ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ
«Քալիֆորնիա Քուրիըր» թերթի
հրատարակիչ եւ խմբագիր
Անցեալ շաբաթ ներկայացուցի ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհուրդի` 1993-ին ընդունած չորս բանաձեւերէն երկուքին խեղաթիւրումները Ազրպէյճանի կողմէ, իսկ այժմ կը ներկայացնեմ մնացած երկուքը:
Հատուածներ` ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհուրդի 874 բանաձեւէն, որ ընդունուած է 14 հոկտեմբեր 1993-ին.
«Կոչ կ՛ընէ շահագրգիռ կողմերուն` մնայուն եւ արդիւնաւէտ դարձնել հրադադարը, որ հաստատուած է Ռուսիոյ Դաշնութեան կառավարութեան oժանդակութեամբ ձեռնարկուած ուղիղ շփումներու իբրեւ արդիւնք` առ ի զօրակցութիւն Մինսքի խումբին»:
«Համոզում կը յայտնէ, որ հակամարտութենէն բխող մնացած բոլոր հարցերը… պէտք է արագօրէն լուծուին խաղաղ բանակցութիւններու միջոցով` ԵԱՀԿ-ի Մինսքի խումբի գործընթացի համագրութեան մէջ»:
«Կոչ կ՛ընէ անմիջապէս իրականացնել փոխադարձ եւ հրատապ քայլեր, որոնք նախատեսուած են ԵԱՀԿ-ի Մինսքի խումբի «Նորացուած ժամանակացոյց»-ի մէջ, ներառեալ` վերջերս գրաւուած տարածքներէն զօրքերու դուրս բերումը եւ կապի ու երթեւեկութեան բոլոր խոչընդոտներու վերացումը»:
«Կոչ կ՛ընէ բոլոր կողմերուն` ձեռնպահ մնալ մարդասիրական միջազգային իրաւունքի բոլոր ոտնահարումներէն եւ կը վերահաստատէ իր 822 (1993) եւ 853 (1993) բանաձեւերուն մէջ ընդունուած կոչը` հակամարտութեան պատճառով տուժած բոլոր շրջաններուն մէջ մարդասիրական միջազգային օգնութեան գծով առանց խոչընդոտի մուտք ապահովելու համար»:
«Կոչ կ՛ընէ տարածաշրջանի բոլոր պետութիւններուն` ձեռնպահ մնալ թշնամական գործողութիւններէ եւ որեւէ միջամտութենէ կամ ներխուժումէ, որ կը յանգեցնէ հակամարտութեան ընդլայնման եւ տարածաշրջանին մէջ խաղաղութեան ու անվտանգութեան խաթարման»:
Ազրպէյճան խախտած է վերոնշեալ դրոյթներէն իւրաքանչիւրը: Բացի հրադադարի դրութեան յաճախակի խախտումներէն, 2016-ի ապրիլին ազրպէյճանական ուժերը յարձակեցան Արցախի վրայ` հսկայական վնաս պատճառելով սահմանամերձ բնակավայրերուն եւ սպաննելով խաղաղ բնակիչներ: Կտրելով հայ տարեց գիւղացիներու ականջներն ու գլխատելով քանի մը հայ զինուորական ծառայողներ` Ազրպէյճանի զինուած ուժերը կատարեցին բարբարոսական արարք եւ` պատերազմական ոճիր…
Հատուած` ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհուրդի 884 բանաձեւէն, որ ընդունուած է 12 նոյեմբեր 1993-ին.
«Կոչ կ՛ընէ Հայաստանի կառավարութեան գործադրելու իր ազդեցութիւնը` Ազրպէյճանի Հանրապետութեան Լեռնային Ղարաբաղի շրջանի հայութեան կողմէ 822 (1993), 853 (1993) եւ 874 (1993) բանաձեւերու պահանջները կատարելու նպատակով եւ ապահովել, որ ներգրաւուած ուժերուն միջոցներ չտրամադրուին` իրենց զինուած արշաւը շարունակելու համար»:
Հայ պաշտօնեաները սովորաբար ո՛չ կ՛արձագանգեն ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհուրդի բանաձեւերու վերաբերեալ ազրպէյճանական մեղադրանքներուն, ո՛չ ալ կը փորձեն յստակութիւն մտցնել անոնց մէջ: Միակ բացառութիւնը նախագահ Սերժ Սարգսեանի ընդգրկուն ելոյթն էր ՄԱԿ-ի Ընդհանուր ժողովին առջեւ, 24 սեպտեմբեր 2014-ին:
Նախագահ Սարգսեան յայտարարեց. «Խօսելով Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդիրի լուծման մասին` չեմ կրնար չանդրադառնալ ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհուրդին կողմէ պատերազմի տարիներուն ընդունուած չորս բանաձեւերուն, որոնք պարբերաբար կը շահարկուին Ազրպէյճանի իշխանութիւններուն կողմէ` իբրեւ իրենց ապակառուցողական քաղաքականութեան հիմնաւորում»:
«Խօսքը այն չորս բանաձեւերուն մասին է, ուր իբրեւ առաջնային եւ անվերապահ պահանջ` կը նշուէր ռազմական եւ թշնամական գործողութիւններու դադրեցումը, ինչ որ չիրականացուեցաւ Ազրպէյճանի կողմէ: Նոյնինքն Ազրպէյճանի կողմէ նշեալ բանաձեւերու հիմնարար պահանջները չկատարուելու պատճառով էր, որ անհնար դարձաւ անոնց ամբողջական իրականացումը: Բանաձեւերուն մէջ կոչ կ՛ըլլար դադրեցնել խաղաղ բնակչութիւնը ռմբակոծելն ու օդային հարուածները եւ զերծ մնալ մարդասիրական միջազգային իրաւունքի սկզբունքներու ոտնահարումէն, որոնց ի պատասխան` Ազրպէյճան կը շարունակէր ռմբակոծել խաղաղ բնակչութիւնը` տարբերութիւն չդնելով երեխաներու, կիներու, տարեցներու միջեւ` կոպտօրէն խախտելով մարդասիրական միջազգային իրաւունքի բոլոր իրաւական եւ բարոյական չափանիշները»:
«Եւ այսօր, Ազրպէյճանը, առանց ամչնալու, ընտրողաբար յղում կը կատարէ այդ բանաձեւերուն, համագրութենէն կտրուած կը մեկնաբանէ զանոնք` իբրեւ հարցի լուծման նախապայման: ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհուրդի բանաձեւերու համարժէք մեկնաբանումը անկարելի է` առանց հոն ամրագրուած պահանջներու աստիճանակարգի ճիշդ ընկալման»:
«Բանաձեւերուն մէջ ամրագրուած պահանջներէն են նաեւ` տարածաշրջանին մէջ տնտեսական, հաղորդակցութեան ուղիներու եւ ուժանիւթի կապերու վերականգնումը (ՄԱԿ-ի ԱԽ-ի 853 բանաձեւ), հաղորդակցութեան ուղիներու վերականգնման խոչընդոտներու վերացումը (ՄԱԿ-ի ԱԽ-ի 874 բանաձեւ): Գաղտնիք չէ, որ հակամարտութեան սկիզբէն իսկ Ազրպէյճան եւ Թուրքիա շրջափակում կը կիրարկեն Լեռնային Ղարաբաղի եւ Հայաստանի Հանրապետութեան նկատմամբ: Ազրպէյճանի նախագահը իր ելոյթներուն մէջ նոյնիսկ ատով կը հպարտանայ` իր երկրի ժողովուրդին խոստանալով, որ այդ ուղղութիւնը պիտի մնայ Ազրպէյճանի արտաքին քաղաքականութեան առաջնահերթութիւնը»:
«Ապահովութեան խորհուրդի նշեալ բանաձեւերուն մէջ կոչ կ՛ըլլայ Ազրպէյճանի իշխանութիւններուն` ուղիղ շփումներ հաստատելու Լեռնային Ղարաբաղի հետ: Ազրպէյճան ոչ միայն ուղիղ շփումներ չի հաստատեր Լեռնային Ղարաբաղի հետ, որ, ի դէպ, 1994-ի հրադադարի եւ շարք մը միջազգային այլ համաձայնագրերու իրաւահաւասար կողմ է, այլեւ թշնամանք կը քարոզէ ժողովուրդի մը հանդէպ, զոր, իբր թէ, կը փափաքի տեսնել իր պետութեան կազմին մէջ»:
«Ոչ մէկ բանաձեւի մէջ Հայաստան ճանչցուած է իբրեւ հակամարտող կողմ: Մեր երկրին ուղղուած կոչերուն մէջ միայն կը խօսուէր «շարունակել ազդեցութիւն գործադրել» Լեռնային Ղարաբաղի հայութեան վրայ (853, 884)` հակամարտութիւնը դադրեցնելու համար, ինչ որ Հայաստան լիարժէքօրէն իրականացուցած է, ու նաեւ ասոր շնորհիւ է, որ 1994-ին կնքուած է զինադադար: Բոլոր բանաձեւերուն մէջ Լեռնային Ղարաբաղը յստակօրէն ճանչցուած է իբրեւ հակամարտող կողմ»:
«Ազրպէյճանի իշխանութիւնները չեն իրականացուցած ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհուրդի հիմնարար պահանջները, որոնց շարքին նաեւ` մարդասիրական չափանիշներու իրագործումն ու պահպանումը»:
«Ի դէպ, այս պահանջը եւս պարբերաբար եւ կոպտօրէն կը խախտուի Ազրպէյճանի կողմէ, երբ գերեվարուած հայերու` խաղաղ բնակիչներու նկատմամբ դաժան եւ անմարդկային վերաբերում կը ցուցաբերուի, որ շատ յաճախ անոնց մահուան պատճառ կը հանդիսանայ: Թէեւ, կը կարծեմ, զարմանալը աւելորդ է. չէ՞ որ խօսքը պետութեան մը մասին է, ուր սեփական ժողովուրդն է, որ կ՛ենթարկուի ճնշումներու եւ անմարդկային վերաբերումի: Այս իրականութեան վառ վկայութիւնն էր ՄԱԿ-ի կտտանքներու դէմ ենթակոմիտէի առաքելութեան աշխատանքին օրեր առաջ ընդհատումը` իբրեւ հետեւանք պաշտօնական Պաքուի կողմէ դրսեւորուած վարքագիծին»:
«ԵԱՀԿ Մինսքի խումբի համանախագահութիւնը միակ մասնագիտացուած կառոյցն է, որ երկու տասնամեակէ ի վեր կը զբաղի ղարաբաղեան հիմնահարցով` միջազգային հանրութեան կողմէ ստացուած յանձնարարութեամբ (mandate): Ազրպէյճան, քաջ գիտակցելով, որ անկարելի է խաբել կամ թիւր տեղեկութիւն հրամցնել հարցին էութեան մէջ խորացած Մինսքի խումբին, կը ջանայ հարցին լուծումը տեղափոխել այլ հարթակներ` փորձելով հարցին հաղորդել տարածքային վէճի բնոյթ կամ շահարկելով կրօնական համերաշխութեան գործօնը: Ասոնք կատարեալ անհեթեթութիւններ են: Իսկ Հայաստան աւանդաբար ջերմ յարաբերութիւններ ունեցած է իսլամութիւն դաւանող ժողովուրդներու հետ` ի դէմս արաբական աշխարհի կամ, օրինակ, մեզի անմիջական դրացի Իրանի»:
Կը փափաքէի ամփոփել` ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհուրդի չորս բանաձեւերու խեղաթիւրումներուն վերաբերեալ ելոյթիս հիմնական կէտերը.
1) ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհուրդի բանաձեւերը ընդունուած են 1993-ին` Արցախի, Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի միջեւ պատերազմի թէժ ժամանակաշրջանին: Այդ բանաձեւերը կը ցոլացնեն այդ ժամանակուան պայմանները: Այդ ժամանակէն ի վեր իրավիճակը կտրուկ փոխուած է:
2) Հակառակ 1994-ին Հայաստանի, Արցախի եւ Ազրպէյճանի միջեւ ստորագրուած հրադադարի դրութեան, վերջինս կը շարունակէ խախտել հրադադարը եւ ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհուրդին բանաձեւերը` Արցախի եւ Հայաստանի վրայ իր յաճախակի յարձակումներով:
3) Ազրպէյճան դէմ կ՛արտայայտուի բանակցութիւններուն Արցախի մասնակցութեան` ասով իսկ խախտելով ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհուրդին բանաձեւերը:
4) Արցախեան հակամարտութեան պաշտօնական միջնորդները Մինսքի խումբի համանախագահներն են, որոնք կը ներկայացնեն` Միացեալ Նահանգները, Ֆրանսան եւ Ռուսիան, այլ ոչ թէ` ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհուրդը, ոչ ալ` ՄԱԿ-ի Ընդհանուր ժողովը:
5) Իրականութեան մէջ, երբ 2008-ին Ազրպէյճան Արցախի հարցը բերաւ ՄԱԿ-ի Ընդհանուր ժողովը, Մինսքի խումբի երեք համանախագահները դէմ քուէարկեցին: Ազրպէյճանի առաջարկը ընդունուեցաւ միայն կարգ մը պետութիւններու կողմէ: Ճնշող մեծամասնութիւնը ձեռնպահ մնաց:
6) Շրջափակելով Արցախը` Ազրպէյճան կը խախտէ ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհուրդին չորս բանաձեւերը:
7) Կարեւորաբար, ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհուրդին բանաձեւերուն մէջ Հայաստան կը յիշատակուի ոչ թէ իբրեւ հակամարտութեան կողմ, այլ միայն իբրեւ միջնորդ` համոզելու Արցախի հայերը` ընդունելու այս բանաձեւերը: 23 փետրուար 2001-ին Ազրպէյճանի նախագահ Հայտար Ալիեւ խորհրդարանին մէջ ունեցած իր ելոյթով ընդունած է այդ փաստը. «ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհուրդին մէջ չորս բանաձեւ ընդունուած է… Այդ չորս բանաձեւերուն մէջ գրուած է, որ գրաւող բանակը պէտք է հեռանայ Ազրպէյճանի գրաւեալ տարածքներէն… Բայց «Հայաստան» բառը չկայ, այսինքն` «հայկական զինուած ուժեր» բառերը չկան: Սակայն բանաձեւերէն մէկուն մէջ գրուած է, որ Հայաստանէն պահանջած են` ազդեցութիւն գործադրել Լեռնային Ղարաբաղի վրայ: Իրականութեան մէջ սա հայ-ազրպէյճանական պատերազմ է: Իրականութեան մէջ Հայաստանն է, որ յարձակում իրականացուցած է Ազրպէյճանի դէմ: Այսուամենայնիւ, ոչ ոք Հայաստանը կը ճանչնայ իբրեւ յարձակող, միջազգային որեւէ կազմակերպութեան պատկանող փաստաթուղթի մէջ…»:
Ազրպէյճանցիները, որոնք կը շարունակեն խեղաթիւրել ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհուրդի չորս բանաձեւերը, պէտք է հետեւին նախկին նախագահ Հայտար Ալիեւի յայտարարութեան եւ ձեռնպահ մնան` այդ բանաձեւերը խախտելուն մէջ Հայաստանը մեղադրելու առումով, երբ փաստացիօրէն Ազրպէյճանն է, որ չի կատարեր զանոնք:
Արեւելահայերէնի թարգմանեց`
ՌՈՒԶԱՆՆԱ ԱՒԱԳԵԱՆ
Արեւմտահայերէնի վերածեց`
ՍԵԴԱ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ
