Ուխտի Ճանապարհներ. Այց` Պարոյր Սեւակի Գերեզմանին

ՏՈՔԹ. ՎԵՀՈՒՆԻ ՄԻՆԱՍԵԱՆ

Վանաշէն (նախկին Թայթան) գիւղ, Արարատի մարզ, հարազատ հօրեղբoրս տունը իջեւանեցայ, երբ  հայրենիքի վերանկախացումէն անմիջապէս ետք այցելութեան գացի Հայաստան: Փափաքիս ընդառաջ երթալով` անհամբեր սպասեցի տնեցիներուն կողմէ կազմակերպուած վաղամեռ բանաստեղծ Պարոյր Սեւակի գերեզման այցելութեան:

Երկու տասնեակ տարիներ առաջ Զանգակատուն (նախկին Չանախչի) իր հայրենի գիւղէն մօտ ութ քիլոմեթր հեռաւորութեան վրայ, Արարատի շրջանէն դէպի Երեւան ճամբուն վրայ, որպէս թէ ինքնաշարժի անհեթեթ արկածով մը մահացած եւ իր տան պարտէզին մէջ թաղուած էր Պ. Սեւակը:

Անհատի պաշտամունքէն ետք հասարակութեան մտայնութեան մէջ լուրջ տեղաշարժեր կատարուած էին նաեւ մեր հայրենիքի մէջ, մարդիկ սկսած էին մտածել բաներու մասին, որոնք երբեք իրենց միտքերէն չէին անցած: Առ այդ, Պ. Սեւակ լեզուն դարձաւ մարդոց հոգեբանութեան մէջ տեղի ունեցած այդ խուլ խլրտումին` զայն վերածելով չափածոյ խօսքի: Ան բացաւ քերթողութեան դռները կեանքի նոր հովերուն առջեւ, որով մեր բանաստեղծութիւնը մօտեցուց կենդանի իրականութեան ափերուն:

Ճիշդ մեկնաբանուած է, որ` «Սեւակի խօսքն ունի որոշակի հասցէ եւ ուղղուածութիւն: Այն բանաստեղծի ուղղակի հակազդեցութիւնն է իր եւ իր ազգի ապրած մի ժամանակաշրջանի դէմ, իւրօրինակ մի պոռթկում` իր հոգուն ամէն օր ծանրացող կաղապարների դէմ: Այստեղի՛ց է գալիս սեւակեան չափածոյի կի՛րքը, շիկացած տարե՛րքը, որ կարծես պիտի պայթեցնի այլասացական ձեւի պայմանականութիւնը, պիտի ճեղքի այլախօսութեան թափանցիկ դարձած քողը»: Եւ որ Սեւակը գրեթէ միայնակ էր իր այս խիզախ կեցուածքին մէջ… Ահա թէ ինչո՛ւ այսօր, ազատ ու անկախ հայրենիքի մէջ, կը պնդեն, որ տաղանդաւոր բանաստեղծը  պատահական արկածի զոհ չէր:

Ես ու հարազատներս այս եւ նման խորհրդածութիւններ ունեցանք ճամբան մինչեւ բանաստեղծին հայրենի տունը: Հոս, յուշակոթողին դիմաց, որ հուժկու ժայռաքար մըն է տան պարտէզին մէջ, վրան փորագրուած` տարաբախտ բանաստեղծին եւ իրեն հետ նոյն արկածով մահացած տիկնոջ անունները, հօրղբօրս աղջնակը արտասանեց.

Մե՛ր հողի վրայ,
Մե՛ր երկնքի տակ
Մենք դարձել էինք օտարի գաղութ:
Նոյնիսկ մեր հօրը երկրպագելու
Եւ կամ թէ որդուն պագելու համար
Այլ արքունիքից պիտի խնդրէինք մենք թոյլատուութիւն …
Եւ այս ամէնի՛ց, այսքանի՛ց յետոյ
Իրաւունք չկար մինչեւ իսկ… լալու: