ԳՐԻԳՈՐ ՂԱԶԱՐԵԱՆ
«Խաղաղութիւն` երկրի ներսում, խաղաղութիւն` աշխարհում»: Սա Թուրքիայի Հանրապետութեան հիմնադիր` Մուսթաֆա Քեմալի (Աթաթուրք) յայտնի խօսքերից է: Այս խօսքը տարիներ հիմք էր ծառայում երկրի ներքին եւ արտաքին քաղաքականութիւնը վարելու մէջ:
1931 թ.-ին արտայայտուած այս խօսքից անցնում է 85 տարի. ներկայ օրերիս Թուրքիայում չկայ որեւէ խաղաղութեան նշոյլ, վերջերս կատարուած զինուորական ձախող յեղաշրջումից անցնում է երեք շաբաթ եւ երկիրը դեռ տագնապի մէջ է, տիրում է սարսափի ու անվստահութեան մթնոլորտ, ձերբակալուել են տասնեակ հազարաւորներ, փակուել ու փակւում են բազմաթիւ թերթեր, լրատուական կենտրոններ ու հաստատութիւններ:
Կառավարութիւնը երկրում յայտարարել է արտակարգ դրութիւն:
Ի՞նչ Է Նշանակում Արտակարգ Դրութիւն
* Այսինքն կառավարութիւնը իրաւունք ունի չգործադրել երկրի սահմանադրութեան կէտերը, իր հայեցողութեամբ հրամաններ տալ եւ առկախել երկրի հիմնական օրէնքը:
* Որեւէ օրէնք կամ հրահանգ արձակելու կամ գործադրելու համար կառավարութիւնը ստիպուած չէ լսելու խորհրդարանին կամ ունենալ խորհրդարանի հաստատումը: Խորհրդարանը, որ ժողովրդավարութեան մարմնացումն է ու ժողովրդի տունը, շրջանցւում է կառավարութեան կողմից:
* Կառավարութիւնը իրաւունք ունի ցանկացած դէպքում ձերբակալել ում որ կասկածում է, փակել որեւէ հիմնարկ, յափշտակել ոեւէ անձի կամ հիմնարկի ունեցուածքը, կալուածները, աշխատանքից զրկել ում որ ցանկանում է:
* Արտակարգ դրութեան ժամանակ չկայ արդար հիմունքներով դատավարութիւն, կառավարութիւնը կարող է վճիռ տալ իր ցանկութեամբ:
Մի խօսքով կառավարութեան ձեռքը ազատ է ձերբակալութիւնների, աքսորների, խոշտանգումների, արգելափակումների եւ վրէժխնդրութիւնների համար… այս բոլորը կարելի է կատարել` պատճառաբանելով, թէ այդ անհատները հասարակական կարգը խանգարողներ են, եւ կառավարութիւնը միտում է կարգ հաստատել եւ ապահովութիւն ստեղծել…
Ահա թէ այս երեք շաբաթուայ ընթացքում, ինչե՞ր են տեղի ունեցել Թուրքիայում «կարգ» հաստատելու համար:
* Բանակից ձերբակալուել են երեք հազար 168 հոգի, 143 զօրավար, 736 ռազմական վարժարանի ուսանողներ, 1181 շարքային զինուոր:
* Դատական ուժից ձերբակալուել են 1348 դատաւոր, 737 դատախազ, 918 ոստիկան:
* Անվտանգութեան ծառայողութիւնից ձերբակալուել են 100 հոգի:
* Աշխատանքից հեռացուել են պետական հաստատութիւնների մէջ պաշտօնավարող շուրջ 60 հազար հոգի (42 հազար 767 հոգի կրթութեան նախարարութիւնից, 399-ը ընտանիք եւ հասարակութիւն նախարարութիւնից, 300-ը ուժանիւթի նախարարութիւնից, 1500-ը տնտեսութեան նախարարութիւնից, շուրջ 9000-ը ներքին գործերի նախարարութիւնից). երկրի 81 նահանգապետից, ձերբակալուել են 30-ը. աշխատանքից հեռացուել են «Թրքիշ Էյրլայն»-ի 211 պաշտօնեայ, ներառեալ այդ օդանաւային ընկերութեան փոխտնօրէնը:
Երկրի կրօնական հարցերով զբաղուող «Կրօնի գերատեսչութիւն»-ում 1112 հոգի պաշտօնազրկուել են:
* Փակուել է 1043 մասնաւոր դպրոց եւ ուսանողական կեցութեան վայրեր: Փակուել է 1229 հաստատութիւն (ներառեալ երեք լրատուական կենտրոն, 129 հրատարակչական կենտրոն, 45 օրաթերթ, 15 թերթ, 16 հեռուստակայան, 24 ռատիոկայան, 20 լրատուական կայքէջ):
Փակուել է չորս բուժկենտրոն (նշելի է, որ դրանցից մէկի բաժնետէրերից է մի հայ բժիշկ):
Ձերբակալուել են 89 լրագրող. 50 հազար հոգու արգելուել է երկրից դուրս գալ (ներառեալ համալսարանի դասախօսներ եւ գիտաշխատողներ)…
* * *
Դեռ շարունակւում է այս ընթացքը, ձերբակալութիւնները, արգելափակումները, աքսորները (որոնք Օսմանական կայսրութիւնից ժառանգած վարքագիծ են) կատարուել է զինուորական յեղաշրջման գործողութեան հետ կապ ունենալու պատրուակով (յիշենք 1915-ի դէպքերը` թէ ինչ պատրուակով էին տեղահան անում ու ջարդի ենթարկում հայերին եւ նախքան այս զինուորական յեղաշրջումը մի քանի ամիս առաջ ինչեր էր կատարւում քրտերի դէմ երկրի հարաւարեւելեան շրջաններում):
… Ինչեւէ, զօրավարների մէկ երրորդը ձերբակալուած են. բանակը, որ մինչ այժմ համարւում էր հանրապետութեան հիմունքների պաշտպանը, համարւում էր միասնականութեան խորհրդանիշ, մեծ դեր ունէր քրտերի պայքարը ճնշելու մէջ, ներկայ պայմաններում ՏԱՀԵՇ-ի ու ահաբեկչութեան դէմ կռուելու համար մեծ հաշիւ է արել իր վրայ Ամերիկան եւ այն որ երկրի սահմաններում ապահովութիւն հաստատողը պիտի լինի, այժմ քայքայուած է ու տկար, կորցրել է իր ուժերի մեծ մասը, ոնց որ կռուի ճակատից է վերադարձել` պարտուած…
Իսկ լրագրողների, համալսարանականների ու ուսուցիչների ձերբակալումն եւ թերթերի ու լրատուական կենտրոնների արգելափակումը արդէն ապացուցում է, որ ժողովրդավարութիւնը, մտքի ու խօսքի ազատութիւնը ինչ վիճակում է այդ երկրում:
* * *
Իշխանութիւնը դիմում է ծայրայեղ քայլերի, ճնշումների, բռնութիւնների եւ բրտութիւնների, առիթ է ստեղծուել նախագահ Էրտողանի համար վրէժ լուծել իր մրցակիցներից ու հակառակորդներից… գնալով հասարակութիւնը բեւեռանում է (առանց այդ էլ այս զինուորական յեղաշրջումը հետեւանք էր Թուրքիայի քաղաքականապէս բեւեռացած եւ ծայրայեղ դրսեւորումներ ունեցող կացութեան) եւ զարգանում է ծայրայեղականութիւնը, անվստահութիւնը եւ վրէժխնդրական մօտեցումները:
Այս երեւոյթները ապահովութիւն եւ խաղաղութիւն չեն բերելու երկրի ներսում:
Ոչ խաղաղ, ծայրայեղ տագնապալից վիճակը երկրի ներսում անշուշտ իր ազդեցութիւնն է ունենալու երկրից դուրս. ներքին տագնապի ալիքները տարածուելու են դուրս. տարածաշրջանում` Թուրքիայի արտաքին քաղաքականութեան եւ դիրքորոշումների վրայ, նաեւ ազդելու է Թուրքիայից դուրս ապրող թուրքերի աւելի ծայրայեղ դառնալուն:
