ՀՅ Դաշնակցութեան մասնակցութեամբ Հայոց ցեղասպանութեան ժխտումը քրէականացնող օրինագիծի նախապատրաստական աշխատանքներուն, անոր վերաբերող հաւանական զարգացումներուն, ինչպէս նաեւ ընդհանրապէս Հայ դատի աշխատանքներուն, Հայաստան-սփիւռք յարաբերութիւններուն վերաբերող հետեւեալ հարցազրոյցը կատարուեցաւ Ֆրանսայի ՀՅԴ Հայ դատի յանձնախումբի անդամ Հրաչ Վարժապետեանի հետ:
ՀԱՐՑՈՒՄ.- Ֆրանսայի ծերակոյտը հոկտեմբեր 14-ին վերջապէս ընդունեց Հայոց ցեղասպանութեան ժխտումը քրէականացնող օրինագիծը, որ նախագահ Ֆրանսուա Հոլլանտի նախընտրական խոստումն էր, երբ 2012-ին Սահմանադրական խորհուրդը հակասահմանադրական նկատեց խորհրդարանի երկու պալատներու համաձայնութեան արժանացած նմանատիպ օրինագիծը: «Հաւասարութիւն եւ քաղաքացիութիւն» կոչուող օրէնքի համապատասխան պարբերութիւնը լայն քննարկումներու շնորհիւ մշակուած է, Դաշնակցութիւնը մասնակցա՞ծ է այդ գործընթացին:
ՀՐԱՉ ՎԱՐԺԱՊԵՏԵԱՆ.- Այո՛, նախագահական ընտրութիւններուն ասիկա Ֆրանսուա Հոլլանտի նախընտրական խոստումն էր: Կը յիշէք հաւանաբար, որ այս օրէնքի ընդունումը ձախողեցաւ Նիքոլա Սարքոզիի օրօք, երբ Թուրքիան դիմեց Սահմանադրական խորհուրդին, որ հակասահմանադրական նկատեց Ֆրանսայի խորհրդարանի երկու պալատներուն համաձայնութեան արժանացած օրինագիծը:
Նախագահ Հոլլանտ, սակայն, իր նախընտրական խոստումը յարգեց, այսինքն անգամ մը եւս գնաց խորհրդարան, հոնկէ` ծերակոյտ, վերջինս ալ վաւերացուց: Ըստ կարգի, ծերակոյտը պէտք է զայն վերադարձնէ Ազգային ժողով, որ պիտի հաստատէ օրինագիծը, քանի որ արդէն վաւերացուած է` գրեթէ միաձայնութեամբ: Թուրքիան գուցէ անգամ մըն ալ բողոքով դիմէ Սահմանադրական խորհուրդ. եթէ դիմէ, ապա կայ համոզում, որ այս օրինագիծը արդէն իսկ կը համապատասխանէ Ֆրանսայի սահմանադրութեան: Գիտէք, որ նախկինին մէջ եղան փոփոխութիւններ. նախկին օրինագիծով միայն Հայոց ցեղասպանութեան ժխտման հարց կար, իսկ այստեղ` բոլոր ցեղասպանութիւններուն: Նոր օրինագիծին մէջ կայ նրբութիւն մը, որուն պէտք է ուշադրութիւն դարձնէ մամուլը. խօսքը կը վերաբերի Ֆրանսայի կողմէ ճանչցուած ցեղասպանութիւններուն, որոնք երկուքն են` Հրէական ողջակիզումը եւ Հայոց ցեղասպանութիւնը: Ասիկա բառախաղ չէ, այլ Ֆրանսայի սահմանադրութեան համապատասխանեցնելու համար եղած է: Նախորդին հետ բաղդատելով` կայ այլ տարբերութիւն մըն ալ. առաջին օրինագիծը առաջարկուած էր երեսփոխանի մը կողմէ, ասիկա` կառավարութեան, ինչ որ, բնականաբար, տարբեր կշիռներու մասին կը յուշէ:
Ձեր հարցումին անդրադառնալով` ըսեմ, որ կառավարութեան մշակած օրինագիծի նախապատրաստման առաջին իսկ վայրկեանէն մինչեւ վերջին` յաջողութեան պահը, Դաշնակցութիւնը ուղղակիօրէն մասնակից դարձած է այդ յանձնախումբի աշխատանքին: Դաշնակցութեան կողմէ կը մասնակցէին Ֆրանսայի Հայկական կազմակերպութիւններու համակարգող խորհուրդի համանախագահ, ՀՅԴ Բիւրոյի անդամ Մուրատ Փափազեանը: Բնականաբար, որպէս կուսակցական, անոր հոն ըլլալը Դաշնակցութեան ներկայութեան մասին կը խօսի:
Բոլոր փուլերուն, նոյնիսկ օրէնսգէտներու, փաստաբաններու հետ բոլոր խորհրդակցութիւններուն, համակարգումներուն ընթացքին Դաշնակցութիւնը եւ ֆրանսահայութիւնը ներկայ եղած են: Ասիկա Ֆրանսայի մէջ հայ գաղութի քաղաքական ներկայութեան եւ քաղաքական կշիռ ունենալու ցուցանիշ է: Եւ ասիկա մեր թշնամիները` Թուրքիան եւ Ազրպէյճանը աւելի շատ կը մղէ հակազդեցութեան, ու անոնք Ֆրանսայի հայ գաղութը կը նկատեն որպէս իրենց գլխաւոր թիրախը: Էրտողան ի՛նք յայտարարած էր` «Սփիւռքը մեր միակ թշնամին է»: Իսկ Սփիւռքի մէջ առաջին հերթին` Ֆրանսան: Ճիշդ այս պատճառով է, որ Թուրքիոյ այդքան կը նեղացնեն մեր սերտ յարաբերութիւնները Ֆրանսայի իշխանութիւններուն հետ, այս պարագային` նախագահ Հոլլանտի:
Հ.- Կ՛ենթադրեմ, որ առանձին երեսփոխաններու հետ եւս պէտք է աշխատանք տարած ըլլաք, այլապէս օրինագիծի ընդունումը անգամ մը եւս կրնար ձախողիլ:
Հ. Վ.- Խորհրդարանին մէջ օրինագիծը ընդունուեցաւ միաձայնութեամբ, ծերակոյտին մէջ թեր քուէարկածները մեծ թիւ կը կազմէին` 156 թեր, 146 դէմ: Իսկ դէմ քուէարկողը այսօր ընդդիմադիր աջակողմեան խմբակցութիւնն էր, ընկերվարական եւ ձախակողմեան կուսակցութիւնը հիմնականին մէջ մէկ մարդու պէս հետեւեցաւ իր քաղաքական ուղեգիծին: Աջակողմեան խմբակցութեան մէջ, սակայն, կան այնպիսիք, որոնք Հայ դատի Ֆրանսայի յանձնախումբի բարեկամներն են, որոնց հետ անմիջական կապ կայ: Անոնց հետ է, որ աշխատած եւ յոյս դրած էինք: Բոլոր բարեկամները, որ ունինք նաեւ աջակողմեան կուսակցութեան մէջ, իրենց հերթին քուէարկեցին: Խմբակցութիւնն էր, որ չքուէարկեց այդպէս, քանի որ չունէր կուսակցական համապատասխան թելադրանք: Աշխատանքը թէ՛ խմբակցութիւններուն մէջ եւ թէ՛ անհատ երեսփոխաններուն հետ միշտ ալ կայ, եւ այնպէս չէ, որ անոնց հետ կ՛աշխատինք միայն այն ատեն, երբ օրինագիծին կապուած դիմելու անհրաժեշտութիւն կայ: Ո՛չ, կապը միշտ ալ կայ համայնքին հետ, որմէ Դաշնակցութիւնը անջատ չէ, այս կէտին շուրջ գաղութը համախմբուած է: Ասիկա մեր յաջողութեան հիմնական գրաւականներէն մէկն է: Այս իմաստով ներքին դասաւորումներ կատարուած են, թէ հայկական կազմակերպութիւններու ներկայացուցիչներէն ո՛վ ո՞ր հատուածին եւ երեսփոխանին հետ պիտի աշխատի:
Հ.- Կրնա՞յ ըլլալ, որ Թուրքիան դարձեալ դիմէ Սահմանադրական խորհուրդ, կա՞յ երաշխիք այն մասին, որ Սահմանադրական խորհուրդը նորէն չտարուի թրքական գայթակղութեամբ: Այս բեմագրութիւնը հաշուի կ՛առնուի՞, հակազդեցութեան միջոցներ կը նախատեսուի՞ն:
Հ. Վ.- Մեր կողմէ հակազդող քայլեր չեն կրնար ըլլալ, քանի որ մեր աշխատանքը խորհրդարանի ուղղութեամբ է, իսկ անիկա հաշուետու է ժողովուրդին: Եւ որպէս Ֆրանսայի քաղաքացիներ` մեր իրաւունքն է այս հարցը հետապնդելն ու մինչեւ վերջ տանիլը: Եթէ խորհրդարանը եւ ծերակոյտը մերժած ըլլային, մենք ցոյցեր կը կազմակերպէինք, ինչպէս որ նախապէս ըրած ենք: Բայց քանի որ վաւերացուած է, ուստի Թուրքիան կրնայ դիմել միայն Սահմանադրական խորհուրդին, որուն գործունէութեան բոլոր տեսակի միջամտութիւններուն դէմ ենք, քանի որ անիկա երկրին գերագոյն կառոյցն է, եւ որ նոյնիսկ Ֆրանսայի նախագահէն գերադաս է: Որպէս երկրի քաղաքացի` հոս ճնշման ոչ մէկ միջոց ունինք: Թուրքիան է, որ քաղաքական եւ միջազգային միջոցներով կը փորձէ ճնշում բանեցնել ո՛չ թէ Սահմանադրական խորհուրդին, այլ Ֆրանսայի` երկրի քաղաքական ղեկավարութեան վրայ:
Կը կրկնեմ, մենք որպէս գաղութ` Սահմանադրական խորհուրդին վրայ ճնշում բանեցնելու որեւէ խնդիր չունինք, քանի որ մեր գործը խորհրդարանին հետ է` ժողովուրդի ներկայացուցիչներուն: Եթէ Սահմանադրական խորհուրդը չմնաց իր բարձրութեան վրայ… Միւս կողմէ` կայ երաշխիք, որ ան կը մնայ, քանի որ այսքան ուշացում եղաւ, նախապատրաստական աշխատանքը, որ տարուեցաւ օրէնսգէտներու եւ փաստաբաններու կողմէ, նպատակ ունէր ընել այնպէս, որ յետոյ օրինագիծը ոչ մէկ ձեւով հակասէ երկրի սահմանադրութեան, եւ Սահմանադրական խորհուրդը ո՛չ մէկ հիմք ունենայ զայն մերժելու: Օրէնսգէտները վստահեցուցած են, որ այս անգամ սահմանադրական ըլլալու կամ չըլլալու հարց չկայ:
Պէտք է ըսեմ, որ առաջին օրինագիծին ատեն կար մտավախութիւն, որ սահմանադրական ըլլալու կամ չըլլալու հարց կրնար դրուիլ, եւ կարելի էր, որ Սահմանադրական խորհուրդը մերժէ, քանի որ խօսքի ազատութեան խնդիր կար: Մենք ասիկա կանխեցինք, որպէսզի ոչ մէկ բացթողում ըլլայ, ու ասիկա ոչ մէկ ձեւով կապուի Փերինչէքի գործով վճիռին հետ: Այսինքն սահմանադրական ապահովութիւն ունինք, որ հակասահմանադրական ոչ մէկ բան կայ բանաձեւին մէջ: Բայց եւ այնպէս, ես` որպէս քաղաքական գործիչ, իրաւունք չունիմ 100 տոկոս զէնքերս վար դնելու, ասիկա քաղաքականութեան տարրական օրէնքն է: Քաղաքական գործիչը միշտ պէտք է բաց պատուհան ձգէ. կրնայ պատահիլ, որ թրքական ճնշումներ ըլլան Թուրքիա-Ֆրանսա յարաբերութիւններու խորապատկերին, թէեւ Եւրոպայի մէջ Թուրքիոյ համար պարարտ հող չկայ, եթէ սկսին թրքամէտ քաղաքականութիւն վարել: Հակառակը` Թուրքիոյ նկատմամբ քաղաքական որոշ հակակրանք կայ Սուրիոյ եւ գաղթականներու հարցերով: Այնպէս որ, ե՛ւ ֆրանսական օրինագիծի ընդունման, ե՛ւ Գերմանիոյ խորհրդարանին` Հայոց ցեղասպանութիւնը դատապարտող որոշման համար յարմար պահ էր: Այսինքն` ասոնք պէտք է նաեւ դիտարկել Թուրքիոյ հետ յարաբերութիւններու պարունակին մէջ:
Հ.- Երբեմն կը դրսեւորուին կարծիքներ, որ ժամանակավրէպ է այլեւս ամբողջ ջանքերը կեդրոնացնել Ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչման վրայ:
Հ. Վ.- Մեզի համար կարեւոր են Հայաստանի արտաքին քաղաքականութիւնն ու պետական կեցուածքը: Իսկ Հայաստան պետութիւնը այսօր յստակօրէն կողմ է այս քաղաքականութեան: Աշխարհի բոլոր անկիւններուն, որոնց կարգին` Ֆրանսայի մէջ Հայ դատի աշխատանքը յաճախ կը համադրուի Հայաստանի իշխանութիւններուն վարած քաղաքականութեան հետ` համայնքային հարցերը, ի հարկէ, միշտ վերապահելով համայնքի պատասխանատւութեան:
Կը կրկնեմ` մեզի համար կարեւոր է Հայաստանի արտաքին քաղաքականութիւնը, որուն մէջ Հայոց ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչման գործընթացը արտաքին ռազմավարութեան հիմնական կէտերէն մէկն է: Երկրորդ` այնպէս չէ, որ Ֆրանսայի եւ միւս երկիրներուն մէջ Հայ դատի աշխատանքը կեդրոնացած է միայն Ցեղասպանութեան վրայ, Ցեղասպանութեան ճանաչման հարցը մեր հիմնախնդիրներէն միայն մէկն է: Այսօր ունինք հատուցման թղթածրար, ունինք հայապահպանման եւ գաղութի պահպանման խնդիրներ, ասոնք մեզի համար նոյն հարթութեան վրայ են, մէկը միւսէն աւելի կարեւոր չէ: Ինչ կը վերաբերի Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման ուղղութեամբ պայքարի ժամանակավրէպ ըլլալուն, ապա ատիկա թիւր կարծիք է, նման բան չենք տեսներ, քանի դեռ Թուրքիան չէ ճանչցած իր գործած Ցեղասպանութիւնը:
Հ.- Հայոց ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչման Հայ դատի պայքարը ժամանակավրէպ նկատողները նկատի ունին այն, որ այսօր լուրջ սպառնալիք է Ազրպէյճանը, ազրպէյճանական լոպիին աշխատանքները, որուն ուղղութեամբ ալ Սփիւռքը այսօր պիտի ծախսէ իր միջոցները, յատկապէս երբ Ազրպէյճան տակաւին կը յաջողի «գնել» եւրոպական պատգամաւորները:
Հ. Վ.- Այո՛, սփիւռքը, Հայ դատի գործիչները իրենց կարողութիւնները պէտք է ուղղեն նաեւ ազրպէյճանական հակահայ լոպիին դէմ աշխատանքի վրայ, բայց մէկը միւսը չի խանգարեր, այստեղ առաջնահերթութիւն չկայ, ուստի եւ ժամանակավրէպութեան խնդիր ալ չկայ: Այսինքն Ցեղասպանութեան ճանաչման գործընթացը այլ գործընթաց է, ազրպէյճանական լոպիին հակազդելը` ուրիշ: Ազրպէյճանի լոպիին հակազդելու առումով մենք ամէն ջանք ի գործ կը դնենք:
Բայց այստեղ կայ տարբերութիւն մը. Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման գործընթացը սկսած է սփիւռքէն եւ Հայ դատի աշխատանքներով, երբ հայոց անկախ պետականութիւն չկար, Խորհրդային Միութիւն էր: Այսօր Ազրպէյճանի դէմ պայքարի գործընթացին մէջ հիմնական դերը Հայաստանի Հանրապետութեանն է, որ ամէն ինչ կ՛ընէ, իսկ մենք կ՛օժանդակենք:
Այստեղ ըսեմ բան մը, որ ամբոխավարական չէ, եւ ես կը հաւատամ ասոր. Ազրպէյճան իր պատասխանը սահմանին վրայ պիտի ստանայ, այսօր կայ պատերազմ, ուր պատկերը յստակ է: Քաղաքական լոպիստական աշխատանքներու առումով եւս Հայաստան պետութիւնը ներկայ է, որոնց կարգին` Ղարաբաղի ներկայացուցիչներով, նոյնիսկ եթէ Արցախը միջազգայնօրէն ճանչցուած չէ, մասնաւորապէս Ֆրանսայի մէջ, ի դէմս Լեռնային Ղարաբաղի մնայուն ներկայացուցիչ Յովհաննէս Գէորգեանին:
Հիմա մենք կ՛օժանդակենք այդ բոլոր աշխատանքներուն: Եթէ հարցը գաղութին կը վերաբերի, ապա ցոյցերով, Ֆրանսայի պետական շրջանակներուն, պատգամաւորներուն հետ մեր յարաբերութիւններով, նաեւ Եւրոպական խորհրդարանին մէջ լոպիստական աշխատանքներ անպայման կը կատարուին: Մասնաւորաբար Պրիւքսէլի Հայ դատի գրասենեակը հսկայական աշխատանք կը տանի Ղարաբաղի առնչուած ազրպէյճանական լոպիին հակազդելու ուղղութեամբ: Ե՛ւ Հայաստանի, ե՛ւ Լեռնային Ղարաբաղի իշխանութիւնները միշտ ալ կ՛անդրադառնան Հայ դատի գրասենեակի բացառիկ աշխատանքին, որ ոչ մէկ ձեւով կը խանգարէ Ցեղասպանութեան ճանաչման գործընթացին:
Հ.- Կ՛ենթադրուի, որ ԵԱՀԿ Մինսքի խումբի համանախագահող երկիր Ֆրանսայի նախագահին հետ պարբերաբար հանդիպում կ՛ունենաք Լեռնային Ղարաբաղի հարցով, ի՞նչ տրամադրուածութիւններ կը նկատէք, որեւէ նախազգուշացումներու դիմուա՞ծ է:
Հ. Վ.- Անշուշտ կը հանդիպինք ե՛ւ վարչապետին, ե՛ւ արտաքին գործոց նախարարին, առհասարակ ղեկավարութեան, բայց յատկապէս` նախագահին հետ: Իւրաքանչիւր հանդիպման ժամանակ, որ տեղի կ՛ունենայ գաղութին հետ, Ղարաբաղի հակամարտութիւնը առաջին խնդիրն է, որուն կ’անդրադառնանք, նոյնիսկ` օրինագիծի հարցէն առաջ: Մենք քաղաքական իմաստով հոն առաջնահերթութիւն ցոյց կու տանք, իսկ մեր պահանջները յստակ են` Ֆրանսան ոչ մէկ ձեւով պէտք է օժանդակէ Ազրպէյճանի այն ծրագիրներուն, որոնք կը վնասեն Հայաստանին: Եթէ որեւէ ծրագիր պիտի վտանգէ մեր ապահովութիւնը, մենք` որպէս Ֆրանսայի քաղաքացիներ, որոնք արմատներ ունին Հայաստանի մէջ, չենք կրնար ընդունիլ, որ մեր վճարած հարկերուն հաշուոյն Ֆրանսան նման քաղաքականութիւն վարէ: Նոյնը տեղի կ՛ունենայ նաեւ Միացեալ Նահանգներու, եւրոպական երկիրներու մէջ, բայց յատկապէս` Ֆրանսայի մէջ, ուր կայ կազմակերպուած եւ քաղաքական կշիռ ունեցող գաղութ: Այս օրակարգով Ֆրանսայի նախագահին հետ հանդիպում եղաւ ապրիլեան քառօրեայ պատերազմի օրերուն, երբ նաեւ ցոյցերով հանդէս եկաւ տեղւոյն հայութիւնը: Ֆրանսայի բարձրագոյն իշխանութեան բաւական խիստ ձեւով ըսուեցաւ, որ Ֆրանսան կը գործակցի ոչ ժողովրդավար, բռնատիրական երկրի մը հետ, ուր կայ փտած իշխանութիւն եւ միանձնեայ իշխող: Այս բոլոր երեւոյթները կարեւոր են արեւմտեան աշխարհի համար, բայց նաեւ գիտենք` բոլոր պետութիւնները ունին իրենց շահերը, որոնց պիտի հետեւին: Քաջ գիտնալով, որ Ֆրանսան եւ այլ պետութիւններ պիտի շարունակեն առաջնորդուիլ իրենց շահերով, այնուամենայնիւ, մենք պիտի չդադրինք մեր պահանջները ներկայացնելէ:
Հ.- Տակաւին երկու տարի առաջ ֆրանսական «Ինթելիճընս օնլայն»-ը շրջանառութեան մէջ դրաւ տեղեկութիւն այն մասին, որ նախագահ Հոլլանտ Ազրպէյճանի մէջ ներկայացուցած է «Եուրոսամ» ընկերութեան շահերը` առաջարկելով Ազրպէյճանի ղեկավարութեան հրթիռներ ձեռք բերել կասպիական նաւթային հանքավայրերու պաշտպանութեան համար: Ի դէպ, լրագրողներու հետ հանդիպումի մը ընթացքին Հայաստանի մէջ Ֆրանսայի դեսպան Հանրի Ռենոն հերքեց` ըսելով, որ ԵԱՀԿ Մինսքի խումբի համանախագահ երկիր ըլլալով` Ֆրանսան չի կրնար զէնք կամ սպառազինութիւն վաճառել Ազրպէյճանին: Հիմա այս պարագային Ֆրանսան պատրա՞ստ է ընդառաջելու ձեր պահանջին:
Հ. Վ.- Կը կարծեմ, որ ասիկա իր ազդեցութիւնը կ՛ունենայ շարունակականութեան մէջ: Ապրիլեան քառօրեայ պատերազմէն ետք մեր դրած կէտերը շատ աւելի ցցուն դարձան, քան քառօրեայ պատերազմէն առաջ էր:
Հ.- Ապրիլեան պատերազմէն ետք եղան պահանջներ Հայաստանի ղեկավարութեան, որ պէտք է խստացնել ղարաբաղեան հակամարտութեան կարգաւորման գործընթացին մէջ հայկական կողմին մօտեցումները: Եղան նաեւ տեսակէտներ, թէ որոշ չափով կարծրացում եղաւ: Որքանո՞վ նկատելի է ատիկա ձեզի համար եւ ի՞նչ է ատոր ընդունելի սահմանը:
Հ. Վ.- Փաստօրէն Հայաստանի վրայ գործադրուող բոլոր ճնշումները` արեւմտեան, թէ ռուսական, յօդս ցնդեցան, օրինակ` տարածքային զիջման հարցերով: Մենք այսօր կ՛ըսենք, որ զիջման հիմնական հասկացողութիւնը կու գայ Ազրպէյճանէն: Բայց ան առաջին հերթին պէտք է ճանչնայ Լեռնային Ղարաբաղի անկախութիւնը, հակառակ պարագային որեւէ հարցի մասին խօսիլը անհնար է, պէտք է բանակցիլ, իսկ բանակցութիւններուն արդիւնքները Ազրպէյճան ի՛նք կը մերժէ: Զիջման հարց պէտք չէ գոյութիւն ունենայ: Ի՞նչ կը նշանակէ Ազրպէյճանի հողային ամբողջականութիւն:
Հ.- Հայկական կողմը կը խօսի փոխզիջման մասին, այսինքն Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակին դիմաց բան մը պիտի տրուի: Դաշնակցութիւնը մատրիտեան սկզբունքներուն դէմ է, այս պարագային, ձեզի համար, փոխզիջման ընդունելի «չափը» ի՞նչ է:
Հ. Վ.- Ես կ՛ըսեմ հետեւեալը. քանի դեռ այդ պահը չէ հասած, զիջման մասին պէտք չէ մտածել: Առհասարակ զիջման մասին մտածելը աւելորդ է, պէտք է մտածել միայն իրաւունքներու մասին: Աւելի՛ն. զիջման մասին նախապէս խօսիլը արդէն իսկ քաղաքական պարտութիւն է: Հիմա «ոչ մէկ զիջում» բառամթերքը քաղաքական առումով հաճելի չի թուիր, բայց «տէր ենք մեր պահանջներուն» ըսուածը նոյն հասկացողութիւնն է: Քառօրեայ պատերազմին առիթով Դաշնակցութիւնը հրապարակեց ասոր առնչուող իր տեսակէտներն ու կէտերը, ուր շատ յստակ կը խօսուի ասոր մասին: Բնականաբար ես որպէս կուսակցական գործիչ` այդ ուղղութեան վրայ եմ, որուն 100 տոկոսով ալ կը հաւատամ: Կը կրկնեմ, զիջման մասին խօսք չկայ, մենք վերականգնելու իրաւունքներ ունինք, երբ ատիկա կատարուի, անկէ ետք միայն վերջը կ՛երեւի:
Հ.- Այսօր խզուա՞ծ է Հայաստան-սփիւռք երկխօսութիւնը, ինչպէս ոմանք կը կարծեն:
Հ. Վ.- Հայաստան-սփիւռք երկխօսութեան խզում չկայ: Քառօրեայ պատերազմին եւ անկէ ետք ուժեղ գաղութներն ու համայնքները շատ աւելի սերտացուցին կապերը, որովհետեւ խօսքը մեր երկրի անվտանգութեան կը վերաբերէր: Երբ գոյութիւն ունի երկրի անվտանգութեան հարց, պարզ է, որ յարաբերութիւնները աւելի կը սերտանան: Հայաստան-սփիւռք համագործակցութիւն կայ եւ պիտի ըլլայ, յատկապէս` արտաքին քաղաքականութեան հարթութեան վրայ: Այսօր այս համագործակցութիւնը բարձր մակարդակի վրայ է, յատկապէս երբ ունինք Լեռնային Ղարաբաղի խնդիր, սուրիահայութեան հետ կապուած օրակարգ: Այս հարցին մէջ Հայաստանի իշխանութիւններուն հետ համագործակցութիւնը սփիւռքի համար կարեւոր խնդիր է, եւ մենք ոչ մէկ ձեւով մեզի կը թոյլատրենք, որ յարաբերութիւնները թուլնան, ընդհակառա՛կն, կ՛ակնկալենք անոնց ամրապնդումը:
Հ.- Արտաքին քաղաքական օրակարգէ դուրս ի՞նչ է այն ընդունելի սահմանը, մինչեւ ո՞ւր սփիւռքը կրնայ միջամտել Հայաստանի ներքին քաղաքական, տնտեսական հարցերուն, կամ աւելի ճիշդ` դիտողութիւն ընել եւ աջակցիլ:
Հ. Վ.- Սփիւռքը միջամտելու խնդիր չունի, այո՛, գուցէ` աջակցութեան: Բայց սփիւռքը իր ըսելիքը միշտ ալ ըսած է` բոլոր հարցերուն եւ երեւոյթներուն կապուած: Կայ թիւր տրամաբանութիւն, երբեմն` ծիծաղելի, թէ Հայաստան պէտք չէ սփիւռքին հայրենասիրութեան դասեր տայ, սփիւռքն ալ պէտք չէ Հայաստանի պետականաշինութեան հարցին վերաբերող դասեր տայ: Այս կարմիր գիծը ո՞վ գծած է, իսկ եթէ կայ, ո՞վ կը հատէ: Նման բան չկայ. սփիւռքը հայութեան մէկ կարեւոր օղակն է եւ` հակառակը: Այս փոխկապակցութեան մէջ ճիշդ չէ բաժանումներու եւ եզրերու հարց դնելը: Որքան հայրենիքը կարիք ունենայ, այնքան սփիւռքը օգտակար պիտի ըլլայ բոլոր մարզերուն մէջ եւ մակարդակներու վրայ: Իսկ միջամտութեան խնդիր չկայ, այլ կայ պետականութեան ամրապնդման հարց, որուն մէջ սփիւռքը, ինչ ձեւով կրնայ օգտակար ըլլալ, պատրաստ է: Եւ այստեղ հիմնական հարցը կը վերաբերի տնտեսականին:
Հ.- Սփիւռքէն բաւարար չափով ներդրումներ չեն կատարուիր, որպէս պատճառ կ՛ըսուի, որ Հայաստանի մէջ ներդրումային դաշտը բարենպաստ չէ:
Հ. Վ.- Ճիշդ ասոր համար է, որ կ՛ըսենք, թէ սահմանադրական փոփոխութիւններու ծիրին մէջ պէտք է ստեղծել այնպիսի պետութիւն, ուր կարելի կ՛ըլլայ կատարել այդ բոլոր ներդրումները: Երկրորդ` վստահութիւն պէտք է ներշնչել ոչ թէ սփիւռքին, այլ ներդրողին` ըլլայ հայ, գերմանացի, թէ չին: Ներդրողի հասկացողութիւն պիտի դրուի, ոչ թէ` սփիւռքի, որպէսզի այլ թիւր խնդիրներու դուռ չբացուի: Ներդրողին համար սփիւռքի հարց գոյութիւն չունի, պէտք է բարելաւել ներդրումային դաշտը, որ ներդրումներ կատարուին: Եւ Դաշնակցութիւնը այստեղի կառոյցին միջոցով ու նաեւ խորհրդարանին մէջ կը փորձէ բարելաւել իրավիճակը: Մենք պիտի աջակցինք Հայաստանի մեր կառոյցին, որ այդ բարեփոխումները տեղի ունենան, թէկուզ` դանդաղ: Խորհրդարանական համակարգը այս առումով աւելի բաց եւ ժողովրդավարական է: Այսինքն սահմանադրական փոփոխութիւններուն նպատակն էր Հայաստանը դարձնել օրէնքի երկիր, որուն մասին կ՛երազէ իւրաքանչիւր հայ: Ասոր հասնելէ ետք է, որ կարելի պիտի ըլլայ ամէն բան ակնկալել երկուստեք: Հիմա պետականաշինութեան ժամանակն է, որուն ուղղուած է մեր աշխատանքը: Սփիւռքի մէջ մեր քաղաքական գործունէութիւնը եւս ինքնանպատակ չէ, այդ ալ ուղղուած է Հայաստանի եւ հայ ժողովուրդի շահերուն: Նպատակը հետեւեալն է` մեր ամբողջական իրաւունքի վերականգնում, ընդ որում` առանց յստակ ժամանակահատուած նշելու: Յստակ է, թէ ի՛նչ է մեր ամբողջական իրաւունքը. խօսքը մեր պահանջատիրական վերջնական նպատակին հասնիլն է, բայց ատիկա տեղի պիտի չունենայ, եթէ ներկայ Հայաստանը չամրապնդենք իբրեւ վաղուան ամբողջական Հայաստանի կորիզը: Մենք մեր պահանջատիրական վերջնական նպատակէն չենք հրաժարած, բայց անիկա հանգրուանային է: Ասոր համար է, որ Դաշնակցութիւնը կ՛ըսէ` Հայ դատի լուծումը հանգրուանային է: Ներկայիս ժամանակն է, որ մեր երկիրը դարձնենք շատ աւելի բարգաւաճ, հզօր, տնտեսապէս ամուր հիմերու վրայ կանգնած, ինչպէս նաեւ` ունենալ առաւել հզօր բանակ: Այստեղ միայն հողային ամբողջականութեան խնդիր չէ, միայն հողահաւաքի հարց չէ, այլեւ` հայահաւաքի: Այս երկիրը պիտի դառնայ այնպիսին, ուր իւրաքանչիւր հայ երազէ վերադառնալ, եթէ նոյնիսկ սփիւռքի 5-րդ սերունդին կը պատկանի: Սփիւռքի ամբողջ աշխատանքը այս նպատակակէտը ունի: Հոս կ՛ուզեմ կարեւոր բան մը շեշտել. երբ կ՛ըսենք սփիւռք, այնպէս չէ, որ սփիւռքի 6 միլիոն հայութիւնը մէկ ուղղութեամբ կ՛ընթանայ: Խօսքը առաջին հերթին կազմակերպուած սփիւռքի մասին է, որուն մէջ քաղաքական ղեկավարութիւնն է, ազգային համահայկական կուսակցութիւնները, հայ եկեղեցին, միւս կազմակերպութիւնները եւ այլն: Այստեղ, բնականաբար, առաջին գիծի վրայ Դաշնակցութիւնն է, քանի որ կազմակերպուած մեծագոյն ուժն է: Աշխարհի մէջ չկայ կուսակցութիւն մը, որ պետութեան մէջ խորհրդարանական կուսակցութիւն է, բայց նաեւ կը գործէ շուրջ 30 երկրի մէջ:
Հ.- Համահայկական միւս կուսակցութիւններուն հետ Դաշնակցութեան համագործակցութիւնը ինչպէ՞ս կը գնահատէք:
Հ. Վ.- Շատ սերտ: Համահայկական միւս կուսակցութիւնները` Ռամկավար, Հնչակեան, իրենց երբեմնի տարողութիւնն ու ազդեցութիւնը սկսած են կորսնցնել: Ասիկա ինծի համար մտահոգիչ երեւոյթ է, որովհետեւ համահայկական բոլոր կուսակցութիւններուն հզօրացումը շատ կարեւոր է:
Հ.- Համահայկական ձեր նշած կուսակցութիւններու այսպէս ըսած` դիրքերու թուլացումը առարկայակա՞ն է, թէ՞ նաեւ ենթակայական պատճառներ ունի: Չմոռնանք, որ Հնչակեան կուսակցութիւնը ուժեղ էր Լիբանանի եւ Սուրիոյ մէջ, իսկ սուրիական պատերազմը շատ բան փոխեց:
Հ. Վ.- Առարկայական պատճառներ կան: Բայց միշտ ալ քանակի իմաստով սփիւռքի մէջ ջախջախիչ մեծամասնութիւն եղած են Դաշնակցութեան գաղափարախօսութեան հետեւող կազմակերպութիւնները: Ի հարկէ, նաեւ ներքին պառակտումներու հարց եղաւ. այսօր կը տեսնենք Ռամկավար կուսակցութեան առնչուած հարցերը, ինչ որ մտահոգիչ է, եւ նման բան մենք կը նկատենք բոլորիս տկարացումը, հայ ժողովուրդին տկարացումը: Կը կրկնեմ` համահայկական երեք կուսակցութիւններու հզօրացումը եւ միասնական հանդէս գալը` մեր ռազմավարական խնդիրներու շուրջ, հայ ժողովուրդին ու Հայաստանի համար շատ կարեւոր է: Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ եղաւ այդ միասնականութիւնը, Սուրիոյ մէջ եւս կայ այդ միասնականութիւնը, երբ բոլոր գաղափարական հարցերը մէկ կողմ դրուեցան, քանի որ անվտանգութեան հարց կար: Քանի դեռ համահայկական կուսակցութիւնները մեր ռազմավարական հարցերու, Հայ դատի խնդիրներու շուրջ միաւորուած են, ազգն ու հայրենիքը միայն պիտի շահին:
Հ.- Անդրադարձ եղաւ Սուրիոյ մէջ տիրող իրավիճակին: Գործիչներ կան, որոնք չեն կարծեր, թէ երկրի հայ համայնքին ապագան անդառնալիօրէն կորսուած է: Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմը ցոյց տուաւ, որ հայ համայնքը կրնայ վերագտնել ինքզինք: Ուրիշներ ալ այն կարծիքին են, որ մարդոց կեանքը փրկելու նպատակով անհրաժեշտ է զանոնք տարհանել:
Հ. Վ.- Այդ իրաւունքը վերապահուած է սուրիահայութեան: Տարհանելու խնդիր չկայ, ժողովուրդը ի՛նք պիտի որոշէ` պիտի մնա՞յ, թէ՞ դուրս ելլէ:
Հ.- Որոշ պարագաներու կար նիւթական միջոցներու հարց, յամենայն դէպս, այդ մասին հարցազրոյցներ եղան:
Հ. Վ.- Նիւթականի հարց չկայ: Ան, որ կ’ուզէ դուրս ելլել Սուրիայէն, համահայկական օժանդակութիւններով կ’աջակցինք: Իսկ մնացողին կ’օգնենք, որ գոյատեւէ ու հոն մնայ: Ոեւէ մէկուն չենք կրնար պարտադրել, որ դուրս գայ կամ մնայ: Մէկ բան ալ. դուրս եկողին կ՛օժանդակենք այն պայմանով, որ Հայաստան ուղղուի, ոչ թէ ուրիշ տեղ: Եթէ Հայաստան երթայ, կը ստանայ այդ օժանդակութիւնը: Վերջին հաշուով Սուրիոյ, յատկապէս Հալէպի հայութիւնը աւանդական սփիւռքի ամէնէն բաբախուն սիրտն է, եւ ոչ մէկը, ոչ ալ որեւէ կազմակերպութիւն իրաւունք ունի նման գաղութի նկատմամբ հապճեպ, չմտածուած որոշում կայացնել: Հարիւր տարուան գաղութ է` Ցեղասպանութենէն անմիջապէս ետք ձեւաւորուած, հոն կայ ազգային հարստութիւն, համայնք, որ կառչած է այդ երկրին, նոյնիսկ` այս ահաւոր իրավիճակին մէջ: Պատերազմական այս թոհուբոհի մէջ հապճեպ որոշում կայացնելը քաղաքական տհասութիւն է:
Հ.- Քաղաքագիտական շրջանակներու մէջ համոզում կայ այն մասին, որ պիտի չվերադառնայ այն Սուրիան, որ եղած է, նաեւ` տարածքային ամբողջականութեան առումով: Այս պարագային հայ գաղութը արդեօք պիտի կարենա՞յ վերականգնել իր երբեմնի կշիռը:
Հ. Վ.- Այդ երկրի նոր մոտելը տակաւին յստակ չէ, ուստի որեւէ բան կարելի չէ ըսել: Կրնայ ըլլալ, որ վերականգնի, միջազգային հաշիւներուն մէջ շատ բան կրնայ փոխուիլ: Ի վերջոյ, ամերիկեան, արեւմտեան եւ ռուսական պայքարը դեռ իր աւարտին չի հասած, ասոր ելքէն կախեալ է այդ երկրի հետագայ ճակատագիրը: Քանի դեռ Սուրիոյ կարգավիճակը չէ յստակացուած, չենք կրնար նախատեսել, թէ մեր պարագային իրավիճակը ինչ պիտի ըլլայ: Այստեղ դարձեալ կարեւոր է Հայաստանի հզօրացումը, որպէսզի նոյնիսկ ոչ պատերազմական իրավիճակի մէջ հայը մտածէ իր ճամպրուկները հաւաքելու եւ հայրենիք երթալու մասին:
Հ.- Ի դէպ, ձեր նշած մամուլը մէկ անգամ չէ, որ գրած է սփիւռքի եւ հայաստանեան Դաշնակցութեան, աւելի ճիշդ` դաշնակցականներուն միջեւ տարակարծութիւններուն մասին:
Հ. Վ.- Ես կրնամ ըսել, որ ոչ մէկ տարակարծութիւն կայ. Դաշնակցութեան Բիւրոն մէկ է, եւ կուսակցութեան բոլոր հատուածներն ու մարմինները այս Բիւրոն կը ճանչնան որպէս կուսակցութեան գերագոյն մարմին: Դաշնակցութիւնը մէկ ընտանիք է, եւ 1890-էն մինչ այսօր հայկական միակ կուսակցութիւնն է, ուր պառակտում չէ եղած: Հին եւ նոր, սփիւռքի ու հայրենիքի Դաշնակցութիւն գոյութիւն չունի, կայ մէկ կուսակցութիւն: Կրնան ըլլալ տարբեր մտածողութիւններ, տարակարծութիւններ որոշ թեմաներու շուրջ, եւ ատիկա` ոչ անպայման ըստ բնակութեան վայրի, ինչ որ, թերեւս, լաւ է, քանի որ մենք Խորհրդային Միութիւն չենք: Խօսքի եւ կարծիքի ազատութիւնը Դաշնակցութեան համար ամէնէն ժողովրդավար բանն է, բայց միեւնոյն ժամանակ կարեւոր է կարգապահութիւնը:
Մեր կուսակցութեան կեդրոնը Երեւանի մէջ է, ՀՅԴ Բիւրոյի կեդրոնը հոն է: Մենք հայաստանանիստ կուսակցութիւն ենք` պահելով հանդերձ կազմակերպական առումով ապակեդրոնացումը: Այստեղ կ՛ուզեմ շեշտել, որ 1992 թուականի արգելքէն ետք, 2000 թուականէն ի վեր ՀՅԴ Ընդհանուր ժողովները գումարուած են Հայաստանի մէջ: Ասիկա նոյնպէս կուսակցութեան մէկութեան ապացոյց է:
ՄԱՐԻԱՄ ՊԵՏՐՈՍԵԱՆ
Արեւմտահայերէնի վերածեց` Ն. Բ.