ԳԷՈՐԳ ԴԱՐԲԻՆԵԱՆ
Այն, ինչ կատարւում էր ղարաբաղեան ռազմաճակատում անցած 4 օրերին, առաւելապէս դիրքային պատերազմ էր, որն առայժմ իր մէջ լայնածաւալ պատերազմի էական տարրեր չի պարունակում:
Չի բացառւում, որ ազրպէյճանական զինուժը ի սկզբանէ նախատեսել էր ղարաբաղեան առաջապահ դիրքերի գրաւման նպատակով իրականացնել միայն նախկիններից էապէս տարբերուող խափանարարական լայնածաւալ անակնկալ գործողութիւններ` թէ՛ հայկական կողմին եւ թէ՛ ՄԽ համանախագահներին նոր սթաթիւս քուոյի հաստատման փաստի առաջ կանգնեցնելու եւ բանակցային ուժեղ դիրք գրաւելու համար: Ազրպէյճանական կողմի հաշուարկը թերեւս եղել է այն, որ կը յաջողուի կարճ ժամանակով պահպանել գրաւուած դիրքերը, մինչեւ միջազգային հանրութեան ճնշման տակ կրակը կը դադարեցուի եւ հայկական կողմը ստիպուած կը լինի համակերպուել իր պարտադրած նոր իրավիճակին` թէ՛ տարածքային, թէ՛ մարդկային եւ թէ՛ բարոյահոգեբանական լրջագոյն կորուստներով:
Թերեւս դրանով էր պայմանաւորուած յարձակումը նախաձեռնելուց եւ հայկական դիրքերում ամրապնդուելուց ընդամէնը ժամեր անց հայկական կողմին եւ միջազգային հանրութեանն ուղղուած ուղերձն այն մասին, թէ Պաքուն միակողմանի դադարեցնում է ռազմական գործողութիւնները: Դրանով Պաքուն փորձեց քաղաքական ամրագրում տալ իր դիրքային յաջողութեանը: Ազրպէյճանին թուաց, թէ լուծել է նուազագոյն խնդիրը: Դրանով էին բացատրւում թէ՛ իրադարձութիւններից առաջ ընկնելով նախագահ Ալիեւի խիստ յաղթողական հնչեղութեամբ ճառը իր հրաւիրած անվտանգութեան խորհրդի նիստում եւ թէ՛ այդ յաջողութիւնների համար Պաքուին շնորհաւորելու Անգարայի շտապողականութիւնը:
Սակայն ԼՂՀ պաշտպանութեան բանակի հուժկու հակահարուածը, գրաւուած դիրքերը վերադարձնելը, ազրպէյճանական զինուժի կրած անասելի մարդկային ու կազմածների կորուստները եւ այն փաստը, որ միջազգային հանրութիւնը երկու օր շարունակ որեւէ գործնական քայլ չարեց ռազմական գործողութիւնները դադարեցնելու նպատակով կողմերի նկատմամբ սպասուած ճնշում գործադրելու ուղղութեամբ, շատ արագ Պաքուին հասկանալի դարձրին, որ սա ոչ թէ յաղթանակ էր, այլ` իսկական ռազմաքաղաքական փակուղի:
Մի կողմից Ազրպէյճանը չէր կարող զարգացնել նախնական յաջողութիւնը, նոյնիսկ պահպանել նախնական ձեռքբերումը, ինչը բացայայտեց ազրպէյճանական «անպարտելի» բանակի իրական որակը: Իսկ միւս կողմից` նահանջել չէր կարող, քանի որ դա յաղթողական ուղերձներից յետոյ կը դիտուէր պարտութիւն, որը կարող էր հէնց երկրի ներսում շատ թանկ նստել Ալիեւի վրայ` սեփական իշխանութիւնը պահպանելու տեսանկիւնից: Բացի դրանից` Ռուսաստանը երէկ Տաղստանում, Ազրպէյճանի հետ սահմանին մօտ սկսած զօրավարժութեամբ փաստացի հասկացրեց, որ կտրականապէս դէմ է հարաւկովկասեան տարածաշրջանը նոր պատերազմական գօտու վերածող Պաքուի արկածախնդրութեանը, ինչը չէր կարող զսպող ազդեցութիւն չունենալ Ալիեւի եւ նրան այսպիսի անպատասխանատու քայլերի դրդող պաշտպանութեան նախարար Զաքիր Հասանովի վրայ: Այս իրավիճակում Ալիեւի համար սեփական դէմքը փրկելու միակ տարբերակը մնում էր կրակի դադարեցման շուրջ պայմանաւորուածութիւնների ձեռքբերումը, ինչին ստիպուած եղաւ գնալ այն դէպքում, երբ մինչ այդ փաստացի ներկայացրել էր հայկական զօրքերը «բռնագրաւուած» բոլոր տարածքներից հանելու վերջնագիրը:
Անկախ նրանից, սակայն, թէ ի՛նչ պայմաններով է նոր հրադադարը հաստատւում, կամ հաստատւո՞ւմ է արդեօք, թէ՞ ոչ, ակնյայտ է մէկ բան` ԼՂ հիմնահարցում ստեղծուել է բոլորովին նոր իրավիճակ: Ալիեւի արկածախնդրութիւնը հնարաւորութիւն տուեց միջազգային ուժային կենտրոններին, տարածաշրջանում սեփական հետաքրքրութիւններն ունեցող երկրներին քաղաքական շահեր քաղել ստեղծուած այդ նոր իրադրութիւնից, որտեղ Ազրպէյճանն այլեւս իրադրութեան տէրը չէ, այլ միայն մասնակիցն է, կամ` առարկան:
Միակ լուրջ յաջողութիւնը, որն արձանագրեց Պաքուն 4-օրեայ այս պատերազմում, այն էր, որ վերջնականապէս հանեց հակամարտութիւնը կիսասառեցուած վիճակից եւ սթաթիւս քուոյի փոփոխութեան հարցը դարձրեց միջազգային օրակարգի ամենահրատապ խնդիրներից մէկը: Պաքուի նպատակը երկար ժամանակ աշխարհի անտարբերութիւնը, ստեղծուած կիսաքարացած վիճակի հանդէպ վերաբերմունքը փոխելն էր եւ նա հասաւ դրան: Ողջ հարցն այն է` ի՞նչ տուեց դա նրան:
Հիմա խնդիրն աստիճանաբար ռազմաճակատից տեղափոխւում է դիւանագիտական պատերազմի յարութիւն, սակայն ոչ ոք, առաւել եւս մինչեւ հիմա միջազգային հանրութեան եւ Մինսքի խմբի համանախագահների հետ շանթաժի լեզուով խօսող Պաքուն չի կարող ասել, թէ ինչպիսի՛ շրջադարձեր տեղի կ՛ունենան բանակցային գործընթացում, հիմնահարցի կարգաւորմումն ինչպիսի՛ փոփոխութիւնների կ՛ենթարկուի: Պաքուն ուզում էր ապացուցել, որ Մինսքի խումբը գոյութիւն չունի, ուզում էր հասնել ՄԽ-ի ձեւաչափի փոփոխութեանը, սակայն ստացւում է, որ նա կամայ թէ ակամայ աշխուժացրեց ՄԽ եռանախագահութեանը, վերջինիս միջնորդական առաքելութիւնը դարձրեց աւելի պահանջարկուած: Արդէն հաստատուել է, որ այսօր Վիեննայում ընթացող ԼՂ հարցով ԵԱՀԿ Մինսքի խմբի Մշտական խորհրդի արտակարգ նիստից յետոյ ՄԽ երեք համանախագահները ժամանում են Լեռնային Ղարաբաղ, ինչը փաստացի նշանակում է, որ բանակցային գործընթացն աշխուժանալու է, ինչից արդէն փախուստ տալ Պաքուին չի յաջողուելու` չնայած բանակցութիւնները տապալելու Ազրպէյճանի իշխանութիւնների տեւական եւ հետեւողական ջանքերին:
Աւելի՛ն. չի բացառւում, որ շփման գծում հրադադարի պահպանման եւ սահմանային միջադէպերի վերահսկողութեան մեքանիզմների ներդրման ամերիկեան առաջարկն արդէն պարտադրուի Պաքուին, եւ անգամ Ռուսաստանը, որն այնքան էլ ոգեւորուած չէր Ուաշինկթընի այդ նախաձեռնութեամբ, տարածաշրջանում լայնածաւալ պատերազմ թոյլ չտալու, Ալիեւին օղակելու առաջնահերթութիւնից ելնելով` վերջնականապէս համաձայնի դրանց ներդրմանը:
Պաքուն մարտավարական պարտութիւն կրեց նաեւ քարոզչական դաշտում, որովհետեւ հայկական կողմի նկատելիօրէն գրագէտ քարոզչական քաղաքականութեան եւ յատկապէս այս հարցում ԼՂՀ-ի` ի դէմս նախագահի մամուլի քարտուղար Դաւիթ Բաբայեանի, արտաքին գործերի նախարարութեան, ՊԲ-ի, գերաշխուժ հրապարակային գործունէութեան շնորհիւ` ԼՂՀ-ն միջազգային լրատուամիջոցներով սկսեց աւելի շատ մատուցուել որպէս առանձին կողմ եւ տեղեկատուական-քարոզչական դաշտում հանդէս եկաւ որպէս հակամարտութեան կողմ:
Հիմա ողջ հարցն այն է, թէ ինչպէս է հայկական կողմը կարողանալու օգտագործել Ազրպէյճանի այս սայթաքումը: Այս իմաստով առաջնային է դառնում թէ մինչեւ ապրիլի 1-ը եղած բնագծերին վերադառնալը եւ թէ յատկապէս ԼՂՀ-ին բանակցային լիարժէք կողմ դարձնելը, ինչի անհրաժեշտութեան մասին երէկ յստակ յայտարարեց Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսեանը: Առանձնակի նշանակութիւն ունի այն, թէ ներկայիս քուլիսային բանակցութիւններում ի՛նչ դեր է վերապահուելու ԼՂՀ-ին:
«Երկիր»