«Փանարմինիըն» լրատուական կայքը կը հաղորդէ, որ «Սի.Այ.Էյ.»-ը գաղտնազերծած է շուրջ 13 միլիոն փաստաթուղթ, որոնց մէկ մասը կը վերաբերի հայերուն, Հայաստանին եւ սփիւռքին:
1 օգոստոս 1988-ին հրապարակուած «Խժդժութիւններ Կովկասի մէջ եւ ազգայնականութեան մարտահրաւէրը» զեկուցումին մէջ մանրամասն կերպով կը նկարագրուին Երեւանի, Պաքուի, Ստեփանակերտի մէջ տեղի ունեցած ցոյցերը, ժողովրդագրական իրավիճակը, Սումկայիթի ջարդը, երկու հանրապետութիւններուն ու Մոսկուայի մէջ տիրող տրամադրութիւնները, անդրադարձ կատարուած է Մեծամօրի հիւլէական կայանին, «Նայիրիտ»-ի ու Քանաքեռի գործարանները փակելու պահանջներուն, աւելի կանուխ ժամանակաշրջանին հայ-ազրպէյճանական բախումներուն:
Նշուած է, որ շրջանի խորհրդայնացման պահուն Մոսկուան հակուած էր Ղարաբաղը միացնելու Հայաստանին, սակայն այնուհետեւ` Թուրքիոյ ճնշման ներքեւ, զայն յանձնեց Ազրպէյճանին:
«Թուրքիան չէր ուզեր սահմանին վրայ հայկական մեծ պետութիւն տեսնել», նշուած է նամակին մէջ:
1921 թուականին Լենինը համաձայն գտնուած է «փոքրացնել Հայաստանի տարածքը», իսկ 1923-ին Ստալինի որոշումով Նախիջեւանն ու Ղարաբաղը վերջնականապէս կը յանձնուին Ազրպէյճանին:
Հայերը կը վախնային, որ Ղարաբաղը կը կրկնէ Նախիջեւանի ճակատագիրը. զեկուցումին մէջ նշուած է, որ 1914-1979 թուականին հայկական բնակչութիւնը Նախիջեւանի մէջ 52 տոկոսէն մինչեւ 1,4 տոկոսի նուազած է:
Երբ 1988 թուականի փետրուարին ճգնաժամը թափ առաւ, թուրք պաշտօնեաները յայտարարեցին, որ «ձայնի իրաւունք» ունին հայ-ազրպէյճանական տարածքային վէճերու հարցին մէջ` յղում կատարելով 1921 թուականի Մոսկուայի ու Կարսի պայմանագիրներուն: Նշուած է, որ թուրքերը կը վախնային, որ Ղարաբաղի միացումը կրնար մեծցնել հայերուն «ախորժակը» եւ դրդել զանոնք` Թուրքիոյ տարածքային պահանջներ ներկայացնելու: Այնուամենայնիւ, Կեդրոնական հետախուզական վարչութեան մասնագէտներուն համաձայն, Թուրքիան վերջաւորութեան էական դեր չէր խաղար 1988-ի տագնապին մէջ:
Ղարաբաղը կը նկարագրուի իբրեւ «հայկական մշակութային եւ կրօնական կեդրոն»: Զեկուցումին հեղինակները կը յիշեցնեն, որ շրջանը դարեր շարունակ կը գտնուէր հայկական իշխանութեան տակ, նոյնիսկ այն ատեն, երբ հայկական մնացեալ տարածքները Թուրքիոյ ու Պարսկաստանի տիրապետութեան տակ էին: Միաժամանակ նշուած է, որ անիկա բազմաթիւ ազրպէյճանցի երգահաններու ու գրողներու հայրենիքն է:
Հայերուն նկատմամբ ազրպէյճանցիներուն թշնամական վերաբերմունքը կը շեշտուի Հայաստանի ու Ազրպէյճանի միջեւ տնտեսական զարգացման տարբերութեան աճին զուգահեռ: Իբրեւ թշնամանքի մէկ այլ պատճառ զեկուցումին հեղինակները կը նշեն, որ Ազրպէյճանի մէջ բարձր ծնելիութիւն կար, սակայն երիտասարդները ընդունելի աշխատանք ու ապրուստ չէին կրնար ապահովել:
Կեանքէն հիասթափութիւնը պատճառ կը դառնար հայերուն նկատմամբ թշնամութեան յաւելման:
Նշուած է նաեւ, որ 1980-ականներու աւարտին Մոսկուայի մէջ ազրպէյճանցիներուն իշխանութիւնը կը նուազի, անոնք կը զրկուին բարձր պաշտօններէ, հայերուն կշիռը կ՛աւելնայ բարձրագոյն ղեկավարութեան մէջ, ինչ որ ազրպէյճանցիներուն մօտ մտահոգութեան պատճառ կը դառնայ:
