ՀԱՄԲԻԿ ՊԻԼԱԼԵԱՆ
Մեր անմիջական շրջապատին մէջ յաճախ կը լսենք, թէ այլեւս պէտք է զանց առնել դասականութիւն բուրող խորագիրներ, ձերբազատիլ կարգախօսային բառերու շքերթէն, շրջանցել, այսպէս ըսած, կաղապարուած մտածումներու պարտադրանքը եւ հարցերուն մօտենալ առարկայականօրէն, քննական միտքով եւ առանց բարդոյթի:
Այսինքն, ըսել ուզուածը հաւանաբար այն է, որ յօդուածները պէտք է ըլլան հատու` իրենց բովանդակութեամբ, եւ ցնցիչ` իրենց խորագիրով, որպէսզի ընթերցասէր (եթէ տակաւին գոյութիւն ունի) հասարակութեան ուշադրութիւնը գրաւել կարենանք:
Թէ ինչո՞ւ նման մտածումներ մեր միտքը չարչրկեցին, յատկապէս այս պատեհ առիթին` Արցախի անկախութեան հռչակման տօնին, պարզապէս որովհետեւ մեր կարգին, ներքին համոզումով մը, կը փորձենք ամէնամեայ յիշատակումներու ձեւը փոխել, մատուցման եղանակին մէջ նորարար ըլլալ, նորովի արտայայտութիւններ եւ միտքեր արձանագրել, այո՛, ըլլալ առարկայական, ցոյց տալ քննական մտքի ու ոգիի հարթութիւն եւ արժեւորման կարգով` անդրադառնալ տուեալ տօնին:
Այդուամենայնիւ, շատ անգամ զգացականութիւնն ու ազգային ապրումները կը պարտաւորեցնեն յաղթահարել յիշեալ առարկայականութիւնը եւ ընթացք տալ ներքին ձայնին, խորասոյզ ապրումին եւ հոգիէ բխող դրսեւորումներու:
Արդ, ինչպէ՞ս կարելի է յիշատակել ազգակերտ թուական մը, պետութեան հիմք հանդիսացող տօն մը, ազգային ազատագրական պայքարին իմաստը շեշտադրող հաւաքական կեցուածք մը, առանց թոյլ տալու, որ հպարտանքի ճառագայթումներ իրենց գեղեցկութեամբ տողանցեն սպիտակ էջերու վրայ:
Բացարձակ ճշմարտութիւն է, որ Հայաստանի վերանկախացումով (1991) եւ Արցախի ազատագրական պայքարի բռնկումով (1988-1994) հայութեան ներաշխարհն ու դիմագիծը, կեցուածքը, պետական-քաղաքական, տնտեսական-հասարակական, գաղափարական-բարոյական ըմբռնումները պայծառացան, շնչաւորուեցան, առաւել ամրապնդուեցան, բայց մանաւանդ` ազգովին վերականգնելու ճանապարհը մտաւ նոր հուն, որով պիտի բոցավառէր ազգային արժանապատուութիւնը, ներհայկական ուժականութիւն, լեզուն, պատմութիւնն ու մշակոյթը:
Բռնատէր ու մեծ դահիճ Ստալինի օրով (1923) նորելուկ Ազրպէյճանի բռնակցուած մեր սքանչելի հայրենիքէն հողամաս մը` Արցախ աշխարհը, շնորհիւ իր մարտունակ ժողովուրդին ցոյց տուած անգնահատելի տոկունութեան, քաջութեան, զոհաբերութեան ոգիին ու հայրենապաշտութեան, կը վերամիանար հայոց սրտին` Երեւանին, յոյս, կորով եւ ինքնավստահութիւն ներշնչելով ամբողջ հայութեան:
Փաստօրէն, արցախահայութեան դէմ շղթայազերծուած թուրք-ազերիական վայրագութիւններն ու սպանդները կարծես ազդանշան էին հայութեան բնաջնջումի նոր ծրագիրի մը, պարտադրուած պատերազմի, որուն դէմ ելաւ արցախցին, սէգ ճակատով եւ անվախօրէն:
Արցախահայութիւնը իր գոյապայքարին մէջ առանձին չմնաց, Հայաստանի հողին վրայ ապրող հայրենասէր երիտասարդութիւնն ու սփիւռքահայութիւնը ընդառաջեցին կոչին, հրաւէրին, անոնք իրենց աջակցութիւնը ցուցաբերեցին, թեւ եւ թիկունք եղան, արեամբ մկրտուեցան, աւելի եղբայրացան, զարկին ու զարնուեցան, դարձան նորօրեայ ֆետայի ու անզուգական հրամանատար, կերտեցին մեր օրերու փառքն ու պանծալի պատմութիւնը:
Ու հայութիւնը աւելի քան հինգ հազար նահատակներու եւ տասնեակ հազար վիրաւորներու գնով ստեղծեց իր պետականութիւնը եւ Եռագոյնը պարզեց Մռաւ լերան գագաթին` իբրեւ խորհրդանիշ ազատութեան եւ անկախութեան:
Այսօր, 27 տարիէ, արցախահայութիւնը կը շարունակէ իր պայքարը: Պայքար` պետականաշինութեան եւ ժողովրդավար կարգերու հաստատման:
Պայքար` միջազգային ճանաչում ապահովելու, թուրք-ազերիական հայատեաց, յարձակողապաշտ եւ վայրագ ախորժակները գերեզմանելու:
Պայքար` թշնամական սպառնալիքներ փճացնելու, ոտնձգութիւններ փշրելու եւ յարձակող հորդաներ զգետնելու:
Միւս կողմէ, ճիշդ է նաեւ այն, որ միջազգային համայնքը` ԵԱՀԿ-ի Մինսքի միջոցաւ կը փորձէ իր «հաշտարարի» եւ «անկողմնակալի» վարքագիծը յառաջ քշել, հարաւային Կովկասը իր ազդեցութեան տակ պահելու միտումով, անդին, որոշումի կեդրոններ, բացայայտ թէ գաղտնի, տիւ եւ գիշեր կ՛աշխատին մեծապետական իրենց քաղաքականութիւնը իր լրումին հասցնել, փորձելով ճնշել արցախահայութիւնը, որպէսզի ընդունի այնպիսի մութ ծրագիրներ, որոնք միտուած են հաշուեյարդարի ենթարկել հայութեան նոր ժամանակներու յաղթանակը:
Բնականաբար, Արցախի հայութիւնը, իր կողքին ունենալով պետական կարգն ու սարքը, դիւցազուն բանակն ու ամբողջ հայութեան կարողականութիւնը, կը փորձէ կանգուն մնալ, դիմադրել եւ շրջանցել իր դէմ նիւթուած դաւերը:
Եւ ահա, 27 տարիէ Արցախի պետականութիւնը կը շարունակէ բարեկարգել ինքզինք, սրբագրել բացթողումները եւ հաստատագրել ժողովրդավարական բազում սկզբունքներ: Փաստօրէն, եւ հոս կը կայանայ հիմնական արժէքը, որ, հակառակ Արցախի դիմակայած բազմաբեւեռ մարտահրաւէրներուն` պատերազմական վիճակ, տնտեսական դժուարութիւն, քաղաքական արտաքին դաւադրութիւններ, ընկերային մտահոգութիւններ եւ ներքին ժողովրդական պահանջներ, արցախահայութիւնը` ապաւինած իր պետականութեան, կը շարունակէ ժողովրդավար երկիր կառուցելու իր երթը, կամքը:
Սրբազան երթ, որ կը դիմագրաւէ բազմաթիւ դժուարութիւն (փտածութիւն, շահադիտական մօտեցումներ, ապօրինի գործարք, անփառունակ վարքագիծ, փառասիրութիւն, գողական արտայայտութիւններ, փառքի յափշտակութիւն, յամեցող բացթողումներ) եւ այլն, որոնց վերացումը հրամայական պահանջէ մը շատ աւելին է, անյետաձգելի գործընթաց` շուտափոյթ եւ առանց ներքին ցնցումներու:
Արդ, Հայաստանի թաւշեայ յեղափոխութեան անմիջական ազգեցութեան տակ գտնուելով, երբ Արցախի մէջ լսուեցան բողոքի ու ցասումի արտայայտութիւններ, երբ պոռթկումի արշաւներ կազակերպուեցան յանուն արդարութեան եւ իրաւունքի պաշտպանութեան, ճիշդ է, որ պահ մը, ամբողջ հայութիւնը ակնապիշ քամուեցաւ` ի տես եղածին, ուզեց հասկնալ պատահածը, ըմբռնել անոնց ներքին իմաստները, այդուհանդերձ, հայութեան ուշադրութենէն չվրիպեցաւ նաեւ անհրաժեշտութիւնը` ըլլալու զգաստ եւ լրջախոհ, գերազանցապէս քաղաքակիրթ ու հայրենասէր:
Ճիշդ է, որ չենք կրնար մենք մեզ կոյր ձեւացնել, անտեսելով ժողովրդական արդար պահանջները, չենք կրնար մենք մեզ խաբել ամէն ինչ վարդագոյն տեսնելով, չենք կրնար երիտասարդական պոռթկումներ եւ ակնկալութիւններ վարկաբեկել, ի չիք հանելով անոնց խանդավառութիւնն ու աւելի արդար պետութիւն կառուցելու անոնց համոզումը, երազանքը:
Ժողովրդավարութիւնը արդի ժամանակներու մեծագոյն յաղթանակն է, իրաւ, արդար, անխարդախ, հաւասար ու ապագայակերտ հասարակութիւն կերտելու, որուն իրականացման ջահակիրները երիտասարդութիւնն ու քաղաքական մտքի տէր հեղինակութիւններն են, որոնց հասունութեամբ կարելի կ՛ըլլայ, այսպէս ըսած, իտէալական հասարակակարգ ու պետականութիւն կառուցել:
Սակայն, զարմանալին ու անըմբռնելին կը մնայ այն երեւոյթը, դժբախտ ու միշտ դատապարտելի, երբ, այսպէս ըսած, քաղաքական մտքի հասունութիւն ձեռք ձգած հայ անհատներ (նախկին նախագահ, Ազգային ժողովի անդամ, նախարար թէ պետական գործիչ), որոնք ինչ-ինչ պատճառներով ցոյց կու տան այնպիսի տխեղծ ու դաւադիր վերաբերում` ընդհանրապէս արցախեան հարցին (ազատագրուած հողերու վերադարձ) եւ մասնաւորաբար` ներքին պահանջներու (խլրտումներ յարուցանելով), որոնց ի տես, պահ մը, հայրենասէր անհատը կը շշմի ու կը տրտմի:
Այդուհանդերձ, կը հաւատանք հայութեան ողջմիտ եւ հայրենապաշտի ներքին ուժին ու գիտակցական մակարդակին, որուն ականատես եղանք արցախեան գոյապայքարի ողջ տեւողութեան, երբ ֆետայական մահապարտ խումբեր, հայոց բանակի տղաներ ու հրամանատարական կազմի անդամներ, հրաշքներ գործեցին յանուն ազգային արժանապատուութեան, հայրենիքի պաշտպանութեան եւ հայ ժողովուրդի անվտանգութեան:
Փաստօրէն, 2016-ի չորսօրեայ մարտերը եկան անգամ մը եւս ապացուցելու հայոց բանակի գերազանց մարտունակութիւնը, զօրակոչիք տղոց հրաշալի սխրանքն ու թշնամին հարուածելու պատրաստակամութիւնը:
Եւ այս հաւատամքին ու կամքին դիմաց մենք միայն կրնանք խոնարհիլ, յիշել ու յիշեցնել, թէ Արցախը մեր հպարտութիւնն է, ապագան ու ճակատագիրը:
Արցախի հզօրանքը ամբողջ հայութեան յաղթանակն է, պայծառ ապագայ կերտելու ուղին: Արցախահայութիւնը յաղթեց թշնամիին եւ ծունկի բերաւ թուրքը, որ մինչեւ վերջ պիտի շարունակէ ի գործ դնել իր հայասպանութեան ծրագիրը:
Ինչ կը վերաբերի որկրամոլ անհատներու թէ լպիրշ նկարագիր ունեցողներու ամէնօրեայ քարոզին, թէ Արցախի հարցը հայութեան համար գլխացաւանք է, անոնց կ՛ըսենք, եւ քաջաբար, ըլլան անոնք հայանուն թէ օտարերկրացի, թէ Արցախի հողին վրայ ազգային ազատագրական պայքար մղելով հայութիւնը վերածնաւ, աւելի հայացաւ, ճանչցաւ իր սեփական արժանիքները, ըմբռնեց աշխարհաքաղաքական բոլոր խաղերուն իսկութիւնը, եւ, ապաւինելով իր բազուկին ու զէնքին, փրկուեցաւ ու հայրենիք պահեց, ժողովուրդ պաշտպանեց:
Իրօք, հայութիւնը արժանացաւ բոլորին յարգանքին, թշնամի թէ բարեկամ, որովհետեւ տէր եղաւ իր ազգային արժանապատուութեան:
