ԹԱՄԱՐ ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԵԱՆ
Արուեստագիտութեան դոկտոր
Հայ թատրոնի արդի բեղուն ընթացքին նուիրուած թատերագիտական գրականութիւնը հարստացաւ Հայաստանում վերջերս լոյս տեսած «Արմէն Խանդիկեանի շէյքսփիրականը» ժողովածուով («Վան Արեան» հրատարակչութիւն): Արմէն Խանդիկեանի (ծնողական արմատներով պէյրութցի է) անունը քաջածանօթ է ե՛ւ հայրենիքի, ե՛ւ արտերկրի, ե՛ւ սփիւռքի թատերասէրներին: Նաեւ լիբանանահայ մտաւորականութիւնը ցայսօր հաճելիօրէն, բարձր գնահատութեամբ յիշում է 1992թ.ին Երեւանի Հրաչեայ Ղափլանեանի անուան տրամաթիքական թատրոնի այն հիւրախաղերը, երբ Պէյրութում «Յ. Տէր Մելքոնեան» սրահում թատրոնը ներկայացրեց Պարոյր Սեւակի «Անվերջ վերադարձ» եւ Պերճ Զէյթունցեանի «Մեծ լռութիւն» թատրերգութիւնները: Լեցուն դահլիճը յոտնկայս երկարատեւ ծափահարութիւններով իր հիացմունքին արժանացրեց թատրոնի անուանի դերասաններին, ինչպէս նաեւ` գեղարուեստական ղեկավար եւ տնօրէն Արմէն Սամուէլի Խանդիկեանին:
… Երեւանի Հր. Ղափլանեանի անուան տրամատիքական թատրոնի գեղարուեստական ղեկավար, Հայաստանի Հանրապետութեան ժողովրդական դերասան, պետական մրցանակի դափնեկիր: Այս պաշտօնական տիտղոսների ետեւում, իր ողջ էութեամբ, իր հարուստ հոգեմտային ներաշխարհով, իր կեանքի իւրաքանչիւր օրն ու ժամը թատերարուեստի նուիրած, Հր. Ղափլանեանի անուան թատրոնը իր համար հարազատ տուն-օճախ դարձրած բեմադրիչ Արմէն Խանդիկեանն է: Նա, ով իր ամբողջ ստեղծագործական կեանքը դրեց ի նպաստ հայ թատրոնի զարգացման եւ յարատեւման: Նաեւ` ի նպաստ համաշխարհային թատրերգութեան անմար գոհարներին նոր շնչով կրկին ու դարձեալ բեմական կեանք պարգեւելուն:
Նշելի է, որ յիշեալ ժողովածուի հրատարակումը նուիրուած է ընթացիկ տարուայ երկու արժէքաւոր յոբելեաններին. Արմէն Խանդիկեանի ծննդեան 70-ամեայ յոբելեանին, եւ Երեւանի Հր. Ղափլանեանի անուան տրամաթիքական թատրոնի հիմնադրման
50-ամեակին: Թատրոն, որը արդէն կէս դար իր բարձրամակարդակ ստեղծագործական ներդրումն ունի հայ ազգի բազմադարեան թատերական ընթացքի մէջ:
«Արմէն Խանդիկեանի շէյքսփիրականը» ժողովածուի կազմողներն են` գրող, բանասիրական գիտութիւնների դոկտոր Նորայր Ադալեանը եւ արձակագիր, թատերագիր, մշակութաբան Վան Արեանը:
Ժողովածուի մէջ զետեղուած են տարիների ընթացքում գրուած, մամուլում տպագրուած յօդուածներ, ակնարկներ` նուիրուած Հր. Ղափլանեանի անուան թատրոնում Արմէն Խանդիկեանի բեմադրած Ու. Շէյքսփիրի թատրերգութիւններին. «Համլեթ», «Յուլիոս Կեսար», «Ռոմէօ եւ Ժիւլիէթ», «Մաքպեթ»: Եւ ինչպէս արդարացիօրէն նշուած է ժողովածուի կազմողների նախաբանում, «Արմէն Խանդիկեանի այս բեմադրութիւնները ոչ միայն նրա, այլեւ նորագոյն հայ թատրոնի ակնառու նուաճումներից են եւ լաւագոյնս բնորոշում են ինչպէս նրա տաղանդը, այնպէս էլ մեր հազարամեայ բեմական արուեստի համամարդկային էութիւնը»: Արժէ յիշատակել, որ Երեւանի Հր. Ղափլանեանի տրամաթիքական թատրոնի խաղացանկում շէյքսփիրեան բեմադրութիւնների մշտական ներկայութեան աւանդոյթը ստեղծել էր այդ թատրոնի հիմնադիր, ԽՍՀՄ ժողովրդական դերասան, պետական մրցանակների դափնեկիր Հրաչեայ Ղափլանեանը: Նրա բեմադրած Շէյքսփիրի թատրերգութիւնները «Հենրի Վեցերորդ, կամ կարմիր ու սպիտակ վարդերի պատերազմը», «Ռիչըրդ Երրորդ»` իրենց մեծ, նշանակաւոր ներդրումն ունեցան արդի հայ թատրոնի շէյքսփիրեան պատմութեան մէջ: Այդ գնահատելի աւանդոյթը իր բացառիկ տաղանդով շարունակեց, ծաղկեցրեց, նորովի իմաստաւորեց Արմէն Խանդիկեանը:
«Արմէն Խանդիկեանի շէյքսփիրեան բեմադրութիւնները օժտուած են իւրայատուկ հմայքով: Հէնց դրանց մէջ է Արմէն Խանդիկեանը հաստատում, որ ինքը շէյքսփիրեան կայացած բեմադրիչ է, որը հրաշալի է զգում վերածննդի հանճարի ստեղծագործութիւնների առանձնայատկութիւնները, կարողանում է գտնել դրանց մատուցման ժամանակակից արտայայտչաձեւերն ու սկզբունքները: Արմէն Խանդիկեանը հայ բեմական շէյքսփիրապատումը տանում է դէպի նոր հանգրուանները», գրքի իր գրախօսականներից մէկում նշել է թատերագէտ Լեւոն Մութաֆեանը: Միանգամայն ճշմարտացի է Նորայր Ադալեանը` գրելով. «Արմէն Խանդիկեանը թանկ ու սիրելի անուն է իր հարազատ թատրոնում եւ թատերական կեանքում, ինչպէս նաեւ սփիւռքում ճանաչուած դէմք է, որից դեռ շատ ստեղծագործական ակնկալիքներ ունենք»:
Շնորհիւ աշխարհահռչակ, անմահ թատրերգութիւնների Արմէն Խանդիկեանի իւրայատուկ, տաղանդաւոր բեմականացման («Համլեթ», «Յուլիոս Կեսար», «Ռոմէօ եւ Ժիւլիէթ», «Մաքպեթ») հայ արդի թատրոնի պատմական ընթացքը հարստանում է իր բեմում յաւերժող Ուիլիըմ Շէյքսփիրով:
Երեւան-Պէյրութ
