ՎԱՀԷ ՍԱՐԳՍԵԱՆ
– Բարի՛ լոյս, հարեւա՛նս: Ինչպէ՞ս ես: Օրդ ինչպէ՞ս սկսեցիր:
– Բարի՛ առաւօտ, հարեւա՛նս, որ ասեմ` լաւ, կը հաւատա՞ս: Մանաւանդ էս օրն իմ համար վառ յիշողութիւնների, տխուր ապրումների, յոյզերի օր է:
– Էլի տիրոջդ հե՞տ է կապուած:
– Հա՛, բա էլ ո՞ւմ: Է՜հ, հարեւա՛նս, պատմել, սիրտս բանալ եմ ուզում, թէ չէ մէկ էլ տեսար` անհանգիստ շարժումներիցս պատերս փուլ եկան:
– Խօսա՛, հարեւա՛նս, բա մեր հնօրեայ հարեւանութիւնն էլ ինչի՞ համար է, որ մէկս միւսիս չլսենք:
– Է՜հ, ի՞նչ ասեմ. ուղիղ երեսուն տարի առաջ էս օրն իմ բոլոր սենեակներումս, անգամ նկուղումս ու մառանումս, մի խօսքով, քունճ ու պուճաղումս եռուզեռ էր, ուրախութիւն, Գրիգոր տացուիս (հօրեղբօրս – Յ. Մ.) մեծ ընտանիքի ամէն մի անդամ ինչ-որ բանի էր շտապում, էդ օրը պսակում էին տացուիս միջնեկ որդուն` Հրանտիկին: Առաւօտեան շուտ մեծ հիւրասենեակիս պատերի ողջ երկայնքով բացուեցին սեղանները, կենացներ, տհոլ-զուռնայ, գնացին հարսի ետեւից, յետոյ երեկոյեան կողմ վերադարձան, մինչ ուշ գիշեր պատերս զրնգում էին ուրախութեան կանչերից, ա՜խ… ի՜նչ օրեր էին, անցան-գնացին…
– Հա՛, ես էլ յիշեցի, հարեւա՛նս, Գրիգոր տացուի բոլոր չորս զաւակների` ե՛ւ երեք որդիների, ե՛ւ աղջկայ հարսանիքները լաւ յիշում եմ, ուղղակի` տարեթուերն եմ մոռացել, դէ, քո յիշողութիւնն ո՞վ ունի:
-Է՜հ, անցեալի յուզառատ պահերս միջիս դատարկութիւնն ու ամէնօրեայ տառապանքներս են ստիպում մէկ առ մէկ վերյիշել ամէն ինչ: Ա՜խ, ինչո՞ւ գնացին բոլորը, ի՞նչ են գտել Մոսկուայում. գիտե՞ս, հարեւա՛նս, Գրիգոր տացուն գնացած օրից տեղը չի գտել, ո՞ւմ հայրենի տնից տանես Մոսկուա, հանես 17-րդ յարկը, որ դիմանայ: Նա ամէն օր պահանջել է իրեն տանել իր տուն, բայց լսող չի եղել, մի քանի ամսում սարի պէս մարդը դարձել է մի բուռ, եւ մի օր էլ նրան մահճակալում անշարժացած են գտել, է՜հ, երեւի կարօտով լցուած հայեացքը` դէպի ինձ յառած… Դրանից մէկ տարի անց մահացաւ նաեւ Սրբուհի տատիկը, եւ այդ ժամանակներից սկսած` Գրիգոր տացուիս չորս զաւակներին, թոռներին ու ծոռներին կարօտ եմ մնացել, գոնէ շուտ-շուտ գային, թէկուզ ամառները: Մի քանի անգամ որդիներն եկան, իսկի (երբեւիցէ – Յ. Մ.) իմ մօտ էլ չգիշերեցին: Չգիտեմ, հարեւա՛նս, մի տեսակ խորթացել են իրենց հայրական տնից, դէ, թոռների մասին էլ չխօսեմ. բոլորովին ռուսացել են, եւ մի ողջ սենեակ գրադարանս, որ Գրիգոր տացուն ամենայն խնամքով, խանդավառութեամբ ու ապագայի հանդէպ անսահման հաւատով լցուած ստեղծեր էր իր թոռների ու գալիք սերնդի համար, այժմ գրեթէ անտէր է: Է՜հ, ո՞րն ասեմ, ո՛րը թողնեմ…
– Չգիտեմ` ինչ ասեմ, հարեւա՛նս, մի բան էի ուզում քեզ յայտնել, բայց էսքան տարտերիդ հետ վախենում եմ չդիմանաս:
– Ի՞նչ է պատահել: Հո Գրիգոր տացուիս որդիներին բան չի՞ պատահել Մոսկուայում:
– Չէ, բոլորն էլ ողջ-առողջ են: Աւելին ասեմ` վերջերս իմ տիրոջ ընտանիքում անընդհատ խօսք է գնում այն մասին, որ քեզ վաճառել են:
– Ի՞նչ, ծախե՞լ, ո՞ւմ են վաճառել, էս ի՞նչ ասացիր, հարեւա՛նս, զայրոյթից տան պատուհանի ապակիները դողացին. ես Գրիգոր տացուի սեփականութիւնն եմ, ինձ ո՞վ իրաւունք ունի ծախելու:
– Չգիտեմ, հարեւա՛նս, գիտեմ մի բան, որ հէնց քո Գրիգոր տացուիդ որդիները վերջերս եկել են, քո փաստաթղթերը կարգաւորել են եւ վաճառել ինչ-որ ապրանքանիշի, որքան հասկացայ` օտարերկրեայ ապրանքանիշ է, որ մեր մօտ գործունէութիւն է ծաւալում:
– Ա՛յ քեզ բա՜ն, վաճառել, այն էլ` օտարերկրացո՞ւ: Ես Գրիգոր տացուիցս յետոյ ոչ մէկին չեմ պատկերացնում իմ մէջ ապրելիս, իմ մէջ ամէնուր նրա շունչն է, նրա գրասեղանը, գրադարանը… Ո՞վ է տէր ու տիրական դառնալու այդ ամէնին:
– Չիտեմ, ես ասեցի այն, ինչ լսել եմ: Դէ՛, լաւ կաց, հարեւա՛նս, իմ տիրոջ թոռներն արդէն արթնացել են, մի մեծ տօնածառ են զարդարել. հա՛, չես մոռացել, չէ՞, շուտով Նոր տարի է, տիրոջս փոքրիկներն արդէն սկսեցին երգը` «Տօնածառ ջան- տօնածառ…», ես դրանց ջանին մեռնեմ: Գիտե՞ս, թէ ո՛վ է այդ երգի հեղինակը. մեր Գորիս քաղաքում ծնուած հռչակաւոր Էդուարդ Միրզոյեանին գիտե՞ս:
– Հա՛, ոնց չգիտեմ, ի՞նքն է:
– Չէ՛, իր հարազատ հայրը` Միքայէլ Միրզոյեանը, էնպէս որ…
– Է՜հ, հարեւա՛նս, գիտես, թէ Գրիգոր տացուս իր մեծ ընտանիքով ի՛նչ Նոր տարի էր նշում, երնէկ էդ տարիներին… Հիմա ո՞ւմ հետ ես նշեմ: Գոնէ մի քանի ժամանակ առաջ վարձով մնացողներ կային, գիւղացի մարդ էին, էստեղ` Ախալքալաքում գործ-մործ էին անում, բայց էնքա՜ն անփոյթ էին, որ գոյքիս ահագին վնաս հասցրին, Գրիգոր տացուիս թանկարժէք սեղանը փճացրին, պատուհաններս բաց թողին` քամին ջարդեց, հիմա էնքան ցուրտ է ինձ մօտ: Քեզ ի՞նչ կայ` տէր ու տիրական ունես, պատուհաններդ գեղեցիկ, եւրոպական, տանիքդ` զինկապատ, մի տեսակ ջահելացել ես, հարեւա՛նս: Քանի որ յիշեցրիր Նոր տարուան մասին` արի ինձ մաղթիր, որ տէրերս` Գրիգոր տացուիս որդիները վերադառնան, եւ գալիք տարում մեր Ջաւախքում ոչ մի տուն իմ նման անտէր չմնայ…
– Ո՜ւ-ո՜ւ…
– Գնացքի ձայն է, հարեւա՛նս, Թիֆլիսից եկաւ, ա՜խ, երանի հետը բերեր Գրիգոր տացուիս` իր ողջ գերդաստանով, ի՜նչ Նոր տարի կը նշէինք…
– Էդ Թիֆլիսից եկողը չէ, հարեւա՛նս, իր ձայնն էդպէս բարձր չէ, էդ մէկը Կարծախից եկաւ:
– Կարծախի՞ց, կատակո՞ւմ ես, Կարծախ ի՞նչ գործ ունի գնացքը:
– Է՜, մէջդ մարդ չի ապրում, աշխարհից յետ ես մնացել, չգիտե՞ս, որ արդէն բացուել է մեզ Թուրքիային կապող երկաթգիծը, հիմա մեր մօտ ամէնուր թուրքեր են: Գիտես, հարեւա՛նս, ինձ թւում է, որ քեզ գնող ապրանքանիշն էլ է թուրքական: Էնպէս որ, պատրաստուիր… Տե՛ս` գնացքից իջած մարդիկ մօտենում են, երեւի իրենք են, նոր տէրերդ, այո՛, այո՛, հաստատ իրենք են, թուրքերէն են խօսում: Դէ՛, կանգուն կաց, ես կողքդ եմ, չմտածե՛ս:
– Կա՛ց, կա՛ց, հարեւա՛նս, էս ի՞նչ մարդիկ են, էս ովքե՞ր են, էս ի՞նչ օրն ընկայ, դաւաճաննե՜ր, հարեւա՜նս, է՜յ, հէ՜յ, չմօտենա՜ք ինձ, ես Գրիգոր տացուի տունն ե՜մ, չմտնէ՜ք, հէ՜յ, հարեւա՜նս, օգնեցէ՜ք, հէ՜յ, շունչս կտրւում է՜, կոկորդս ինչ-որ մէկը սեղմւում է՜, վա՜խ, ընկա՜յ, օգնեցէ՜ք…
Մինչ դիմահայեաց կանգնած Տաւշանկա բլրի լանջին մերթընդմերթ հասնում էին հարազատ եւ օտար ձայներ` «Տօնածառ ջան, տօնածառ…» , «Չոք իյի էվ դիր, եարն օնարըմը պաշլըեաճաղըզ (շատ լաւ տուն է, վաղը սկսելու ենք վերանորոգումը…)», ախալքալաքցի հռչակաւոր Գրիգոր տացուի լքուած տունը մի քանի րոպէ անց հոգին աւանդեց…
Մեսրոպեան ուղղագրութեան վերածեց`
ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ՄՍԸՐԼԵԱՆԸ
«Հետք»
30 դեկտեմբեր 2016
