Տարեդարձ

ՊՕՂՈՍ ՇԱՀՄԵԼԻՔԵԱՆ

Ներկայ օրերուն անուանակոչութիւն տօնելը գրեթէ վերցուած է: Այսօր աւելի կարեւոր կը դասուին ծննդեան կամ ամուսնութեան տարեդարձերը տօնելը:

Ամուսնութեան 25 կամ 50-ամեակ:

Օտարներուն քով հազուադէպ երեւոյթ է հանդիպիլ ամուսնացած զոյգերու, որոնք այդքան երկար տարիներ միասին ապրած են նոյն յարկին տակ, եւ այդ իսկ պատճառով, շատ յաճախ, ոչ միայն մեծ շուքով կը տօնեն իրենց ամուսնութեան 25 կամ 50-ամեակը, այլ նոյն թուականին, նոյն ժամուն եւ նոյն վայրին մէջ (եթէ տակաւին նոյն նահանգին մէջ կը բնակին) կը վերամուսնանան կղերականի մը օրհնութեամբ: Իսկական հարսանիք մըն է այդ օր: Հրաւիրեալներ եւ ընդունելութիւն` ճաշարանի կամ սրահի մը մէջ:

Դժբախտաբար նման պարագաներ սկսած են յայտնուիլ նաեւ հայերու մօտ, որովհետեւ ամուսնալուծուող զոյգերուն թիւը սկսած է մեծ թիւ հաշուել, եւ եթէ բախտը ունեցած են 25, կամ 50 տարիներ միասին ապրելու, որոշ թիւով հայեր սկսած են հետեւիլ օտարներու օրինակին եւ իրենց ամուսնութեան արծաթ եւ ոսկի տարեդարձերը կը տօնեն մեծ շուքով, սակայն օտարներու նման չեն վերամուսնանար, պարզապէս ճոխ ընդունելութիւն կը կազմակերպեն  բազմահարիւր հրաւիրեալներով:

Մանկութեանս տարիներուն անուանակոչութեան օր ունեցողները, անպայման կը յիշուէին ճիշդ օրին, սակայն տարեդարձները շատ յաճախ կը մոռցուէին եւ յիշուելու պարագային, կը «տօնէին» միայն ընտանիքի անդամներով: Ո՛չ հրաւիրեալներ, ո՛չ ալ ճոխ սեղան: Բախտաւոր էինք, եթէ տունը պատրաստուած կարկանդակի մը արժանանայինք: «Լաւ տարիներ» մաղթանքով  կը բաւարարուէինք:

Տարեդարձս ընկերներով կամ դասընկերներով տօնելս  չեմ յիշեր:

Նմանապէս չեմ յիշեր դասընկերոջ մը տարեդարձին հրաւիրուիլս:

Ճեմարանի դասընկերներէս Հրայր Գոչունեան բացառութիւն կը կազմէր: Ամէն տարի, ամբողջ դասարանով  կը հրաւիրուէինք իրենց Մար Մխայէլ գտնուող բնակարանը, եւ կը տօնէինք «մեծ շուքով»: Եւրոպական վերջին երգերու ընկերակցութեամբ, նոյնիսկ կը պարէինք:

Հրայրը նահանջ տարի ծնած է եւ իր ծնողները 4 տարի չէին սպասեր տօնելու իր տարեդարձը:

Տղուս մանկութեան, ամէն տարի անպայման ամբողջ լման դասարանը կը հրաւիրուէր մեր տունը` միասնաբար տօնելու իր տարեդարձը: Նոյնը կ’ընէին իր բոլոր դասընկեր-դասընկերուհիները: Գրեթէ ամէն շաբաթ անպակաս էր տարեդարձի մը հրաւէրը:

Տարեդարձները կը տօնուին քանի մը հանգրուանով` սկսելով նախ դպրոցէն, տարեդարձին օրը դաստիարակ ուսուցչուհին օրուան «թագաւորին» կամ «թագուհիին» տարիքին թիւով մոմերով զարդարուած կարկանդակով մը կը հիւրասիրէ դասարանը, ապա բոլորը միասին Հաբի պըրթտէյ երգելով` կը պատուեն «Օրուայ Հերոսը»,  որ երբեմն ամչնալով, երբեմն հպարտանալով` կը մարէ վառած մոմերը:

Յաջորդ հանգրուանին` տարեդարձի թուականին ամենամօտ շաբաթավերջին, ամբողջ դասարանը կը հրաւիրուի իր տունը, կամ` մանկական խաղերու վայր մը, ուր կը հրամցուի ընդհանրապէս փիցցա:

Երեկոյեան անգամ մը եւս կը տօնուի ընտանիքի անդամներով եւ մօտիկ ազգականներով:

Նուէրներու տուփերը բանալը հաճելի արարողութիւն մըն է փոքրերուն համար: Աճապարանքով կը պատռեն փաթթուած թուղթերը, մէկ կողմ կը նետեն նուիրողին կողմէ բարեմաղթութեան բացիկները,  եւ կերուխումը կը տեւէ մինչեւ ուշ ժամեր:

Տարիները իրարու կը յաջորդեն: Կարկանդակի վրայի մոմերու թիւերը կը բազմապատկուին: Միեւնոյն ժամանակ հրաւիրեալ դասընկերներու թիւը կը նուազի: Կը հրաւիրուին միայն մտերիմները:

21 տարեկանը յատկանշական տարիք մըն է: Իրմէ տարեց ընկերներու կամ ազգականներու առաջին գործը կ’ըլլայ տանիլ Լաս Վեկաս` առաջին անգամ ըլլալով տօնելու իր տարեդարձը, որպէս երիտասարդ, ուր քազինոներուն մէջ այլեւս իրաւունք ունի խաղալու, նաեւ կրնայ ոգելից ըմպելիներ համտեսել:

Կ’ուրախանանք, երբ մեր զաւակը արդէն երիտասարդներու շարքին անցած է, միեւնոյն ժամանակ մտահոգութիւնները կը բազմապատկուին: Մանկութեան եւ կանուխ պատանեկութեան անոնք, միշտ կ’ընկերակցին ծնողքին: Սակայն այժմ` 21 տարեկան եւ աւելի,  «անկախութեան դրօշը» պարզած` չեն ուզեր ծնողքին հետ անցընել իրենց ազատ ժամերը: Ընկերներով շատ աւելի հաճելի է, որուն համաձայն եմ, սակայն որպէս ծնող, մտահոգութիւնները` արդարացի: Կ’ուզենք տեղեակ մնալ, թէ որո՞նք են իրենց ընկերները: Գէշ ընկեր մը կրնայ շատ դիւրութեամբ «ճամբէ շեղել» ամենախելօք անձը:

Կ’ուրախանանք, որ մեծցած են, սակայն երանի կու տանք մանկութեան տարիներուն:

* * *

Աւելի տարեցներուն քով, բացի ամուսնութեան «արծաթ» եւ «ոսկի» տարեդարձներէն, մեծ շուքով կը տօնուին նաեւ ծննդեան իւրայատուկ թուականները, որոնց շարքին կարելի է յիշել 50-րդ, 60-րդ, 70-րդ տարեդարձները, իսկ աւելի երկար ապրող բախտաւորներուն 80-րդ կամ 90-րդ տարեդարձները շատ աւելի մեծ շուքով կը տօնուին:

Հազուադէպ են 100-ամեակ տօնողները:

Կը տօնենք յայտնի դէմքերու եւ պատմական դէպքերու ամեակներ, որոնք պատմական տարեդարձներ են:

Ինչպէ՞ս չյիշել Վարդանանց պատերազմը:

Կարելի՞ բան է չյիշել ու չտօնել Հայաստանի զոյգ անկախացման տարեդարձները:

Կարեւորագոյնը` կարելի՞ բան է չյիշատակել  Հայոց ցեղասպանութեան ցաւալի թուականը` 24 ապրիլ 1915-ը:

Շատ յաճախ մտածած եմ ցեղասպանութենէ ազատած եւ ընտանիք կազմած մեր ծնողներու մասին, որոնք ոչ միայն չեն յիշեր իրենց ծննդեան թուականը, նոյնիսկ  տեղեակ չեն, թէ ո՛ր տարին ծնած են:

Որբանոցին մէջ, իրենց հասակէն դատելով, մօտաւոր տարիք մը հետեւցուցած ու արձանագրած են: Քանի մը տարի աւելի կամ պակաս` ի՞նչ կարեւորութիւն ունի: Կարեւորը ազատած են թուրքի ճիրաններէն ու ողջ առողջ հասած` այդ որբանոցը, հոգ չէ թէ տարագրութեան ժամանակ ընտանիքի անդամներէն քանի՛ հոգի միայն ողջ մնացած է:

Մեր ժամանակներուն կարեւոր չէր` ո՞ր ամիսը կամ ո՞ր օրը ծնած ենք: Կարեւորը տարին էր:

Երբ տարին բոլորուէր, ինքնաբերաբար մենք ալ  տարի մը կը մեծնայինք:  Դեկտեմբեր 31-ին ծնածներն անգամ, յաջորդ օրը, յունուարի 1-ին, արդէն մէկ տարի մեծցած կը համարուէին: Նոյնը չէ պարագան Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներուն մէջ: Տարի մը կը մեծնաս ճիշդ տարեդարձիդ օրը, եւ այդ իսկ պատճառով ամերիկացիներուն քով գրեթէ բոլորը մեծ կարեւորութիւն կու տան իրենց ծննդեան թուականի օրուան:

Շրջան մը աշխատած եմ ընկերութեան մը մէջ, ուր պաշտօնեան իր տարեդարձի օրը իրաւունք ունէր վճարովի արձակուրդի:

Ամէն ընկերութիւն նոյնքան բարեացակամ չի գտնուիր իր պաշտօնեաներուն  նկատմամբ, սակայն անպայման այդ օրը կը յիշուի իր պաշտօնակիցներուն կողմէ: Անձի մը տարեդարձին օրը իր անմիջական բաժնի պաշտօնեաները միասին կը ճաշեն: Տարեդարձի կարկանդակով եւ փոքրիկ նուէրով մը կը վարձատրուի օրուան «հերոս»-ը, նաեւ կը ստանայ բոլորին կողմէ ստորագրուած տարեդարձը շնորհաւորող բարեմաղթանքներով ու ստորագրութիւններով լեցուն բացիկ մը:

Արհեստագիտութեան այս զարգացած տարիներուն, բոլոր անոնք, որոնք Դիմատետրի մէջ արձանագրուած են, կը յիշեցուին իրենց «ընկեր»-ներուն: «Այսօր այսինչին տարեդարձն է», եւ աշխարհի չորս ծագերէն Դիմատետրի իր էջը բարեմաղթութիւններով կ՛ողողուի: Յաջորդ օրը, (երբեմն միայն քանի մը ժամ ետք) շատեր նկարներով բոլորին բաժնեկից կը դարձնեն իրենց տարեդարձի «տօնախմբութիւնը»:

* * *

Լաւ սովորութիւն է յիշել ծննդեան կամ ամուսնութեան տարեդարձները: Միեւնոյն ժամանակ տխուր է յիշել մեզմէ յաւերժ բաժնուած սիրելիի մը ծննդեան թուականը:

Կը յիշենք իրենց մահուան քառասունքը` եկեղեցի երթալով ու հոգեհանգիստ կատարելով: Նմանապէս կը յիշենք իրենց մահուան առաջին տարելիցը, սակայն շատ յաճախ, շատերու քով կ’անտեսուին յաջորդող տարիները:

Կը մոռնան, թէ պայման է ամէն տարի յիշել հանգուցեալներուն մահուան տարելիցները գէթ հոգեհանգիստով մը:

Հանգուցեալները ամէն բանէ աւելի արժանի են յիշուելու, եթէ ոչ իրենց ծննդեան թուականին, սակայն ՊԱՅՄԱՆ է, որ յիշուին  իրենց մահուան տարելիցներուն:

Տարեդարձ եւ տարելից:

Տարեդարձ` բոլոր անոնց համար, որոնք իրենց սիրելիներուն հետ միասնաբար տակաւին կը վայելեն կեանքի բարիքները:

Տարելից` մեզմէ յաւերժ բաժնուածներու անթառամ յիշատակին:

Առաջինը` կեր ու խումով, իսկ երկրորդը` հոգեհանգիստով:

Կը հաւատանք, որ հոգեհանգիստով`  ննջեցեալներու հոգին խաղաղութեան կ’արժանանայ, միեւնոյն ժամանակ  կը հանգստացնէ նաեւ մեր խիղճը:

Լոս Անճելըս 2016