ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ
110 տարի առաջ, նոր սահմանադրութեան գործադրման շնորհիւ վերացաւ նաեւ Թուրքիոյ գրաւոր մամուլին մէջ տխուր հռչակ վայելող գրաքննութիւնը: Կայսրութեան շրջանակները, ինչպէս` բոլոր նորութիւնները, մեծ վերապահութիւն ցուցաբերած էին նաեւ թերթերու` որպէս զանգուածային լրատուամիջոց հրատարակութեան: Այդ մասին ալ երկրին մէջ նախափորձը կատարեցին ազգային փոքրամասնութիւնները: Նախքան թրքերէնով թերթի մը հրատարակութիւնը արդէն հայ կամ յոյն խմբագիրներ սկսած էին իրենց մայրենի լեզուներով թերթեր հրատարակել:
Երկար վարանումներէ ետք նման թոյլտուութիւն շնորհուեցաւ նաեւ թրքերէն թերթ հրատարակելու համար: Իսկոյն գործադրուեցաւ շատ ծանր գրաքննութիւն մը: Խմբագիրներ պարտաւոր էին յաջորդ օր լոյս տեսնելիք թերթին գրութիւնները ղրկելու պալատի գրաքննիչ մարմինին եւ միայն անոնց թոյլտուութիւնը ստանալէ ետք տպել թերթը: Յաճախակի երեւոյթ էր վերջին պահուն դրուած արգելքներու պատճառով թերթի էջերուն վրայ հանդիպիլ պարապ սիւնակներու: Նոյնիսկ կը պատահէին օրեր, երբ ամբողջ էջ մը պարապ լոյս կը տեսնէր:
Գրաքննութեան միջոցով իշխանաւորները համոզուած էին, որ պահած կ՛ըլլան երկրին անվտանգութիւնը: Իրականութեան մէջ անոնց հոգը ոչ թէ երկրին անվտանգութիւնն էր, այլ` իրենց հսկած պետութեան անսասանութիւնը:
1908-ին գրաքննութեան վերացումը երկրին մէջ աւանդաբար կը յիշուի որպէս «Մամուլի ազատութեան օր», բայց, ի՜նչ մեղք, որ անցնող 110 տարիներուն ընթացքին Թուրքիոյ մէջ մամուլը երբեք ազատ չէ եղած: Յաճախակի երեւոյթ է յօդուածագիրներու կամ լրագրողներու իրենց մեկնաբանութիւններուն եւ լրատուութիւններուն պատճառով հարցաքննութիւնը, դատապարտութիւնը, բանտարկութիւնը, նաեւ, սպանութիւնը: Այս մերկ իրողութեան դիմաց արդէն բաւական հակասական էր Մամլոյ ազատութեան օր տօնելը:
Իրողութիւններու ուրացումը եւ ժխտումը դարձեալ աւանդութիւն մըն է մեր երկրին մէջ: Այդ իսկ պատճառաւ ալ աշխարհի երեսին ամենաշատ լրագրողներ բանտարկած երկրի նախագահը անփութօրէն կրնայ ճառել ազատ մամուլին մասին: Բայց անդին կայ «Լրագրողներ առանց սահմանի» հասարակական կազմակերպութիւնը, որ կանոնաւոր կերպով կը հետեւի աշխարհի բոլոր երկիրներուն մէջ լրագրութեան ասպարէզին գործելու պայմաններուն: Այդ կազմակերպութեան վերջին հրապարակումներուն համաձայն, Թուրքիա մամուլի վրայ ամենածանր ճնշումներ գործադրող երկիրներու շարքին է:
Նախորդ չորեքշաբթի հրատարակուած տեղեկագիրը Թուրքիան կը համարէ «Լրագրողներու համար աշխարհի մեծագոյն բանտը»: Մանաւանդ կ՛ակնարկէ երկու տարի առաջ ձեռնարկուած անյաջող զինուորական յեղաշրջումին եւ կ՛ըսէ, որ բազմաթիւ լրագրողներ այդ դէպքէն ետք ձերբակալուեցան, եւ տակաւին նոր կը սկսի իրենց դէմ դատավարութեան գործընթացը: Թէեւ «Լրագրողներ առանց սահման»-ի կազմակերպութեան տեղեկագիրը դիտել կու տայ, թէ լրագրողներու դէմ թշնամութիւնը միայն Թուրքիոյ յատուկ երեւոյթ մը չէ եւ չէ սահմանափակուած Իրան, Թուրքիա կամ Եգիպտոսի նման բռնատիրական վարչակարգ ունեցող երկիրներով:
Կազմակերպութեան մատնանշած ուրիշ մէկ խնդիրն ալ լրագրողները իբրեւ ահաբեկիչներ ներկայացնելն է: Այս մասին օրինակ կը տրուի Ամերիկայի նախագահ Թրամփը, որ լրագրողները մեղադրած էր` «ժողովուրդի թշնամիներ» կոչելով: Արդարեւ, Ամերիկան ալ Թրամփի նախագահութեան առաջին տարուան մէջ արդէն երկու աստիճանով նահանջած է մամլոյ ազատութեան ցանկին վրայ: Իսկ Թուրքիա 180 երկիրներու մէջ կը գրաւէր 157-րդ տեղը:
«Ակօս»
