Հայաստանի Հանրապետութեան 100-ամեակին նուիրուած տօնակատարութիւններուն մասնակցելու նպատակով Հայաստան գտնուող մեծաթիւ դաշնակցական ու համակիր սփիւռքահայեր, ինչպէս նաեւ հայաստանցիներ իրենց մասնակցութիւնը բերին ՀՅԴ-ի կազմակերպած տարբեր նախաձեռնութիւններուն: 28 մայիսի կէսօրին մասնակիցները ուղղուեցան Սարդարապատ, ուր իրենց յարգանքի տուրքը մատուցեցին իրենց կեանքին գնով յաղթանակ կերտածներուն յիշատակին, ինչպէս նաեւ հպարտութեամբ յիշեցին 100 տարի առաջ հրաշքի համազօր պետականութեան կերտումը:
Յետմիջօրէին` ՀՄԸՄ-ՀԱՍԿ-ի սկաուտներուն եւ շեփորախումբին առաջնորդութեամբ, բազմամարդ քայլերթ մը տեղի ունեցաւ Մատենադարանէն մինչեւ Հանրապետութեան հրապարակ, իսկ Ազատութեան հրապարակին վրայ տեղի ունեցաւ պաշտօնական բաժինը եւ արտասանուեցան մայիս 28-ի խորհուրդին ու կարեւորութեան անդրադարձող խօսքեր:
Գեղամ Մանուկեան շնորհաւորեց Ա. Հանրապետութեան 100-ամեակին առիթով եւ յայտարարեց. «Փա՛ռք այն հանրապետութեան, որ կերտուեցաւ հարիւր տարի առաջ 600 տարուան պետականութեան բացակայութենէն յետոյ: Հպարտանանք մեր անկախութեամբ, մեր բանակով եւ մեր քաջարի զինուորներով եւ հարիւր հազարաւոր հայրենակիցներով: Այստեղէն ողջոյններ յղենք այն անձերուն, որոնց նախնիները եղած են անկախութեան ակունքներուն մէջ, շատերը թոռէն թոռ փոխանցած են այդ գաղափարները»:
ՀՅԴ Հայաստանի Գերագոյն մարմինի ներկայացուցիչ Արսէն Համբարձումեան այս առիթով արտասանած իր խօսքին մէջ ըսաւ. «100 տարի առաջ Բաշ Ապարանի, Ղարաքիլիսէի, Սարդարապատի մէջ կատարուած սխրանքը մեր պատմութեան մեջ նոր էջ բացաւ: Մայիսեան հերոսամարտերը մեր պատմութեան նոր վերածնունդի դարաշրջանի խորհրդանիշը հանդիսացան»: Ան յայտնեց, որ դժուար է գերագնահատել անկախ պետականութեան դերն ու նշանակութիւնը ժողովուրդներուն` աւելի եւս հայ ժողովուրդի կեանքին մէջ: «20-րդ դարասկիզբին աշխարհաքաղաքական բարդ զարգացումներու իբրեւ արդիւնք հայ ժողովուրդը կանգնած էր ո՛չ միայն իր ազգային-քաղաքական, ազգային-մշակութային ինքնութիւնը կորսնցնելու, այլեւ` ֆիզիքական ոչնչացման վտանգին առջեւ», ըսաւ Համբարձումեան:
Արսէն Համբարձումեան վստահեցուց, որ Մայիսեան հերոսամարտերը մեր ժողովուրդին համար հրաշք էին, որուն շատերը չէին հաւատար: «Շատերը կը համարէին, որ անկախութիւնը անժամանակ ծնունդ է, նոյնիսկ պետութիւն եւ անկախութիւն բառերը չակերտներու մէջ կը վերցնէին, բայց ի բարեբախտութիւն մեզի` այդ յոռետեսական կանխատեսումները իրականութիւն չդարձան, որովհետեւ ՀՅԴ-ի քաղաքական ղեկավարութեամբ եւ բազմաթիւ նուիրեալ հայորդիներու ջանքերով անկարելին դարձաւ կարելի: Կարճ ժամանակահատուածի մէջ նորանկախ պետականութիւնը միս ու արիւն ստացաւ, դրինք պետականաշինութեան ամուր հիմքեր», ըսաւ ան:
Արսէն Համբարձումեան յայտնեց, որ եթէ չըլլային այդ հիմքերը, չէին ըլլար նաեւ միւս երկու հանրապետութիւնները: «Այս սխրանքի հիմքին վրայ մենք հետագայ տարիներուն յաջողեցանք իբրեւ ազգ, իբրեւ ժողովուրդ վերահաստատել մեր տեղը այս աշխարհին մէջ», նշեց ան:
Ըստ անոր, իւրաքանչիւր ժողովուրդի համար անկախ պետականութիւնը ինքնակազմակերպման բարձրագոյն աստիճանն է:
«Հայաստանի հզoրացումն ու զարգացումը պէտք է ըլլայ համայն հայութեան պատուոյ խնդիրը, անկախ պետականութիւնը մեր հպարտութիւնն է, եւ մենք տէր պէտք է կանգնինք այդ հպարտութեան, որովհետեւ հակառակ պարագային ոչ ոք մեզ հետ հաշուի կը նստի, ոչ ոք յարգանքով կը վերաբերի մեզի: Այս գիտակցութեամբ, առանց զիջման պիտի շարունակենք զարգանալ», նկատել տուաւ ան:
Անկէ ետք խօսք առաւ ՀՄԸՄ-ի Կեդրոնական վարչութեան ատենապետ Գառնիկ Մկրտիչեան, որ անդրադարձաւ աշխարհի տարբեր ծագերուն ՀՄԸՄ-ի ծաւալած ազգապահպան գործունէութեան` շեշտելով, որ միութիւնը միշտ վառ պահած է մայիսեան խորհուրդը եւ զայն փոխանցած է սերունդէ-սերունդ` մեծապէս հաւատալով, որ ՀՄԸՄ-ի մեծ ընտանիքը անպայման մայիս 28 պիտի նշէ Հայաստանի մէջ: Անոր համաձայն, կամաւոր բանակի գիտակցութեամբ եւ կշռոյթով ՀՄԸՄ-ը պիտի շարունակէ իր երթն ու ծառայութիւնը հայութեան եւ հայրենիքին:
Այս առիթով ՀՅԴ Բիւրոյի անդամ Յակոբ Տէր Խաչատուրեան ըսաւ, թէ Հայաստանի եւ սփիւռքի մէջ միշտ պէտք է կառչած մնալ հայրենիքին եւ աշխատիլ ի խնդիր անոր հզօրացման եւ բարգաւաճման: Ան մայիս 28-ը նկատեց հայութեան հրաշափառ յարութեան տօնը, որ եկաւ հաստատելու, թէ հայութիւնը ջարդուող ժողովուրդ չէ, այլ իր հերոսներով, Արամ Մանուկեաններով, կրնայ ոտքի կանգնիլ, ետ մղել խուժանները, տէր կանգնիլ իր հողերուն: Խօսելով մայիս 28-ի խորհուրդներուն մասին` Յակոբ Տէր Խաչատուրեան անդրադարձաւ աշխարհի քարտէսին վրայ Հայաստանի վերադարձին. «Մայիս 28 նախ եւ առաջ մեր հայրենիքի վերընձիւղման, մեր պետականութեան` իբրեւ անկախ հանրապետութիւն, աշխարհի քարտէսին վերադարձի տօնն է», ըսաւ ան: Ըստ անոր, մայիս 28-ով կը նշուի նաեւ Հայաստանի հայացումը, որովհետեւ փորձ կը կատարուէր Հայաստանը հայրենիքէն պարպելու, հայութիւնը ձուլելու: «Հպարտութեամբ կրնանք ըսել, որ Հայաստանի առաջին պետականութիւնն էր, որ մեր հայրենիքին վերադարձուց իր ամբողջական, հայկական դիմագիծը, իր ամբողջական էութիւնը` իբրեւ մշակոյթի օրրան, հայկական իրաւունքներու կիզակէտ եւ իբրեւ մեր ժողովուրդի զարգացման լաւագոյն ապաւէն»: Ան դիտել տուաւ, որ երրորդ խորհուրդը այդ դժուար օրերուն, քարոսային ու սովի ահաւոր վիճակի մէջ պետական մեքենայի կազմութիւնն էր, հայրենիքին իր իսկական դիմագիծի վերադարձն էր ու մարդկային ամէն տեսակ իրաւունքի յարգումը:
Յակոբ Տէր Խաչատուրեան հաստատեց, որ 100 տարի առաջ կերտուած անկախութեամբ հիմը դրուեցաւ մեր պետականութեան, ազգային գաղափարախօսութեան վերածնունդին` յիշելով բոլոր այն հերոսները, որոնք ոչինչէն նոր Հայաստան ստեղծեցին, ինչպէս նաեւ փառք տուաւ հայ ժողովուրդին, որ կրցաւ գտնել կռուաններ ո՛չ միայն ոտքի կանգնելու, այլ բարգաւաճելու ու ամրապնդելու անկախութիւնը: «Թէեւ Հայ յեղափոխական դաշնակցութիւնը մղիչ ուժն էր այս բոլորին, սակայն այս շարժումին տուաւ համահայկական տարողութիւն ու խորհուրդ», յայտնեց ան` աւելցնելով, որ Դաշնակցութիւնը երկար ատեն տէր ու պահապան եղաւ Եռագոյնին` իբրեւ ազատութեան եւ մարդկային արդարութեան մեծագոյն խորհրդանիշ, ինչպէս նաեւ «Մեր հայրենիք»-ը` հաստատ գիտնալով, որ ազատ ու անկախ հայրենիքի երկինքին տակ պիտի հնչէ անիկա:
Հայաստանի եւ ՀՄԸՄ-ի քայլերգներուն կշռոյթներով քայլարշաւին մասնակիցները ուղղուեցան Հանրապետութեան հրապարակ:
*
* *
Երեկոյեան, Երեւանի Հանրապետութեան հրապարակին վրայ տեղի ունեցաւ տօնական մեծ համերգ` Հայաստանի Հանրապետութեան հիմնադրութեան 100-ամեակին առիթով: Բազմամարդ համերգին ներկայ էին նախագահ Արմէն Սարգսեան, վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան, Ամենայն Հայոց Գարեգին Բ. կաթողիկոս, պետական այրեր: Հնչեցին ազգային-հայրենասիրական երգեր: Վեր առնուեցաւ Հայաստանի Ա. Հանրապետութիւնը կերտող սերունդին կարեւորութիւնը` հայոց պետականութեան ամրապնդման երթին մէջ:
