ԱՐՏԱՇԷՍ ՇԱՀԲԱԶԵԱՆ
Նորանկախ Հայաստանի գոյութեան առաջին իսկ տարիներից առկայ է եղել դժգոհութիւն գործող իշխանութիւնների հանդէպ: Եղել են նաեւ մարդիկ, որ ամէն քաղաքական կամ քաղաքականամերձ խօսակցութիւն եզրափակել են նրանով որ «դրանց խփել է պէտք է», կամ թէ «զինուած յեղափոխութիւն պէտք է անել»: Նոյնիսկ մարդիկ կային, որ յանդիմանում էին դաշնակցականներին, թէ մոռացել էք զինեալ պայքարի ձեր կուսակցութեան փառաւոր աւանդոյթները` ուրիշ էք դարձել:
Ի վերջոյ գտնուեցին մի խումբ մարդիկ, ովքեր որոշեցին իրականացնել ջղերով մտածող մարդկանց ցանկութիւնը: Խորհրդարանի դահլիճում սպանուեցին Հայաստանի խորհրդարանի նախագահը, վարչապետը, խորհրդարանի փոխխօսնակը եւ այլ պատգամաւորներ: Ի՞նչ նպատակ էր իր առջեւ դրել Նայիրի Յունանեանի գլխաւորած խումբը, եւ ի՞նչ ստացան երկիրն ու ժողովուրդը:
Ընդունենք, որ Նայիրի Յունանեանը ցանկանում էր այս քայլով վերացնել քաղաքական մենիշխանութիւնը, հիմքեր ստեղծել ժողովրդավարութեան ուղիով զարգանալու համար, երկրում իշխանութեան հակակշիռների համակարգ ապահովել եւ այլն:
Ի՞նչ ստացուեց հետեւանքում: Նախ արձանագրենք, որ մինչ այդ երկրում շատ իւրայատուկ իրավիճակ էր ստեղծուել, որը խորանալու ընթացքի մէջ էր: Ի դէմս Կարէն Դեմիրճեան-Վազգէն Սարգսեան տանդեմի իշխանութեան վերնաշէնքում ձեւաւորուել էր երկրորդ օրինական բեւեռ: Այս բեւեռը հեռանկարում, ի դէմս Վազգէն Սարգսեանի, հաւանաբար օրինական մրցակցութեան էր գնալու նախագահական ընտրութիւններում: Իսկ մինչ այդ հետաքրքիր վիճակ էր ստեղծուել, երբ խորհրդարանի ու կառավարութեան յարաբերական «ինքնուրոյնութիւնը» հիմքեր էր ստեղծում եւ իշխանութեան մենաշնորհի վերացման եւ իշխանական թեւերի հակակշռելիութեան ձեւաւորման ու տրամաբանօրէն նաեւ ժողովրդավարութեան խորացման ուղղութեամբ:
Ի՞նչ ստացանք, երբ Նայիրի Յունանեանը, իր մի քանի համախոհների հետ որոշեց շեղել երկրի ընթացքն իր ուղուց: Տեղի ունեցաւ իշխանութեան ամրապնդում մէկ թեւի ձեռքին` իր վերոնշեալ ու բոլորիս համար ակնյայտ հետեւանքներով, հետագայ ամիսները երկրի համար ամենածանրը եղան տնտեսական առումով, բաւականին տուժեց պետութեան վարկը:
Եւ որ պակաս կարեւոր չէ, ժողովուրդը ցնցում ապրեց եւ միանշանակօրէն եզրակացրեց, որ հայը հայի արիւն չպիտի թափի` դրան է պարտադրում մեր տեսակը, մեր պատմութիւնը եւ փխրուն նորաստեղծ պետութեան ճակատագիրը:
Ի՞նչ ստացաւ «լաւ նկատառումներով» չար գործ արած խումբը: Իր ցանկացածի ճիշդ հակառակը:
Ի՞նչ եղան մարտի մէկի հետեւանքները: Ֆիզիքական ու բարոյական կորուստներ, իշխանութեան թուլացում, որը մեծացրեց Հայաստանի վրայ ճնշումը բանակցութիւններում: Թշնամին անմիջապէս սադրանք ձեռնարկեց սահմաններում, բայց համոզուելով, որ հայութեան օրկանիզմը դեռ ամուր է` ետ քաշուեց:
Քաղաքականութիւնը ի հարկէ գայթակղիչ ասպարէզ է եւ ի տարբերութիւն կօշկակարութեան կամ բժշկութեան կարծես թէ յատուկ պատրաստութիւն չի պահանջում: Այս թիւրըմբռնմամբ հանդերձ քաղաքական ասպարէզ ամէն մտնող դեռ քաղաքական գործիչ դառնալու համար երաշխաւորուած չէ: Մանաւանդ քաղաքական ասպարէզում դերակատարութեան յաւակնող ուժը պէտք է օժտուած լինի փորձառութեամբ, անհրաժեշտ քատրային ներուժով, համապատասխան մտածողութեան ձիրքով եւ կարողանայ դատել սառը ուղեղով, այլ ոչ թէ գրգռուած նեարդերով: Այլապէս երբ այդ ամէնը բացակայում է ու բարձրագոչ յայտարարութիւններից կարճ ժամանակ անց յայտնւում ես փակուղու առաջ, հեշտօրէն ընկնում ես ուժով հարցեր լուծելու գայթակղութեան գիրկը: Միայն վերջին մի քանի տարում դրա մի քանի օրինակներ ունենք:
Այսքանից յետոյ ցանկանում եմ անդրադառնալ զինեալ պայքարին եւ զինուած գործողութիւններով կացութիւններ փոխելու հնարաւորութեանը եւ իրաւունքին:
Նախ ինչ վերաբերում է ահաբեկչական բնոյթի գործողութիւններին, պէտք է իմանալ, որ առհասարակ դրանք խնդիրներ յարուցելու, հարցերը բարձրաձայնելու եւ քննարկման սեղանի վրայ բերելու համար են եւ ոչ թէ մեծ հարցեր լուծելու: Կարելի՞ է օրինակ պատկերացնել, թէ ինչ-որ շինութիւն գրաւելով եւ նոյնիսկ պատանդներ պահելով հնարաւոր է որեւէ իշխանութեան հրաժարական պարտադրել` ի հարկէ ոչ: Նման հարուածները կարող են ցնցել պետական գործող մեքենան, բայց չխարխլել կամ փլուզել այն:
Թերեւս ոմանց համար գայթակղիչ օրինակ են թւում Դաշնակցութեան կատարած զինեալ պահանջատիրական, վրիժառուական եւ այլ բնոյթի գործողութիւնները:
Չմոռանանք, որ դրանք իրականացուել են թուրքերի դէմ եւ հիմնականում պատասխան են եղել հայութեան նկատմամբ իրականացուած դաժան ու զանգուածային ոճրագործութիւնների: Միւս կարեւոր հանգամանքն այն է, որ նման գործողութիւնները Դաշնակցութիւնն իրականացրել է ոչ թէ իր պետութեան մէջ, այլ իր երկիրը ստրկացրած կայսրութիւններում: Հետեւաբար մտահոգ չի եղել, թէ անհատական գործողութիւններով կամ խմբակային արշաւանքներով ու ապստամբութիւններով կարող է սասանել տուեալ բռնապետութիւնների հիմքերը կամ վարկը:
Եւ վերջում:
Մենք յիրաւի պատմական բախտորոշ ժամանակներ ենք ապրում: Այս ժամանակահատուածից հայութիւնը շահած կարող է դուրս գալ, եթէ լինի միակամ, ունենայ անխոցելի, ամուր ու զարգացող պետութիւն: Մենք այդպիսին չենք եւ այդպիսին դառնալու ծանր աշխատանք պիտի տարուի: Այդ աշխատանքը կարող է արդիւնաւորուել, եթէ կայ կամք, ծրագիր, տեսլական, ներուժ, սթափ միտք ու ամուր ջղեր: Ով անելիքը չգիտի, ում ջղերն ամուր չեն, լաւ կ’անի այլ «առաքելութեան» յաւակնի եւ մանաւանդ տուրք չտայ ամբոխային գայթակղիչ, բայց ժամանակավրէպ տրամաբանութեանը:
