Ակնարկ. Պատմական Ընտրութիւն

ԱՐՏԱՇԷՍ ՇԱՀԲԱԶԵԱՆ

Աւելի քան երկու հազարամեակի պատմութիւն ունի ազդեցիկ պետութիւնների միջեւ հաւասարակշռութիւններ ձեւաւորելու, տարբեր բեւեռների միջեւ խուսանաւելու քաղաքական այլընտրանքի հայկական փորձը: Աշխարհաքաղաքական իրողութիւնները եւ դերակատար ուժերի յարաբերակցութիւնն են դրդել, որ անկախ, կիսանկախ կարգավիճակում եւ նոյնիսկ անկախութեան բացակայութեան պայմաններում հայոց ճակատագիրը այս կամ այն չափով տնօրինող օրուայ գործիչները շատ յաճախ որդեգրեն այս գործելաձեւը, երբեմն նաեւ` անտեսելով մասնաւոր նախընտրութիւնները: Այն բոլոր դէպքերում, երբ փոքրամասնութեան խմբի եւ օտարի կամքով «բոլոր ձուերը դրուել են մէկ զամբիւղի մէջ», ունեցել ենք լուրջ կորուստներ` ուղղակիօրէն զրկուելով սեփական ճակատագիրը տնօրինելու հնարաւորութիւնից:

Երբ Հայաստանը որդեգրեց մաքսային միութեանը եւ ապա Եւրասիական տնտեսական միութեանը անդամագրուելու ճանապարհը, ոմանք սա համարեցին անակնկալ եւ անհանդուրժելի: Քաղաքական ամբոխավարութիւնից հեռու, սառը գլխով դատող իւրաքանչիւր մարդ հասկանում էր, որ նախ ոչ մի անակնկալ էլ տեղի չէր ունեցել, քանի որ Հայաստանը օրէնքներ ներդաշնակեցնելու, շարունակական բանակցութիւնների գործընթացով արդէն բաւականին ժամանակ շարժւում էր այդ ուղղութեամբ: Միւս կողմից` պարզունակ հաշուարկն անգամ պիտի ցոյց տար, որ հրաժարումը կենսական կապերից, քաղաքական եւ այլ համագործակցութիւններից, ինչի շնորհիւ մեր երկրի արեան բնականոն շրջանառութիւնն էր ապահովւում, նոյնն էր թէ` կտրել այն ճիւղը, որի վրայ նստած ես` առանց նոր յենարանները ապահովելու:

Եւրոպական կառոյցները ապրելով նոյն զգացական ցնցումը, այնուամենայնիւ, կարճ ժամանակ անց կարողացան ըմբռնել Հայաստանի ընտրութեան տրամաբանական հիմնաւորուածութիւնը: Շատ չանցած` նրանք հասկացան նաեւ, որ Հայաստանին վանելով` աւելի են հրում դէպի Ռուսաստանի ազդեցութեան գօտի:

Նրանք հասկացան, որ ոչ միայն եւրոպական, այլեւ բազմաբեւեռ ընտրութեան հայոց ձգտումը խաղ չէ, այլ` անկեղծ համոզում: 2017 թուականի նոյեմբերի 24-ին Հայաստանի եւ Եւրոմիութեան միջեւ ստորագրուած համապարփակ եւ ընդլայնուած գործընկերութեան մասին նոր համաձայնագիրը այդ համոզումի արդիւնքն էր: Միւս կողմից` այն Հայաստանի լուրջ ձեռքբերումն էր այլընտրանքի պատմական փորձը կրկնելու եւ ինքնուրոյնութեան սահմանները ընդլայնելու առումով: Պէտք է համոզուած լինել, որ վերապահումներով կնքուած այս համաձայնագիրը նոյնպէս փոխգործակցութեան եւ հնարաւորութիւնների վերջը չէ: Այն դեռեւս կ՛ընդլայնի սահմանները ժամանակի ընթացքում յաղթահարելով առաջին հերթին մտային-հոգեբանական դեռեւս գոյութիւն ունեցող սահմանափակումները: Ի հարկէ` հաշուի առնելով տնտեսական-մաքսային եւ այլ նորմերը, որոնք ընկած են ԵԱՏՄ ներքին համագործակցութեան հիմքում:

Ի դէպ, այս կամ այն կողմից բացասական արձագանգներ չեն հնչում այն դէպքերում, երբ Հայաստանը համագործակցութեան երկու բեւեռների ներկայացուցիչներին առաջարկում է այդ համագործակցութեան ընդհանուր դաշտ ծառայող մեր երկիրը ընկալել` որպէս միջնորդ օղակ ինչպէս ԵԱՏՄ-ի, այնպէս էլ` ԵՄ-ի հետ ունեցած տնտեսական բարենպաստ ռեժիմներից փոխադարձաբար օգտուելու համար:

Բազմաբեւեռ կամ բազմաայլընտրանք ու փոխլրացնող քաղաքականութիւնը անկախ Հայաստանում ունի աւելի քան մէկուկէս տասնամեակի պատմութիւն: Այս ընթացքում, լինելով նախ ԱՊՀ քաղաքական եւ ապա ՀԱՊԿ ռազմական դաշինքների անդամ, Հայաստանը կարողացել է գործակցութեան կամուրջներ նետել եւ Եւրոմիութեան եւ Չինաստանի եւ Մերձաւոր Արեւելքի եւ Հիւսիսային ու Հարաւային Ամերիկաները ներկայացնող երկրների եւ արեւմտեան աշխարհի ռազմական դաշինքը կազմող ՕԹԱՆ-ի հետ: Այս շարքում յատկանշական է քաղաքական եւ տնտեսական շրջափակման յաղթահարումը հարեւան Իրանի դէպքում, որի հետ բազմակողմ սերտացման գործընթացը գնալով խորանում է:

Ռուսաստանը, ինչպէս` մի շարք այլ պարագաներում, հարկադրուած եղաւ որպէս կատարուող իրողութիւն ընդունել ԵՄ-ի հետ այս համաձայնագրի կնքման փաստը` հաշուի նստելով հնարաւորութիւնների, ինքնուրոյնութեան ու այլընտրանքների բազմազանութեան ապահովման մեր երկրի ու հասարակութեան վճռական մղումի հետ:

Հայաստանի այս ձգտումների կենսագործմանը նպաստել է այն հանգամանքը, որ հրաժարուելով քաղաքական ամբոխավարութեան եւ անհետեւողականութեան գործելաւոճից` այս տարիներին մեր երկիրը զերծ է մնացել վտանգաւոր շրջադարձերից ու կտրուկ եւ հակասական որոշումներից: Թերեւս անցած դարի իննսունականների սկզբների, դառը հետեւանքներով ձեռք բերած փորձառութեան հիման վրայ Հայաստանը զգուշօրէն խուսանաւեց այն սխալներից, որոնք իրենց թոյլ տուեցին Ազրպէյճանը, Վրաստանը, Ուքրանիան եւ այլ երկրներ:

Առանց անհաւասար դիմակայութիւնների շրջապտոյտում յայտնուելու, մեծացնելով ընտրութեան եւ այլընտրանքի հնարաւորութիւնները` Հայաստանը, հնարաւորութիւն ունի մեծացնելու իր արժէքը եւ քաղաքական կարեւորութիւնը` գործընկերների համար:

Եւրոմիութիւնը եւ առհասարակ քաղաքակիրթ աշխարհը մեզ համար պարզապէս քաղաքական նախապատուութիւն չեն նշանակում, այլ` արժէքային համակարգի եւ ներքին ու շրջապատող աշխարհի հետ համակեցութեան կերպ: Ակնարկուած արժէքները արտասահմանեան ապրանքի պէս ներկրուող բան չեն մեզ համար, այլ` հոգեկերտուածքի, բարոյականութեան ու ձգտումների համակարգ, որի հաստատողներից մէկն ենք եղել երկրագնդի վրայ, բայց որից շատ բան ենք կորցրել հիւսիսային ու արեւելաասիական դիւանակալութեան եւ աւատապետական բարքերի ճահճում գոյատեւման հարիւրամեակների ընթացքում:

Քաղաքակրթութեան կանոնների որդեգրումը նաեւ մարտահրաւէր է մեր երկրի համար, որ պարտադրելու է հրաժարուել ասիական խորամանկ, ձեռգող, ընչաքաղց, բռի, ու ստորաքարշ վարքականոններից: Կը բռնի մեր հասարակութիւնն ու ընտրախաւը իր հաստատութիւններով այս քննութիւնը` առջեւում կարող է տեսնել հնարաւորութիւնների ընդարձակ հորիզոն: Փոփոխութիւնները կը լինեն ձեւական եւ դրսի համար բեմադրուած` ուրեմն դեռ երկար քարշ կը գանք երթի պոչից, ձեռքներս պարզած ներողամտաբար մեր ներկայութիւնը հանդուրժող հովանաւորների բարեհաճութեանը: