ԱՐԱՄ ԱԲՐԱՀԱՄԵԱՆ
Չգիտեմ` ով ինչպէս, բայց ես սիրում եմ սեպտեմբերի 21-ի տօնը: Նոյնիսկ աւելի շատ, քան` Նոր տարին: Որովհետեւ տարիները փոխւում են մի տեսակ մեքանիկօրէն, մեր կամքից անկախ, իսկ սեպտեմբերի 21-ը` պայմանաւորուած մեր այդ ժամանակուայ կամքով: Շարունակում եմ դա պնդել` ի հեճուկս այն բաւականին տարածուած յայտարարութիւնների, թէ իբր Խորհրդային Միութեան քանդուելուց, միեւնոյն է, անկախութիւն կը ստանայինք: Գուցէեւ ստանայինք, բայց տուեալ դէպքում կարեւոր է, թէ ինչպէ՛ս:
1990 թուականին Գերագոյն խորհուրդը (ի տարբերութիւն, ի դէպ, բոլոր յաջորդ խորհրդարանների) արտայայտում էր Հայաստանի հասարակութեան կամքը, եւ այն կայացրեց, իմ կարծիքով, միակ ճիշդ որոշումը` առաջնորդուել այն ժամանակ դեռեւս գործող խորհրդային օրէնքներով` մասնաւորապէս 6 ամիս շուտ յայտարարել հանրաքուէի որոշման մասին` չմասնակցելով 1991 թուականի մարտի 17-ի` Գորբաչովի նախաձեռնած «Խորհրդային Միութեան պահպանման մասին» հանրաքուէին: Ուշադրութիւն դարձրէք, որ Ռուսաստանը, Ուքրանիան, Պիելոռուսիան, Ազրպէյճանը եւ Կենտրոնական Ասիայի հանրապետութիւնները մասնակցեցին յիշեալ հանրաքուէին եւ ճնշող մեծամասնութեամբ «այո» ասացին: Չգիտեմ, թէ որքանով էր անկեղծ իրենց «սովետամէտ այո»-ն, բայց մեր «անկախական այո»-ն, անշուշտ, անկեղծ էր: Այն ճանապարհը, որը մենք ընտրել ենք (տուեալ դէպքում կարող եմ, չէ՞, ասել «մենք») ճիշդ էր իր ընթացակարգով եւ բովանդակութեամբ` նաեւ այն պատճառով, որ մենք չգիտենք, թէ ում հիւանդ մտքով կ՛անցնի նոյնիսկ հետագայում վերականգնել Խորհրդային Միութիւնը կամ «մտցնել» մեզ Ռուսաստանի կազմի մէջ եւ դրա համար գտնել «իրաւական հիմնաւորումներ»` իբր մենք «սխալ ենք դուրս եկել» ԽՍՀՄ կազմից: Մենք «տէ ժիւրէ» անկախ երկիր ենք. մնացածը, հաւատացնում եմ ձեզ, կը կարգաւորուի: Կը կարգաւորուի այնքան շուտ, որքան ամէն մէկս կը զգայ իր պատասխանատուութիւնը: Մեր սխալների մեծ մասը պայմանաւորուած էր մեր անփորձութեամբ: Մեզ թւում էր, թէ բաւարար է յայտարարել անկախութեան, ժողովրդավարութեան եւ շուկայական յարաբերութիւնների մասին, եւ դրանք ինքնաբերաբար «կ՛իջնեն երկնքից»:
Բայց դրանք (իսկ մեծ հաշուով` Պետութիւնը) պատրաստի «մթերք» չեն, որը մնում է միայն ուտել, դրանք անվերջանալի գործընթաց են, որ պահանջում են ամէնօրեայ աշխատանք, տանջանք, երբեմն ինքնազրկում եւ միշտ` բարոյական անսասան սկզբունքներ: Այդքանը գլխի ընկնելու համար 25 տարին, կարծում եմ, բաւարար է: Ամբողջ խնդիրն այն է, որ այդ գործողութիւններն ու սկզբունքները պէտք չէ ակնկալել «վերեւներից», դրանք պէտք է կիրառել սեփական կեանքում: Շատ բարդ է խոստովանել, որ մենք դա չենք անում:… Վատ անկախութիւնն աւելի լաւ է, քան` անկախութեան բացակայութիւնը:
«Առաւօտ»
