ՏՈՔԹ. ՎԵՀՈՒՆԻ ՄԻՆԱՍԵԱՆ
1980 թուականի ամրան, առաւօտ կանուխ, շոգեկառքով կնոջս հետ Պուքրեշէն Պուլկարիոյ մայրաքաղաք` Սոֆիայի երկաթուղիի կայարանը հասանք: Մեզ սպասող ծանօթ չունինք: Ուստի անձամբ մեր իջեւանութեան հարցը շուտով լրացուցի եւ հանգիստ շունչ քաշեցի այս քաղաքին մէջ առաջին յաջողութեանս համար, նոյնը յուսալով յաջորդին համար:
Երկար տարիներու երազանքս էր` ուխտս, իմ գաղափարի սուրբ դաւանանքի առաքեալին գերեզմանը այցելել: Հետեւաբար
երեկոյեան անմիջապէս քաղաքի մայր հրապարակը ճեմեցինք, ապա գլխաւոր պողոտան` ականջներս սրած հայերէն խօսք մը լսելու յոյսով, սակայն` անօգուտ: Յաջորդ օրը հայրենակիցի մը փնտռտուքը նոյնպէս ապարդիւն անցաւ, ինչ որ հիասթափութիւն պատճառեց մեզի: Երրորդ օրը, ճարահատ, ստիպուեցայ հիւրանոցիս մուտքի տեղեկատուութեան երիտասարդ օրիորդին հարցնելու մեր` հայերուս եկեղեցիին տեղը: Գեղանի աղջնակը խնդումերես պատասխանեց մեզի` մայրաքաղաքի զբօսաշրջութեան քարտէսն ալ մեր ձեռքը տալով ու հարկաւոր մեր ուղին ցուցնելով` յաջողութիւն մաղթեց:
Անմիջապէս փողոց իջանք եւ առանց դժուարութեան հասանք ու կանգ առինք Սոֆիայի Հայ առաքելական եկեղեցւոյ դիմաց: Հարկաւոր չեմ գտներ նկարագրել քահանայ հօր մեր ներկայանալն ու մտերմիկ խօսակցութիւնը: Ան շտապեց հաստատել մեր սփիւռքահայ զբօսաշրջիկի հանգամանքը եւ առաջարկեց իր օգնութիւնը:
Քիչ մը տատամսելով` ուզեցի խնդրանքս կատարել: Հոգեւոր հայրը կմկմալու միջոց չձգեց ինծի, այլ համարձակ հարցուց, թէ գերեզմանատուն կ՛ուզէի՞նք երթալ եւ դրական պատասխանիս վրայ անմիջապէս թուղթի մը վրայ գրեց` Rue Tyor Boris 92 ու ըսաւ. «Թրամ 2-ը առնելով` Արմէնսքի Գռնբիշթա կը յանձնարարէք վարորդին», ապա աւելցուց. «Այս երեկոյ գերեզմանատան մեր մատուռը կը հանդիպինք»:
Այլայլած, կը բաժնուիմ` կատարուածին ու մեր լսածին չհաւատալով: Անկէ ետք մեր ժամադրութեան պատրաստուելով, ծաղիկներու մեծ փունջ մը գրկած, մեզի տրուած հասցէով գերեզմանատան մատուռը դիմեցինք: Քահանայ հայրը, տուած խոստումին համաձայն, մեզ կը սպասէր եւ մեր բարեւին պատասխանելով` ցուցամատը որոշ ուղղութեան պարզելով` ըսաւ. «Քալեցէ՛ք մինչեւ 52 տարածաշերտի միջանցք, 10-ի երրորդ տեղը, յետոյ թեքուեցէ՛ք դէպի ձախ, ուր երկրորդը ձեր փնտռած հարազատին գերեզմանն է»:
Մեր խորին շնորհակալութիւնը յայտնելով` անմիջապէս իրմէ բաժնուեցանք եւ շտապեցինք դէպի մեր «հարազատ»-ին գերեզմանը:
Մեր զարմանքը շատ աւելի մեծ եղաւ, երբ մեր ծաղկեփունջը գերեզմանին դնելով` երկու թարմ ծաղկեփունջեր գտանք զետեղուած: Վաղանցուկ մահկանացուի կենդանի գաղափարները այնպիսի շաւիղներ սփռած են մեր մէջ, որ հաւատարմօրէն իւրաքանչիւրիս կորով կը ներշնչեն` շարունակելու համար անոր երկաթեայ կամքը, անմիջապէս անցաւ մտքովս: Ահա՛ փաստը: Աննպաստ պայմանները արգելք չեն եղած` այստեղ ալ մեր ներշնչման կորովը հաստատելու:
Ծառերու հովանիի տակ, իր եւ հետը զոհուած Վռամշապուհ Քենտիրեանի գերեզմանին դիմաց կառուցուած դամբանաքարին առջեւ կանգնած` աղօթեցինք մեծանուն հայուն համար, որ բազմաչարչար իր ժողովուրդին դարաւոր ստրկութեան շղթաները փշրելու ուղին ցոյց տալով մեզի` արդի հայերուս կերպարին կերտիչը եղաւ:
Յաջորդ օրերուն այցի գացինք Վիտոշ ալ, ուր ճակատագիրը, ռումբի մը փորձարկման պահուն, դառն վախճան սահմանեց մարտնչող հսկային, որ կոչուած էր մարմնաւորելու բազմաչարչար ու ստոյգ մահուան անդունդը գլորող մեր ժողովուրդին վերածնելու եւ բաց ու խրոխտ ճակատով ազգերու մեծ ընտանիքին մէջ իր արժանի տեղը վերահաստատելու յեղափոխական կամքը:
Այսօր եւ ընդմիշտ վերյիշելով ինծի համար այլեւս պատմական դարձած ուխտագնացութիւնս` աւելի քան մարգարէութիւն կը համարեմ իր պատգամը. «Պատռել է հարկաւոր քարտէսների վրայ այս կամ այն աւազակապետի կամքով գծուած սահմանները, ջնջել է հարկաւոր այն աշխարհագրական ներկերը, որոնք մեզ բաժանում են իրարից, եւ որոնք առհասարակ մշտական չեն, իսկ երբեմն շատ կարճատեւ են լինում»: Հայրենիքի վերանկախացումը եւ Արցախի ազատագրական շարժումը ըսուածին վկան են: Այս է ու ընդմիշտ կը շարունակէ մնալ մեր ճակատագրական ընթացքը:
