Զ. ԹՈՐԻԿԵԱՆ
Չեղաւ, չպատահեցաւ… չստացուեց:
Բազմիցս խոստացած էի այցելել Վահէին պարտէզը, բնագաւառ մը կամ աւելի մօտիկ ըլլալով բնութեան` գործունէութեան դաշտ մը, որ սրտիս երբեք չէ խօսած: Միշտ ալ քաղաքի մէջ ապրած ըլլալով` վարժուած եմ պոռչտուքի, երթեւեկի, իրարանցումի, փոշիի, ձայնի, բարձր ձայնի, բաղաձայնի, սուր աղմուկի եւ շարունակ գերաղմկալի աղմուկի:
Տարբեր էր Վահէին հորիզոնը: Ան ակնածանքով եւ խանդով կ՛անդրադառնար, թէ որքա՜ն հաճելի էր կապուիլ հողին, յատկապէս` հայրենի հողին. զայն ջրել, խնամել, մշակել… «դաստիարակել»: Իր սրտին խօսած պարտէզ մը, ուր պիտի աւարտէր իր կեանքը… այդ նոյնինքն սիրտը իրեն դաւաճանած ըլլալուն պատճառով:
Միշտ ալ կարճ տեւողութիւն ունէր Երեւան այցելութիւնս, այնքան մը որ, ըստ Վահէին բացատրութեան եւ սրամտութեան, այն օդանաւով, որ կը ժամանէի, անով ալ կը մեկնէի: Շատ կ՛ուզէր, որ երկար ժամանակ ստեղծուէր, եւ այցելէի իր այդ պարտէզը:
Մայիսեան հարիւրամեակի տօնակատարութեան առթիւ միեւնոյն օդանաւով պիտի չվերադառնայի ու գրեթէ շաբաթ մը մնայի եւ կը կարծէի, որ այս անգամ ի վերջոյ առիթ պիտի ունենայի Վահէին մշակած պարտէզը այցելելու: Սակայն չեղա՜ւ:
Անգամ մը եւս առիթ չեղաւ անոր ջրած պարտէզը ըմբոշխնելու:
***
Ընդդիմատետրի ընկերս էր, շատ մօտիկ ընկերս` Վահէն:
Ինքը…ՀՈՆ իր հանգչած տեղէն, փոքր ժպիտ մը դէմքին … շուտով հասկցաւ ըսածս, սակայն կարդացողին համար հաւանաբար կարճ բացատրողական մը աւելի յստակացնէ թուղթին յանձնուած այս քանի մը տողերը:
Միշտ ալ կը կատակէի Վահէին հետ, թէ այնքան ատեն որ անգործ չեմ, ամուսնալուծուած չեմ, հիւանդ չեմ եւ …դեռ ողջ եմ, պիտի չունենամ Ֆէյսպուք` Դիմատետր, այսինքն պիտի ունենամ ընդդիմատետր:
Եւ հակառակ այս գոյավիճակին` կարծես օրական կապ կը հաստատէինք: Աւելի զարմացնեմ ընթերցողն ու անմիջական ծանօթներն ու պարագաները, ե-նամակով ալ հետեւողական կերպով կապ չէինք հաստատեր, նոյնիսկ ընկալուչն ալ սակաւաթիւ անգամներ կը վերցնէինք, սակայն երբ որ հանդիպէինք, կարծես դեռ երէկ իրարու հետ երկար զրուցած էինք:
***
Շատեր պիտի գրեն հաւատաւոր կուսակցական, ազգային տիպար Վահէին մասին: Պիտի անդրադառնամ իր անձին մասին, շատ աւելի դժուար պարտականութիւն մը, մանաւանդ որ մօտէն ծանօթ ըլլալով իր նկարագիրին, ան միշտ ալ լռիկ-մնջիկ տիպար մը եղած է եւ խուսափած` երեւելու տենդէն:
Եօթանասունականներու վերջերուն, Պարսկաստանէն ժամանած էր ան` տասնեակ մը ընկերներու հետ Համազգայինի հայագիտական հիմնարկին մէջ մասնագիտանալու: Քաղաքական իրադարձութիւնները պատճառ դարձան, որ Վահէին բերած օդանաւը զինք Լիբանան փոխադրէ եւ հոն ալ ձգէ: Այսպէս սկսաւ մեր բարեկամութիւնը, որ հետագային շատ աւելի խորացաւ «Ազդակ»-ի երդիքին տակ եւ արեւմտեան Պէյրութի մէջ:
Ընկերային միջավայր մը ստեղծած էինք: Տարբեր ձիրքեր, զբաղումներ ու հետաքրքրութիւններ: Թուղթ խաղալ, ժամեր շարունակ ուտել, խմել ու ճառախօսել… այս բոլորը չէինք սիրեր:
Կը նախընտրէինք դիտել եւ ո՛չ դիտուիլ, նաեւ` ունկնդրել եւ ո՛չ ունկնդրուիլ, կարդալ ու կարդալ…
Եւ այսպէս միասին կ՛ունկնդրէինք երաժշտութիւն եւ բազմիցս կ՛ուղղուէինք շարժապատկերի սրահ` ըմբոշխնելու համար ոչ հոլիվուտեան աւելորդաբանութիւններ:
Մեր նախասիրած շարժապատկերի սրահը «Քլեմանսօ»-ն (այժմ փակուած) էր, ուր բացի ցուցադրուող ժապաւէններէն` ամէն բան լքուած, փոշով ծածկուած եւ ապականած էր: Ի դէպ, ցուցադրուող ժապաւէններն ալ նոր պատրաստութիւններ չէին, բայց մակարդակ ունեցող գործեր էին, որոնք կրկին անգամ կը ցուցադրուէին: Իսկ ամէնէն կարեւորը, միշտ ալ պարապ էր այդ սրահը` մեր օրերու «Cinema Paradiso»-ն, ուր պաստառը լուսաւորող ոսպնեակին խշրտոցը շատ աւելի մտերմիկ մթնոլորտ մը կը ստեղծէր: Այսպէս, լաւապէս բազմած եւ իրարմէ հեռու կ՛ըմբոշխնէինք ցուցադրուող ժապաւէնը:
Հոն, Չեփլինը կարծես գետին ինկած ծաղիկը, կոյր աղջկան յանձնելու ժամանակ մեզ ալ կը դիտէր եւ համակրելի պեխին փոքր շարժում մը տալով, կը ժպտար` այն տպաւորութիւնը ձգելով, որ, միացէ՛ք ինծի եւ դուք ալ օգնեցէ՛ք այս դժբախտ աղջկան: Իսկ Նիւ Եորքի թաքսիի խենթուկ վարորդ Ռապըրթ Տը Նիրոն, հայելիի ընդմէջէն իր զայրոյթը մեզի ալ կը յայտնէր` «Are you talking to me?» մը հարցադրելով եւ զէնքով սպառնալով:
***
Տարիներ ետք… գործ, ամուսնութիւն, ընտանեկան կեանք… փոխուած էր Վահէին շաբաթավերջի զբաղումը:
Այսպէս, իր բոլոր հոգերն ու մտահոգութիւնները մէկդի դրած, յատկապէս կիրակի օրերը մշակ-բանուոր Վահէն կը ջրէր ու կը մշակէր իր պարտէզը: 17-րդ դարաշրջանէն վոլթերեան պարզ փիլիսոփայական «Մշակենք մեր պարտէզը» («Քանտիտ») հասկացողութիւն մը, որ ան կը կիրարկէր…դարեր ետք:
Զանազան տեսակի բոյսեր, պտուղներ ու թուփեր կը մշակէր ան: Ու կը ջրէր, շարունակ կը ջրէր: Ան լաւապէս հոգ կը տանէր հողին` զայն խնամելով եւ արգասաբեր դարձնելով: Հողը թեթեւցած էր եւ այդպէս ալ պիտի ըլլայ Վահէին համար: Կարիք չկայ հողին թեթեւութեան մասին ակնարկելու:
Երկու խօսք ալ` հոն ծիլ առած ծաղիկներուն ու պտուղներուն մասին: Անոնք երբեք որդնոտած չէին… թարմ ու համեղ էին: Կը կատակէի իրեն հետ, թէ` Արտամետի խնձորի հունտերը իր պարտէզին մէջ տեղ ունէին, շարունակ մատնանշելով միայն հունտերը եւ ո՛չ թէ` որդերը:
***
Աւա՜ղ: Միասնաբար ծրագիրներ ունէինք, որոնք բոլորն ալ ջուրը ինկան: Այսպէս, մեր Bucket list-ին (կատարելիքներ` նախքան անդենական մեկնիլը) մէջն էր միասնաբար Արեւմտահայաստան երթալ… Անի, Վան, Համշէն: Շատ կը փափաքէի, որ միասնաբար ըմբոշխնենք դաշնակահար Պրետ Մելտաուն` իր բնութեան յար եւ նման երաժիշտ մը: … Ի վերջոյ նաեւ այդ կատարելիքներու ցանկին մէջ էր պարտէզ այցելութիւնս:
Դժուար եղաւ այս քանի մը մտածումներն ու յուշերը թուղթին յանձնելս: Բայց վստահ եմ` ան գոհ պիտի մնայ:
Կարմիր գիծը չանցայ:
Փաքաքածն ալ կատարեցի: Ոչ մէկ յիշատակելի յատուկ անուն կամ մանրամասն նկարագրականով դէպք:
Դժուար օրեր անցուցած ենք, անբացատրելի զարհուրելի եւ սահմռկեցուցիչ վայրկեաններ, սակայն ամէնէն ահաւորը եղաւ այն օրը, երբ ստիպուած եղանք միասնաբար թուղթին յանձնել մեր մօտ մահացած ընկերոջ մասին մահագրութիւն մը: Ի՜նչ զարհուրելի եւ ընկճելի ակնթարթներ էին:
Հիմա ալ առանձնացած, Վահէին մասին մահագրութիւն… ի՜նչ ճակատագիր:
