ԳԷՈՐԳ ԴԱՐԲԻՆԵԱՆ
Ապրիլի 2-ին Ազրպէյճանի զինուժի ձեռնարկած լայնածաւալ յարձակումը ԼՂՀ-ի հետ սահմանի ամբողջ երկայնքով ԼՂ բանակցային գործընթացի ձախողման ուղղակի հետեւանքն է: Դեռեւս առիթ կը լինի վերլուծելու, թէ որո՛նք էին Պաքուի այս քայլի արտաքին ու ներքին դրդապատճառները: Սակայն երբ սահմանին փաստացի պատերազմ է տեղի ունենում, այդ ամէնը դառնում է երրորդական: Առաջնայինը փաստացի պատերազմը յաղթելն է` թէ՛ ռազմաճակատում, թէ՛ թիկունքում` հոգեբանական-բարոյական, տեղեկատուական-քարոզչական բոլոր հարթութիւններում: Սա հասարակութեան համար իսկապէս մարտահրաւէր է, որն ուղղակի պարտադրուած ենք յաղթահարել` ապրելով պատերազմական վիճակի կանոններով:
Հետաքրքրական է, որ չնայած ազրպէյճանական զինուժը փաստացի յարձակման է անցել ղարաբաղա-ազրպէյճանական շփման գծի ամբողջ երկայնքով, սակայն դիրքային կորուստ արձանագրուել էր Թալիշի ուղղութեամբ: Նշենք, որ այսօր առաւօտեան ԼՂՀ պաշտպանութեան նախարարութեան տարածած հաղորդագրութիւնում ասւում էր, որ լուսադէմին հակառակորդի կողմից ձեռնարկուած լայնածաւալ հրետակոծութեանն ի պատասխան` բանակի ստորաբաժանումները անցել են հակազդիչ գործողութիւնների եւ Թալիշի ուղղութեամբ տիրել նախօրեակին ազրպէյճանական ուժերի կողմից գրաւուած մարտավարական կարեւոր նշանակութեան յենակէտին: Սա նշանակում է, որ թշնամու առաւելագոյն ծրագիրը ձախողուել է հէնց առաջնագծում. չնայած տուած հսկայական կորուստներին` Ազրպէյճանի ձեռնարկած այսպէս կոչուած «Պլից քիրկ»-ը չի ստացուել` անկախ նրանից այն զուտ բնագիծն առաջ տանելու մարտավարակա՞ն նշանակութիւն ունէր, թէ՞ ԼՂ հարցը մէկ հարուածով լուծելու:
Ամէն դէպքում դժուար է հաւատալ, որ Ազրպէյճանը ԼՂՀ-ն ամբողջապէս գրաւելու, այսինքն լայնածաւալ պատերազմը վերսկսելու նպատակ ունէր կամ ունի: Դրա համար այն պէտք է ազրպէյճանա-ղարաբաղեան շփման գծի ողջ երկայնքով կենտրոնացնէր իր գրեթէ բոլոր հարուածային ուժերը, մարտադաշտ նետեր մեծ թուով զրահապատ ուժեր եւ սկսէր համապետական զօրաշարժ: Մինչդեռ Ազրպէյճանի Պն-ի այսօրուայ յայտարարութիւնն այն մասին, թէ իբր իրենք, անսալով միջազգային հանրութեան կոչերին, միակողմանի դադարեցնում են կրակը, վկայում է, որ իրական նպատակը եղել է դիրքային առաւելութիւն ձեռք բերելը եւ նոր էջից, հայկական կողմի համար աւելի աննպաստ պայմաններով բանակցութիւններ սկսելու նախադրեալների ստեղծումը: Այս քայլով Պաքուն ուզում է մի կողմից փակել այսպէս կոչուած փարիզեան գործընթացի էջը, միւս կողմից` գործնականօրէն ցոյց տալ, որ ՄԽ եռանախագահութեան ձեւաչափի գոյութիւնն այլեւս անիմաստ է եւ այդ ձեւաչափն ի զօրու չէ վերահսկելու ո՛չ իրավիճակը եւ ո՛չ էլ Ազրպէյճանին:
Այս առումով ԼՂ հիմնահարցում ստեղծուել է բացարձակապէս նոր իրադրութիւն: Այլեւս չկայ հակառակորդին հրադադար պարտադրելու խնդիր. փաստացի կայ նոր սթաթիւս քուօ հաստատելու հրամայական, եւ այդ նոր սթաթիւս քուօն կը հաստատի կա՛մ Ազրպէյճանը` գրաւելով յենակէտեր եւ խորանալով հայկական տարածքներում, կա՛մ հայկական զինուած ուժերը` նոր տարածքային կորուստներ պատճառելով թշնամուն: ներկայիս բնագծի պահպանմամբ բաւարարուելը, ինչը, կրակը դադարեցնելու մասին յայտարարութեամբ, փաստացի առաջարկում է Պաքուն, կը նշանակի երկարաձգել սողացող պատերազմը` առանց իրավիճակում որեւէ փոփոխութիւն, որեւէ բեկում մտցնելու, կը նշանակի տեղ թողնել Ալիեւին` շարունակելու բանակցային գործընթացը թորփիլահարելու, փաստացի մերժելու իր ներկայիս քաղաքականութիւնը եւ նախադրեալներ ստեղծել հետագայում ցանկացած պահի նոր ապրիլի 2-3-ի կրկնութեան համար: Բայց ամենակարեւորը` դա կը նշանակի մեծ հաշուով ոչինչ չտուող դարձնել այս երկու օրերին թափուած հայ զինուորների արիւնը: Ազրպէյճանը պէտք է նստի բանակցութիւնների` հրադադարի նոր պայմանների շուրջ, որից յետոյ բանակցութիւնների առարկայ պէտք է դառնայ ԼՂՀ-ի անկախութեան ճանաչման գործընթացը: Դա պահանջում է ԼՂ-ի անվտանգութիւնը, հայ զինուորների անգին կեանքը, տեւական խաղաղութիւն հաստատելու հրամայականը:
Նախօրէին հրաւիրած ազգային անվտանգութեան խորհրդի նիստին Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսեանը յայտարարել էր, որ Հայաստանը կատարելու է Արցախի ժողովրդի անվտանգութիւնն ապահովելու առումով իր պարտականութիւնը, եւ որ պէտք է աւելին արուի, քան այն, ինչ արուել է ապրիլի 2-ին: Սա նշանակում է, որ հայկական կողմը, թերեւս, որոշել է թշնամուն հակահարուած տալուց, ելման դիրքերը վերադառնալուց յետոյ լուծել բնագիծն առաջ մղելու հարցը: Սակայն դատելով Սերժ Սարգսեանի երէկուան յայտարարութիւնից` կարելի է եզրակացնել, որ Երեւանը եւս հակուած չէ Ազրպէյճանի այս աննախադէպ նախայարձակումը լայնածաւալ պատերազմի վերսկսման նախաձեռնութիւն դիտարկել: Յամենայն դէպս Սարգսեանն աւելի վաղ յայտարարել էր, որ եթէ Ազրպէյճանը որոշի հարցը լուծել պատերազմի միջոցով, ապա Հայաստանն անմիջապէս կը ճանաչի ԼՂՀ-ի անկախութիւնը եւ ռազմական դաշինք կնքելով նրա հետ` անմիջականօրէն կը մտնի պատերազմի մէջ: Այս պահի դրութեամբ կարծես թէ ԼՂՀ-ի ճանաչման գործընթաց Հայաստանի իշխանութիւնները չեն նախաձեռնում, թէեւ նախագահը հրահանգեց ռազմական փոխօգնութեան իրաւական նոր հիմք ձեւաւորել Հայաստանի եւ ԼՂՀ-ի միջեւ:
Իրավիճակը, սակայն, այնպիսին է, որ ցանկացած պահի դա կարող է տեղի ունենալ: Դա կը նշանակի ԼՂ հիմնահարցի կարգաւորման բոլորովին նոր շրջափուլի մեկնարկ, որի իմաստն անցած 24 տարուայ բանակցային գործընթացի վրայ խաչ քաշելն է եւ 1994թ. կիսատ թողածն իր տրամաբանական աւարտին հասցնելը: Հայկական բանակն ունի այդ մարտական ոգին, իսկ հայաստանեան եւ առաւել եւս արցախեան հասարակութիւնը, դատելով այս երկու օրերի հաւասարակշիռ վարքագծից, իր բանակի կողքին է, ամբողջութեամբ վստահում է նրան, իր զաւակներին եւ հոգեբանօրէն պատրաստ է դրան:
3 ապրիլ 2016
«Երկիր»
