դէմ-դիմաց գտնուող վարսավիրանոցի տիրոջ մասին է…
Մինչ վարսավիրանոցին հասնելը «Հայկական աւիաուղիներ» ընկերութեան գրասենեակն է: Այդ օրը գնացել էի ճշդելու, աւելի շուտ` ամրագրելու վերադարձիս օրն ու ժամը: Ընկերութեան պատասխանատու Ժանը, որն ազգութեամբ յոյն էր, այս անգամ անսպասելիօրէն սառն ու անժպիտ դիմաւորեց ինձ ու անտարբեր նետեց.
– Ինքնաթիռ չկայ. ստիպուած ես մէկ շաբաթ էլ մնալ Հալէպում:
Ինձ աւելի շատ մտահոգեց ոչ թէ ինքնաթիռը լինել-չլինելը, այլ` Ժանի պաղ, անտարբեր վերաբերմունքը: Ին՞չ էի արել, որ մեր մտերմութիւնը, բարեկամութիւնը խաթարուել էր: Տեսնելով, որ շուարել ու անակնկալի եմ եկել նման ընդունելութիւնից` Ժանը կերպարանափոխուեց եւ յոյնին յատուկ խորամանկ ժպիտը աչքերում` ասաց.
– Չե՞ս հարցնի, ինչու՞ եմ նեղուած:
– Ինչու՞,- հարցրի:
– Հրաւէրս ինչու՞ մերժեցիր, ընթրիքի պիտի չերթայի՞նք…
Ժանը յիշեցրեց նախորդ այցելութեանս ժամանակ պայմանաւորուած ընթրիքի մասին, որն իմ մեղքով չէր կայացել:
– Մեղաւոր եմ,- խոստովանեցի մեղքս ու հասկացայ, որ այս անգամուայ հրաւէրը անհնար է մերժել:
– Լա՛ւ,- ասացի,- վարսավիր Կարոյի մօտ գնամ, կարգի բերի մօրուքս, երեկոյեան կը հանդիպենք…
– Աս շոգ-կրակին մինչեւ Կարոյին հասնես, կը հալիս: Հոս, քովերնիս նշանաւոր վարսավիր կայ, եկուր քեզ քովը տանեմ…
Գրասենեակի հէնց հարեւանութեամբ էր վարսավիրը: Առաստաղից կախ պտտուող հովհարը փոքրիկ տարածքը զովան էր դարձրել, եւ անկիւնում նստած տէրը աւելի շատ իմաստուն, 19-րդ դարի ֆրանսացի նկարչի էր նման, քան` վարսավիրի:
Ժանը նրա ականջին ինչ-որ բան փսփսաց, միայն հասկացայ, որ «հայաստանցի է, պատուական մարդ է….», ասածը:
– Գլխո՛ւս վրայ,- պատասխանեց ծերունին ու ծուլօրէն վեր կացաւ տեղից.- Հրամմէ,- դողդոջուն ձայնով ասաց նա` ցոյց տալով նստելիք տեղս, ու նոյն, հեզանուշ ձայնով հարցրեց.
– Ինչպէ՞ս էք, լաւ՞ էք:
– Լաւ եմ…
– Հալէպը սիրեցի՞ք:
– Շա՜տ…
– Իրաւ՞…,- չգիտեմ ինչու կասկածանքով, բայց յետոյ ափսոսանքով շարունակեց,- Է՜հ, Հալէպի անուշ օրերն անցան…
Յետոյ մկրատն ու սանրը մխրճեց թանձր մօրուքիս մէջ ու սկսեց իր գործը:
– Մի՛ վախնար, այնքան պեխ-մօրուք տեսել են այս մկրատն ու սանրը, որ ինձմէ ու քեզմէ լաւ գիտեն` ո՛ւր պիտի սանրեն, ուր պիտի կտրեն…
Յետոյ անսպասելի հարցրեց.
– Տը Կոլի մասին լսա՞ծ ես…
– Ի հարկէ, ֆրանսիացի նախագահը չէ՞ր…
Ինձ թւում էր, թէ ծերունին պարզապէս թեմա է բացում, ինչպէս` գրեթէ բոլոր վարսավիրները, ու մինչեւ գործը աւարտելը` դեսից-դենից զրուցում, զբաղեցնում յաճախորդին, բայց երբ ասաց.
– Այո՛, ես անոր էլ սափրել եմ… այս մկրատն ու սանրը Տը Կոլի՛ մազերն էլ կտրել-յարդարել են,- որոշեցի` կա՛մ ծերուկը հերթական գլուխ-գովանն է, կա՛մ էլ…
– Քանի՞ տարեկան էիր…
– Քսան, քսաներկու…
– Փարիզու՞մ ես սափրել Տը Կոլի՛ն…
– Ինչո՞ւ Փարիզում… «Օթել Պարոն»-ը գիտե՞ս,- հայեացքով ցոյց տուեց դիմացի մայթի շէնքը… ու սկսեց պատմել.
– Առաւօտ կանուխ, դուռը նոր բացել, ներս էի մտել, ետեւէս ֆրանսացի երեք զինուորական մտան: Անոնցմէ մէկը ֆրանսերէնով ասաց, որ պարագաներս հաւաքեմ ու հետեւեմ իրեն: Թարգմանիչ կար հետերնին, բայց երբ ֆրանսերէն պատասխանեցի, հասկցայ, որ թարգմանիչի կարիքը չկայ…
– Ֆրանսերէն որտե՞ղ ես սովորել,- ընդհատելով հարցրի ծերունուն:
– Պոլիս, ֆրանսական քոլեճ յաճախած եմ…
– Պոլսի՞ց եկար Հալէպ:
– Այո՛, երկար պատմութիւն է… թուրք ծնողներս Հալէպ մօրաքրոջս գտած էին, անոնք ղրկեցին…
– Կամքիդ հակառա՞կ…
– Ո՜չ. ըսին` մենք քեզ որդեգրել, պահել ենք, բայց դուն հայ ես, եթէ կ՛ուզես, Հալէպ հարազատներ ունես, գնա՛, տե՛ս. եթէ որոշես մնալ, կամքդ է, եթէ ոչ` վերադարձիր… եկայ, մնացի…
– Չզղջացի՞ր…
– Ինչո՞ւ պիտի զղջամ… Մօրաքոյրը մօր պէս է… թուրք ծնողիս էլ չմոռցայ… Ո՛չ, չզղջացի…,- ծերունին ծանր հոգոց քաշեց: Հայելու մէջ տեսայ նրա ազնուական դէմքին ուրուագծուող թախիծը:
– Քեզ որդեգրողը իրօ՞ք թուրք էր,- կասկածով հարցրի նրան:
– Այո՛, բանակի սպայ էր հայրացուս, կինն էլ բարձր խաւից էր…,- յետոյ նկատելով երկմտանքս, կասկածանքս փորձեց փարատել.
– Մի՛ կարծեր, թէ անոնք ամէնն ալ մարդասպան են… անոնց մէջ ալ բարի մարդիկ կան…
Բարի թուրք, ազնիւ թուրք… մի տեսակ բարին ու ազնիւը չի կպչում, չի սօսնցւում թուրքին…
Աստիճանաբար նրա հռչակաւոր սանր ու մկրատի տակ մօրուքս կարճւում, յարդարւում, տեսքի էր գալիս: Ծերունին զննող հայեացքով նայեց հայելու մէջ ու հարցրեց.
– Չափը լաւ՞ է…
– Լաւ է,- ասացի… ու որոշեցի վերադառնալ Տը Կոլի՛ն:
– Ուրեմն մօտիկից տեսել, զրուցե՞լ էք հետը…
– Տը Կոլի՞,- հարցրեց…
– Տը Կոլի՛…
– Երկայնահասակ, անուշ մարդ մըն էր…
– Ինչի՞ մասին խօսեցիք, յիշու՞մ էք:
– Նման բաները չեն մոռցուի… Նախ ինքը հարցուց.
– Ինչպէ՞ս ես, Ֆրանսան կը սիրե՞ս…,- ես ալ ֆրանսերէն պատասխանեցի:
– Օ՜,- զարմացաւ Տը Կոլը՛,- ի՜նչ սահուն կը խօսես. Ո՞ւր սորվէր ես ֆրանսերէնը:
– Պոլիս, ֆրանսական քոլեճ յաճախած եմ…
– Կ՛ուզե՞ս Ֆրանսա տանեմ քեզ:
– Ո՛չ,- ըսի:
Ժպտաց Տը Կոլը՛.
– Կատակ չեմ ըներ,- ըսաւ:
– Ես ալ կատակ չեմ ըներ…
– Չնեղացաւ՞,- հարցրի ծերունիին…
– Ինչու՞ պիտի նեղանար,- զարմացաւ ծերունին,- յետոյ երանութեամբ յիշեց.
– Նախաճաշի ժամ էր, սուրճ հրամցուցին. այդ մէկը մերժել չկրցայ…
– Տը Կոլի՛ հետ սու՞րճ էք խմել…
– Ինչու՞ կը զարմանաս. Տը Կոլի՛ն սափրիչը գաւաթ մը սուրճ չարժէ՞…
Նոյեմբեր, 2018
