ԱՐՍԷՆ ՅԱԿՈԲԵԱՆ
Յարգելի՛ պարոն Պարսումեան,
Կարդացի «Ազդակ» օրաթերթում ձեր գրած երկու յօդուածներն «Արարատից Եւրոպա» ժապաւէնի վերաբերեալ եւ անկեղծ ասած չհասկացայ ո՞րն էր ձեր նպատակը. ինձ հեգնելը՞, ձեզ գովազդե՞լը, հանրութեանը էլ աւելի ստոյգ տեղեկութիւն տալու փո՞րձը, թէ՞ որ ձեր ազգանուամբ ինչ որ մէկը ունի աւարտաճառ ինչ-որ թեմայով: Ի սկզբանէ ցանկանում եմ ասել, որ ֆիլմում կան թերութիւններ եւ բացթողումներ, բայց` ոչ ձեր նշածները: Որտեղ կայ աշխատանք, այնտեղ էլ կարող են լինել ե՛ւ բացթողումներ, ե՛ւ սխալներ… Չի սխալւում նա, ով ոչինչ չի անում: Ի միջի այլոց, այս ամէնը չեմ գրում ինձ արդարացնելու համար: Նոյնիսկ հոլիվուտեան ժապաւէններում, որտեղ աշխատում են արհեստավարժներ, աստղաբաշխական գումարներ են ծախսւում, եւ ամէն բեմադրիչ, նկարող, դիմայարդար, ձեւագծող… ունեն իրենց օգնականները, միեւնոյն է` ունենում են բացթողումներ եւ այլն: Իսկ այս ժապաւէնը պարզապէս հոգու ճիչ է եւ ոչ` առեւտրական նախագիծ:
Եթէ իրականում ձեզ հետաքրքրում էին ձեր կողմից բարձրացուած հարցերի պատասխանները, ապա ասեմ, որ մամուլը համապատասխան վայրը չէ, դրա համար կարող էիք ժապաւէնի ցուցադրութիւնից յետոյ հարցեր տալ եւ ստանալ պատասխաններ, կամ հանդիպում նշանակել, կամ` նամակով դիմել…, բայց երեւի ձեզ գիտուն ցոյց տալու համար դիմել էք մամուլին. ինչեւէ, կը փորձեմ մամուլի միջոցով էլ պատասխանել ձեր կողմից նշուած որոշ հարցերին, քանզի հարցերն ու քննադատութիւններն այնքան շատ են, որ …
Մինչ դրանց անցնելը, նշեմ, որ ժապաէնում ես ոչինչ չեմ յօրինել եւ տուել եմ տարբեր գիտնականների ուսումնասիրութիւնների արդիւնքներ, եւ եթէ նոյնիսկ դրանք չեն համապատասխանում իրականութեանը, ինչպէս դուք էք նշում, միեւնոյնն է, մարդիկ ունեն իրաւունք իմանալու դրանց մասին: Ես անձամբ հաւատում եմ ժապաւէնում առաջ քաշած վարկածներին եւ փաստերին, քանի որ օգտուել եմ տարբեր աղբիւրներից…
Ինչ վերաբերւում է Ստրժիգովսկու ցեղապաշտ լինելու եւ այլնի մասին: Ասեմ, որ ես էլ եմ ցեղապաշտ եւ դրանում ոչինչ հակամարդկային եւ բացասական չեմ տեսնում եւ գտնում եմ, որ եթէ մեր մէջ ցեղապաշտներն աւելի շատ լինէին, ապա մեր հայրենիքը այլ կարգավիճակում կը լինէր: Ի՞նչ է նշանակում ցեղապաշտ, բառը արդէն յուշում է: Եթէ ես սիրում ու պաշտում եմ իմ ցեղը, դա չի նշանակում, որ ես ատում կամ թերագնահատում եմ այլ ցեղերին, ինչպէս եւ , եթէ ես սիրում ու պաշտում եմ իմ մօրը, դա չի նշանակում, որ ես ատում եմ այլոց մայրերին…
Ինչ վերաբերւում է Ստրժիգովսկու ուսումնասիրութիւնների արդիւնքներին: Դուք իքներդ էլ էք նշել, որ նրա աշխատութիւնները տպուել են 1918 թուականին, շա՜տ աւելի վաղ, քան Հիթլերը գլուխ կը բարձացնէր քաղաքական դաշտում. այնպէս որ, աւելորդ են ձեր մտորումները այն մասին, որ … Ցեղապա՞շտ էր արդեօք յոյն գիտնական Գրիգորի Դիմիտրոկալիսը, ով ուսումնասիրութիւնների արդիւնքում նոյն գաղափարին է յանգել, ինչ Ստրժիգովսկին:
Ինչ վերաբերւում է Լէոնարտոյի ցերեկով վառուած մոմերին: Դուք լինելով այդքան գիտուն, երեւի չէք կարդացել կենսագիր Վազարիի յուշերը, որտեղ նա գրում է, որ Լէոնարտոն սիրում էր աշխատել բուրաւէտ մոմերի առկայութեամբ, դրանք այդ մոմերն էին, պարզապէս դուք չզգացիք դրանց բուրմունքը, կամ ով ասաց, որ ցերեկով մոմ չեն վառում, դուք երբեւէ ցերեկով չէ՞ք վառում ձեր բնակարանի լոյսը… Նոյն տրամաբանութեամբ դուք կարող էիք քննադատել, որ Լէոնարտոն հագել է 44 համարի կօշիկ, իսկ ժապաւէնում կարծես թէ 41կամ 42 համարի է: Չեմ կարծում մահացու սխալ ենք արել, այրուող մոմեր նկարելով: Տպաւորութիւն է ստեղծւում, որ ձեզ ոչ թէ հետաքրքրում են ձեր կողմից բարձրացուած հարցերը, այլ պարզապէս, ինչպէս ասում է ասացուածքը, կեղտի մէջ ուլունք էք ման գալիս:
Ինչ վերաբերւում է, մէջբերում ձեր յօդուածից. Ինչու՞ անոր հետեւորդը կը կրէր հոլիվուտեան Ալի Պապայի տարազ: Ինչո՞ւ առասանով վիզէն կախած էր խաւաքարտէ կեռ սուր մը եւ այլն:
Պատասխանեմ. Լէոնարտոն այցելել է Հայաստան` Եգիպտոսի, այսպէս ասաց, կառավարութեան կողմից, եւ բնական է, որ նրան պէտք էր ուղեկցէին եգիպտացի զինուորներ, իսկ նրանց հագին տիպիկ միջնադարեան արաբական հանդերձանք է: Լէոնարտոն իր նամակում գրում է, որ երկրաշարժից յետոյ հայերը մեզ սնունդ տուեցին, այլապէս մենք սովից կը մեռնէինք, չնայած որ մեզ որպէս թշնամի էին ընդունում: Այս տողերից եւս պարզ է դառնում, որ հայերը բնականաբար Լէոնարտոյին եւ իրեն ուղեկցող եգիպտական զինուորներին պէտք էր ընդունէին որպէս թշնամիի, քանի որ եգիպական մեմլուքները գրաւել էին Կիլիկիան եւ պատմական Հայաստանի որոշ շրջաններ, բայց եւ այնպէս հայերը փրկել են նրանց սովից… Ասեմ, որ մենք այս շորերը հազիւ գտել եւ վարձակալել ենք Երեւանի թատրոններից, եւ չունէինք հնարաւորութիւն վարձակալել յատուկ ձեւագծող եւ յետոյ էլ որեւիցէ մի աշխարահռչակ դերձակի մօտ էլ պատուիրէինք կարել, որ դուք հաւանէիք: Կ՛առաջարկեմ յաջորդ ժապաւէնի շորերի եւ ձեւաւորման ծախսը վերցնէք ձեր վրայ, դրանով կը թեթեւացնէք ե՛ւ իմ գործը, ե՛ւ ձեր յաջորդ յօդուածի ծաւալը:
Այո՛, քննադատելը հեշտ է, դժուարը ստեղծելն է: Եւ դուք եւ ընթերցողը չգիտեն` ինչպիսի՛ պայմաններում է ստեղծուել ժապաւէնը, երբ տասնեակ հազարաւոր քիլոմեթրեր ես անցնում ուսումնասիրութիւնների եւ յետոյ էլ նկարահանումների համար, երբ դրամատնից վարկ ես վերցնում ժապաւէնի ծախսերը հոգալու համար, երբ դառնում ես համաշխարհային մակարդակով մուրացկան եւ անարդիւնք գումար ես մուրում… Բայց եւ այնպէս, եթէ ժապաւէնուն կան բացթողումներ, ես ներողութիւն եմ յայտնում դիտորդներին: Եւ յետոյ այնպէս չէ, որ ցանկացած ժապաւէն պէտք է բոլորին դուր գայ, ասում ե`ն ճաշակին ընկեր չկայ… ասեմ աւելին, կարող է ժապաւէնը ձեզ դուր չի եկել, բայց կան հարիւրաւոր, հազարաւոր թէ՛ հայ, թէ՛ օտար մարդիկ եւ կազմակերպութիւններ, ովքեր, թերութիւններով հանդերձ, հաւանել են տուեալ ժապաւէնը:
Ինչեւէ, չեմ ուզում չարաշահել ընթերցողի համբերութիւնը, այլապէս կարող եմ պատասխանել ձեր բոլոր հարցերին:
Յ.Գ. Յիշեցի Նժդեհի խօսքերը. «Այնպէս մեռիր, որ մահդ էլ ծառայի հայրենիքիդ»: Ինչ կ՛ուզեմ ասել, քանի դեռ ողջ էք, կարող էք զբաղուել աւելի ազգանուէր գործով, քան կեղտի մէջ ուլունք ման գալն է:
Այ քեզ բան: Երկու յօդուածներով Հրաչ Պարսումեանը մանրամասնօրէն տուել է ժամապաւէնի պատկերը, սխալները, դուք կանգ էք առել միայն հագուստի, մոմերի մասի վրայ, էլ չեմ խօսում վիրաւորական բառերը ուղղուած Պարսումեանին` որպէս զէնք գործածելը, մինչդեւ Պարսումեանը ոչ մէկ վիրաւորական բառ գրած է ձեր անձի մասին, իր գրածը վերաբերում է բացառապէս նիւթին ոչ ձեր անձին՝ ի տարբերութիւն ձեզ: