ՍԵՐԺ ՄՈՒՐԱՏԵԱՆ
Ահաւասիկ աւարտեցան Լիբանան իմ առաջին այցելութեանս 10 օրերը: Վերադարձած եմ ապրած երկիրս, սակայն` առանց սթափելու ունեցած զգացումներէս եւ տպաւորութիւններէս, տեւաբար պահելով զանոնք մտքիս եւ հոգւոյս մէջ:
Երբեք չէի երեւակայեր, որ այդքան քաղցր եւ հոգեհարազատ պիտի ըլլար իմ կեցութիւնս մայր գաղութին մէջ: Ահա առաջին օրն իսկ, առանց ուղղութիւն գիտնալու, պանդոկէն ելլելով, հաստատ քայլերով բռնեցի ճամբան դէպի սփիւռքեան Հայաստան` Պուրճ Համուտ: Քալելու ընթացքին քանի մը անգամ ճամբան հարցուցի` ուղղութիւնը ճշդելու համար եւ վերջապէս հասայ վայր մը, որուն մասին քանի մը տարիէ ի վեր կը կարդամ թերթերէ եւ տեսակ-տեսակ գրական աղբիւրներէ, բայց երբեք բախտը չէի ունեցած տեսնելու հայութեան վերապրելու կամքին եւ վճռակամութեան լաւագոյն վկայութիւն հանդիսացող այս ամրոցը:
Սիս թաղամասն էր, որ առաջինը հանդիպեցաւ ինծի: Քիչ մը քալելով` առաջին ուրախութիւնը ապրեցայ, երբ «Միսակ Ազիրեան» ակումբը տեսայ, ինծի շատ ծանօթ` ընկեր Մարտիրոս Մատենճեանին գրած «Լիբանանի մեր տղաքը» գիրքէն: Տուներուն պատերէն կախուած եռագոյն դրօշակները պահ մը շփոթի զգացում յառաջացուցին մէջս եւ ինքզինքիս հարց տուի. «Լիբանա՞ն եմ արդեօք, թէ՞ Հայաստան»: Քիչ մը Սիսի մէջ պտտելէ ետք, կարեւորութիւն չտալով երկար ճամբորդութենէ ունեցած յոգնութեանս, կը վճռեմ շարունակել իմ շրջագայութիւնս հպարտութիւն ներշնչող այս փոքրիկ «Հայաշխարհ»-ին մէջ: Սիսէն ելլելով, կամուրջի տակէն անցնելով` սկսայ յառաջանալ դէպի Պուրճ Համուտի քաղաքապետարանը: Հետզհետէ ձախ կողմէս բացուող փողոցներէն մէկը ուշադրութիւնս գրաւեց: Անմիջապէս թեքուեցայ այդ կողմը, քիչ մը անցայ, եւ ի՜նչ տեսարան բացուեցաւ առջեւս` «Սարդարապատ» ակումբ: Մուտքին մօտեցայ, քիչ մը ամչնալով եւ անորոշ, դուրսը կանգնած մարդու մը հարցուցի, թէ կրնա՞մ ներս մտնել եւ դրական պատասխան ստանալով, առաջին անգամն ըլլալով մուտք գործեցի ՀՅԴ-ի ակումբէն ներս: Պարզ եւ համեստ մթնոլորտ կը տիրէ ակումբին մէջ, բայց նոյն ատեն կայ անտեսանելի ոգին, որ հպարտութիւն եւ վստահութիւն կը ներշնչէ: Ծանօթացայ քանի մը հալէպահայ ընկերներու եւ ասկէ անդին «Սարդարապատ»-ը իմ ամէնէն յաճախած ակումբս դարձաւ: Քանի մը ժամ նոր ընկերներուս հետ զրուցելէ ետք շարունակեցի ճամբան եւ վերջապէս հասայ «Շաղզոյեան» կեդրոն, ուր կը գտնուի իմ կազմաւորման եւ դաստիարակութեան գլխաւոր աղբիւրներէն` «Ազդակ» օրաթերթին գրասենեակը:
Ի՜նչ ուրախութիւն: Ինծի առիթ կը տրուի ծանօթանալու խմբագրատան աշխատակազմին եւ աշխատանքային ամբողջ գործընթացին: Հազիւ զիրար ճանչցած` ես արդէն կը զգամ, որ հին բարեկամներու հանդիպեցայ երկար բաժանումէ ետք: Ինծի նկատմամբ մարդոց մարդամօտ եւ անկեղծ վերաբերումը մոռնալ կու տայ, որ Ռուսիայէն եկած եմ եւ կը սկսիմ համոզուիլ, որ ես ալ լիբանանահայ գաղութի զաւակներէն եմ, այդքա՜ն հարազատ կը թուի տուեալ միջավայրը: Այլեւս գրեթէ ամէն օր «Ազդակ» կը հանդիպէի եւ անհամբերութեամբ կը սպասէի յաջորդ օրուան` ընկերներուս հետ նոր ու նոր զրոյցներ ունենալու եւ անոնց ներկայութիւնը վայելելու յոյսով:
Կ՛ուզեմ իմ խորին շնորհակալութիւնը յայտնել լիբանանահայ իմ բոլոր ընկերներուս, որ իրենց ազատ ժամերը ինծի հետ անցուցին, եւ անկեղծօրէն կ՛ըսեմ, որ ո՛չ մէկ օր առանց ուշադրութեան մնացի, ո՛չ մէկ օր առանձին զգացի: Մեծ բաւարարութիւն եւ հպարտութիւն ապրեցայ, երբ զիս տարին Անթիլիաս, Պիքֆայա, «Ս. Թեհլիրեան» եւ «Նիկոլ Դուման» ակումբներ: Եւ դարձեալ այս պտոյտները կազմակերպելու համար ընկերներս ստիպուած եղան իրենց գործերը մէկդի ձգել եւ ժամանակը ինծի տրամադրել: Անկեղծօրէն կ՛ըսեմ, որ զգացուեցայ նման վերաբերումէն եւ միաժամանակ երջանիկ զգացի:
Առիթ ունեցայ նաեւ ժողովուրդի պարզ զաւակներուն հետ զրուցելու եւ կարեւոր կը նկատեմ այս յարաբերութիւնները: Ընկերներէս մէկը ըսաւ. «Եթէ կ՛ուզես ազգի մը հոգին տեսնել եւ հասկնալ, պէտք է պարզ ժողովուրդի հետ խօսիս»: Պէտք է ըսեմ, որ համոզուեցայ անոր խօսքերուն ճշմարտութեան: Կ՛ուզեմ նաեւ նշել, որ Համազգայինը իր կարգին առիւծի բաժին ունեցաւ Լիբանան այցելելու իմ երազը կեանքի կոչելու ճամբուն վրայ, որովհետեւ անցեալ տարի Ուսանողական հաւաքին մասնակցելով` ծանօթացած էի լիբանանահայ երիտասարդներու, որոնք արագացուցին ճամբորդութիւնս եւ տասնապատիկ ճոխացուցին զայն:
Երբ Ռուսիա վերադարձայ, ազգականներս եւ ընկերներս հարցուցին, թէ ի՛նչ նուէրներ բերած եմ հետս, պատասխանեցի, որ նիւթական նուէրներ չեմ բերած, անշուշտ` ընկերներէս ստացած գիրքերէն զատ, այլ` անչափելի տպաւորութիւններ, որոնք գանձի մը պէս ընդմիշտ պիտի պահուին յիշողութեանս մէջ: Կարծեմ թէ ազնիւ մարդոց հետ ընկերութիւնը եւ մտերմութիւնը արդէն իսկ թանկագին նուէր է: Տակաւին շատ բան կայ պատմելիք, մանաւանդ` զգացումներուս կապուած, բայց չեմ ուզեր թուղթին յանձնել զանոնք, որովհետեւ պիտի դժուարանամ եւ չկարենամ պատշաճ ձեւով արտայայտել եւ ներկայացնել անոնց չափն ու ծաւալը: Միայն պիտի ըսեմ, որ Պուրճ Համուտի մէջ գտնուելէ ետք աւելի հզօրացած, աւելի հայացած Ռուսիա կը մեկնիմ, մանաւանդ որ Ազգային գերեզմանատուն երթալով` Լիզպոնի տղոց շիրիմը աչքովս տեսայ, ձեռքովս շօշափեցի եւ անոնցմէ մեծ ուժ եւ պայքարելու ոգի ստացայ: Կը մեկնիմ, բայց կը յուսամ եւ պիտի աղօթեմ, որ երկար չտեւէ բաժանումը եւ մօտիկ ապագային դարձեալ միանամ ձեզի, սիրելի՛ ընկերներ: Լիբանանահայութեան կ՛ուզեմ մաղթել, որ երբեք ընկրկում չճանչնաք, այլ միշտ դէպի յառաջ, միշտ դէպի յաղթանակ քալելու ուժ եւ կարողութիւն ունենաք: Եւ թող ձեզմով ինծի պէս հայկական միջավայրէն հեռու ապրող հազարաւոր հայ երիտասարդներ հիանան եւ խանդավառուին, թող միշտ օրինակ եւ մղիչ ուժ ըլլաք արեւմտեան նորաձեւութեան հոսանքով տարուած եւ այլասերած հայերուն, որ ազգային արմատներուն վերադառնան: Ցտեսութիւն… շուտով կը տեսնուինք:
