ՏԻԳՐԱՆ ՊԷՕՃԷՔԵԱՆ
Եւ ահա ձեր նահատակութիւնը կը բոլորէ երեսուն եւ չորս տարիներ: Ձեր նահատակութեան թուականէն մինչեւ օրս որքա՜ն ու որքա՛ն նոր տողեր աւելցան պատմութեան էջերուն:
Հայաստանը վերանկախացաւ, Շուշին ազատագրուեցաւ, բայց տակաւին սահմանի վրայ կը նահատակուին սահմանապահ զինուորներ. կարծես հայուն ճակատագիրն է այդ: Մնաց Արեւմտահայաստանը, մնաց վրէժը մէկուկէս միլիոն նահատակներուն, որոնց համար զոհուեցաք դուք:
Երեսուն եւ չորս տարիներու ընթացքին շատեր միացան Դաշնակցութեան շարքերուն, տուին ձեր նոյն երդումը, զոր տուիք դուք, բայց անոնցմէ շատեր, գերադասելով անձնական շահը, հաւաքականի շահերէն հեռացան: Ոմանք նախընտրեցին թրքական դերձանը տեղականէն կամ` այլ ուրիշ դերձանէ եւ հագուեցան անոր արտադրութիւնները, նախընտրեցին անոր կաթն ու իւղը ու կերան անոր ուտեստեղէնն ու քաղցրեղէնը, նախընտրեցին անոր գործիքները, որոնցմէ արտադրեցին մանեակներ եւ զարդարեցին հայուհիներու վիզեր: Եղան պոռոտախօս մարդիկ, որոնք մոռնալով իրենց երդումը, փոխանակ իրենց ցեխարձակումները ուղղելու թշնամիին, զանոնք ուղղեցին իրենց գաղափարի նախկին ընկերներուն: Անոնց ոչինչ կը պակսի` բացի արժանապատուութենէ: Բայց այդ բոլորով հանդերձ, կան ուրիշներ, որոնք, հաւատարիմ մնալով իրենց երդումին` կը պայքարին այդ բոլորին դէմ. ամէն տարի կը վերանորոգեն իրենց ուխտը անսակարկ նուիրումի` հետեւելով ձեզի եւ ձեզի նման անձնազոհերու ուղիին, մինչեւ կարելի ըլլայ հասնիլ իրաւունքներու նուաճման: Չկայ իրաւունք, որ կը տրուի կամ կը հրամցուի տիրոջը, այլ անիկա կը խլուի ուժով, արեամբ:
Եւ վերջապէս կ՛արժէ յիշել բանաստեղծ Մկրտիչ Պէշիկթաշլեանի «Թաղումն քաջորդւոյն» բանաստեղծութենէն տողեր, զորս կ՛արտասանէ նահատակի մը թաղման ընթացքին.
«Գնա՛, զրուցէ Հայկազարմից մեծ որդւոյն,
Որ կան այստեղ ազատաքաջ դեր հայեր,
Որոնք ի բի՛ւր պատերազմաց դէպէտ խոց,
Ի ժայռ կանգուն են կեցել»:
