ԼԷՈՆԻԴ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ
Ընթերցողը, կարծում ենք, արդէն բաւականին տեղեկացուած է ՌԴ Պետտումայի մի խումբ պատգամաւորների եւ ռուսաստանեան քաղաքագէտների` վերջերս Ազրպէյճան կատարած այցի մասին, մասնաւորապէս` Չոճուղ Մարճանլի գիւղ, որտեղ անցել է «Մոսկուա-Պաքու աշխարհաքաղաքական առանցքը. Ազրպէյճանը` Հարաւային Կովկասում Ռուսաստանի միակ դաշնակից» յաւակնոտ խորագրով գիտաժողովը: Պէտք է ասել, ԶԼՄ-ներում եւ ընկերային ցանցերում ղարաբաղեան հիմնախնդրի եւ յատկապէս այցելուների գայթակղեցուցիչ արտայայտութիւնների շուրջ տարբեր քննարկումների ընթացքում այս կապակցութեամբ հնչած մեկնաբանութիւնների պակաս չկար: Ինչպէս ասում են, թեմային չի անդրադարձել գուցէ միայն նա, ով ծոյլ է, ուստիեւ մեր ուշադրութիւնը չկենտրոնացրինք դրա վրայ: Այդուհանդերձ, թեմային, այնուամենայնիւ, ստիպուած ենք վերադառնալ. նախ` քանի որ մեզ չենք դասում ծոյլերի շարքը, երկրորդ` այդ պատմութիւնն այնուհետեւ որոշակի շարունակութիւն ունեցաւ:
Բայց որպէս սկիզբ` յիշեցնենք, թէ ի՛նչ է տեղի ունեցել Ճոճուղ Մարճանլիում: Իսկ տեղի է ունեցել այն, որ ռուսաստանեան պատուիրակութեան անդամները` Միջազգային եւրասիական շարժման առաջնորդ Ալեքսանտր Տուկինը, Պետտումայի պատգամաւորներ Տմիթրի Սաւելեւը (ՌԼԴԿ) եւ Ալեքսէյ Եզուպովը («Ետինայա Ռոսիա»), քաղաքագէտ Մաքսիմ Շեւչենքոն ու «Նացիոնալնայա Օպորոնա» ամսագրի գլխաւոր խմբագիր Իկոր Քորոթչենքոն եւ ուրիշներ գիտաժողովի ընթացքում բաւականին վիրաւորական արտայայտուեցին Հայաստանի հասցէին ու առաջ քաշեցին ազրպէյճանա-ղարաբաղեան հիմնախնդրի կարգաւորման շուրջ սեփական առաջարկները: Չենք մէջբերի բոլոր այդ, ուղղակիօրէն ասենք, վարձու գործիչներին, նշենք միայն, որ նրանց առաջարկութիւնների էութիւնը, ինչպէս դժուար չէ կռահել, կայանում է նրանում, ինչը ձեւակերպուեց Սաւելեւի կողմից. «Լեռնային Ղարաբաղը եւ նրան յարակից` Հայաստանի կողմից բռնագրաւուած եօթ շրջանները պէտք է ազատագրուեն ու փոխանցուեն Ազրպէյճանին` առանց որեւէ լրացուցիչ պայմանների»:
Խոստովանենք, քաջածանօթ լինելով Տուկինին, Շեւչենքոյին ու իրենց բացայայտ հակահայկական դիրքորոշման համար Ազրպէյճանի իշխանութիւնների կողմից վաղուց արդէն կաշառուած ու շոյուած նրանց նմաններին, հազիւ թէ արժէ զարմանալ Պաքուի առաջ նրանց հերթական շողոքորթութեան համար` ազրպէյճանական պատուեգիների դիմաց աշխատանքով փոխհատուցելու իրենց ձգտմամբ: Բնականաբար սրանք տխմար մարդիկ չեն եւ որպէս ղարաբաղեան հիմնախնդրով ի պաշտօնէ զբաղուող մասնագէտներ` բաւարար չափով տեղեակ են ինչպէս Արցախի պատմութեանը, երկիր, որը, հակառակ Տուկինի կարծիքի, երբեք չի եղել Ազրպէյճանի անքակտելի մասը, այնպէս էլ հակամարտութեան պատմութեանը: Բայց սա կատարեալ կեղտոտ քաղաքական պիզնես է, ուրիշ ոչինչ. ազրպէյճանական նաւթատոլարների դիմաց, կրկնենք, փոխհատուցել է պէտք:
Կարծիքներ եղան, ընդ որում` ոչ միայն հայկական, այլեւ ռուսաստանեան քաղաքական գործիչների ու քաղաքագէտների կողմից, որ չարժէ առանձնապէս ուշադրութիւն դարձնել Ռուսաստանի այդ ներկայացուցիչների խօսքերի վրայ, քանի որ նրանք չեն արտայայտում Մոսկուայի պաշտօնական դիրքորոշումը, որի տեսակէտն ուրիշ է: Դա այդպէս էլ կայ, սակայն վտանգը մէկ այլ բանում է: Արդէն մէկ անգամ չէ, որ ռուսաստանեան որոշ գործիչների կողմից իրենց հայրենական հանրութեանն անգամ ոչ թէ աննկատելիօրէն, այլ բաց բնագիրով ներշնչւում է այն գաղափարը, որ Հայաստանը, իբր, դաւաճանում է Ռուսաստանի հետ իր դաշնակցային յարաբերութիւններին: Նմանատիպ պնդումներ սկսեցին աւելի ուժգնօրէն հնչել այն բանից յետոյ, երբ Հայաստանում իշխանութեան եկաւ Նիկոլ Փաշինեանի կառավարութիւնը, որին Մոսկուայի հակահայկական գործիչները փորձում են ներկայացնել որպէս արեւմտամէտ` Արեւմուտքի հետ մերձեցմանը միտուած ուղեգծով, ով խաթարում է ռուս-հայկական յարաբերութիւնները: Նոյն Շեւչենքոն Հայաստանում տեղի ունեցած իշխանափոխութիւնն անուանել է ամերիկեան բեմագրութեան բաղկացուցիչ մաս, որի արդիւնքում «Ռուսաստանն աստիճանաբար դուրս է մղւում խաղաղարար գործընթացից»: Անգամ այն դէպքում, երբ Հայաստանի վարչապետը բազմիցս յայտարարել է Մոսկուայի հետ դաշնակցային յարաբերութիւններին եւ ԵԱՏՄ ու ՀԱՊԿ շրջանակներում իր յանձնառութիւններին Երեւանի հաւատարմութեան մասին:
Արժանին հատուցենք Ազրպէյճանին. Հայաստանի նկատմամբ ռուսաստանեան բացասական միտումն այստեղ որսացին ու որոշեցին դրա վրայ կառուցել սեփական խաղը: Հասկանալով, որ ղարաբաղեան խնդիրն իր բեմագրութեամբ լուծել չի յաջողւում, Պաքուն մտադիր է թուլացնել Հայաստանի դիրքերը` ջանքերն ուղղելով նրա հետ Ռուսաստանի յարաբերութիւնների վատթարացմանը: Պատահական չէ, որ վերջերս ազրպէյճանական քարոզչութիւնն աւելի յաճախ է Հայաստանից Ռուսաստանի թշնամի կերտում: Այդ խնդրի լուծմանն են ծառայում նաեւ վերը նշուած Ազրպէյճանի լոպիստների ռուսաստանեան ցամաքահանումի անդամները, ովքեր ջուր են լցնում նրա ջրաղացին: Բացի այդ, ռուսաստանեան քաղաքական գործիչների նման սադրիչ յայտարարութիւնները յարուցում են նաեւ Հայաստանում հակառուսաստանեան տրամադրութիւնների աճ: Մի խօսքով, պաշտօնական Պաքուի սիրուած ու ստոր քաղաքականութիւնը` օտարի ձեռքով կրակից շագանակներ հանել: Կը ցանկանայինք յուսալ, որ Մոսկուայում խելօք մարդիկ դա հասկանում են: Ինչպէս հասկանում են եւ այն, որ ռուսաստանեան քաղաքական ու փորձագիտական շրջանակների ներկայացուցիչների կողմից Ազրպէյճանի ռազմաշունչ դիրքորոշման անթաքոյց սատարումը խրախուսում է նրան` շարունակելու լարուածութեան սրացումը հակամարտութեան գօտում, որտեղ իրավիճակը նրա մեղքով պատերազմի սահմանագծին է, ինչպէս նաեւ հետագայում եւս անտեսելու միջազգային միջնորդների, ու ամէնից առաջ` Ռուսաստանի ջանքերը:
Որպէս դիտողութիւն. Ճոճուղ Մարճանլիում գիտաժողովի ռուսաստանեան մասնակիցների արտայայտութիւնների շուրջ քննարկումն իր շարունակութիւնն է գտել «Երեկոն Վլատիմիր Սոլովէովի հետ» հաղորդման եթերում` «Ռոսիա-1» հեռուստաալիքով: Մերձաւոր Արեւելքի եւ Կենտրոնական Ասիայի ուսումնասիրման կենտրոնի տնօրէն Սեմէոն Պաղտասարովը դիմել է ՌԼԴԿ առաջնորդ Վլատիմիր Ժիրինովսքուն` ՌԼԴԿ-ից պատգամաւոր Տմիթրի Սաւելեւի յայտարարութեան հետ կապուած հարցով` վերջինիս անուանելով դաւաճան եւ Ռուսաստանի Դաշնութեան թշնամի: Պատշաճը հատուցենք Ժիրինովսքուն` Պաղտասարովի փաստարկներին նա համաձայնեց: Իր հերթին, Պետտումայի պատգամաւոր, ԱՊՀ երկրների հիմնարկի տնօրէն Քոնսթանթին Զաթուլինն աւելի վաղ Սաւելեւի տեսակէտը որակել էր որպէս ոչ իրաւասու: Բայց ահա` ով պաշտպան կանգնեց Սաւելեւին, դարձեալ նոյն Տուկինն էր եւ Ազրպէյճանի շահերի միւս յայտնի «փաստաբան» ու նրա մշտական շահառու քաղաքագէտ Սերկէյ Մարքովը: Ըստ երեւոյթին, ազրպէյճանական ոսկեդրամների զրնգոցը խլացնում է բանականութեան ու խղճի ձայնը, եթէ այն, ի հարկէ, կայ:
