ՄԱՐԳԱՐԻՏԱ ԲԱՂԴԱՍԱՐԵԱՆ
Երկու տարի առաջ, երբ իմ պապական գիւղում, ես, քոյրս եւ ընկերուհիներս մանկապարտէզ էինք վերանորոգում, մի մարդ մեզ տեսնելով կանչեց: Իր հին, սովետական բեռնատարի մօտ կանգնած` ծխախոտ էր ծխում: Ամրան վերջն էր, խոտ-քաղի ժամանակ, բեռնատարը դէզով բարձած երեւի տնից տուն էր տանում, գիւղացիներին բաշխում: Այս նոյն պահին, մենք չորս աղջիկներով մանկապարտէզից էինք վերադառնում. նա մեզ տեսնելով կանչեց. «Աղջիկներ, սփիւռքահա՞յ էք», ու ես առանց մէկ վայրկեան տատամսելու` պատասխանեցի. «Չէ՛, ձեր գեղից ենք»: Ի հարկէ, այս մարդը չգիտէր, թէ մենք ո՛վ էինք, ինչո՞ւ էինք այդտեղ, ի՞նչ գործ էինք անում: Երեւի իսկապէս սփիւռքահայի տպաւորութիւն թողեցինք նրա վրայ, բայց իմ պատասխանը շփոթեցրեց նրան. ապշած մեզ էր նայում: Ապշեցուցիչն իմ պատասխանը չէր, ո՛չ, այլ իմ ասածի մէջ լսուող վճռակամութիւնը:
Չգիտեմ ինչո՛ւ, բայց նրա ասածից վիրաւորուեցի, նոյնիսկ` զայրացա՛յ: Մտածում էի, թէ ինչպէ՛ս կարող էր ինձ սփիւռքահայ անուանել, ախր ես իմ մանկութիւնը հէնց այդ գիւղում եմ անցկացրել: Տասներկու տարի էր անցել, բայց գիւղը մնացել էր նոյնը, միայն մեքենաներն էին շատացել, մէկ էլ` հեռուստացոյցի անտենաները (ալեհաւաք «Ա.») տանիքների վրայ դրուած:
Ախր այս մարդուն ես ո՞նց հասկացնէի, որ պապուս ձեռքը բռնած խոտ-քաղ եմ գնացել: Տատուս շալակը թռած կարտոֆիլի (գետնախնձոր «Ա.») մարգերն եմ հնձել: Պօղոյի աղբիւրից ջուր եմ կրել, ոտս սայթաքել, կապտականաչ սուր քարերի վրայ ընկել ու ջուրը թափել: Պապուս տան վերեւի լերան դոշին շաղ տուած գերեզմանաքարերի վրայ ցատկոտելով, Մելա՜ն ու Մարօ՜ գոռալով` հասել եմ Համօ հօբարի տուն: Մառանում թաքուն կատուի հետ խաղացել: Խնձորի ծառի տակ նստած` աշխարհն եմ տեսել: Գիշերային մթութեան մէջ Յարդագողի ճամբան մագլցել, աստղեր եմ խլել ու աչքերիս հետ փոխել: Առաւօտեան շուտ արթնացել, որ նոր թխած լաւաշ ուտեմ, մկան նման թոնրի բերանի մօտ կուչ եկած անհամբեր սպասել եմ, հաշուել, սպասել եօթին ու ութերորդը խլել` մատներիս ծայրերը վառելով, մարմնիցս մեծ լաւաշը մի ակնթարթում կերել: Սարի մէջ բացուած ժայռում ինձ մարմարէ թագուհի զգացել: Առաւօտեան հաւքի հետ գնացել ու գառների հետ տուն եկել:
Իսկ այս մարդն ինձ ասում էր` «սփիւռքահայ». դէ՛, արի ու մի վիրաւորուի: Բայց ախր ինչո՞ւ վիրաւորուեցի. ինչո՞ւ եմ այդքա՛ն ազդւում այդ բառից: Ես սփիւռքում ապրող հայ եմ, Հայաստանում չեմ բնակւում արդէն քանի՜, քանի տարի է: Բայց երեւի ճշմարիտ էր. վիրաւորուելու կարիք չկար. տակաւին ես սփիւռքահայ եմ: Բայց դա էլ մի բան չէ: Ո՛չ այս ես, ո՛չ այն… միջանցքային էութեան մէջ փակուած, խրուած երկու եսի մէջ: Մի քայլ այս կողմ ես գնում, մի քայլ այն, դողդոջուն, անորոշ քայլերով գոյատեւում ես երկուսի միջեւ, փխրուն հողի վրայ, մնում ես միջանցքում, սփիւռքի եւ Հայաստանի միջեւ:
Երկուսն էլ լաւ են, բարի, բայց քո մէջ հաստատումի տենչանք կայ: Ուզում ես, որ քայլերդ համարձակ լինեն. անորոշութիւնից յոգնել ես արդէն:
